Morgunblaðið - 15.12.1990, Blaðsíða 32

%
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. DESÉMBER Í990
Megxtm ekki ánetjast sameiginlegri
fiskveiðistefnu E vr ópubandalagsins
Fyrri grein
eftir Eyjólf Konráð
Jónsson
Hugtakið „sameiginlega fisk-
veiðistefna Evrópubandalagsins" er
hvergi ítarlega skilgreint en megin
hugsunin mun þó vera sú, að þjóðir
bandalagsins skuli sitja við sama
borð að því er fiskveiðar varðar,
skip allra þjóðanna megi veiða hvar
sem er innan 200 mílna efnahags-
lögsögu annarra bandalagsþjóða.
Þetta hefur þó þegar verið teygt
mjög út og suður og sífelldar um-
ræður um að framkvæmdinni verði
að breyta. Þar er hart deilt og deil-
urnar fara harðnandi.
Er það raunar ekki furða því
segja má, að þessi stefna hafí leitt
til hruns flestra fiskstofna við Evr-
ópustrendur svo að sumir sérfróðir
menn halda því jafnvel fram að
nálgist gjöreyðingu sem verði var-
anleg. Þess vegna tala bandalags-
menn sjálfír um að gjörbreyta þurfí
þessu kerfí. Skoðanimar innan
bandalagsins eru sjálfsagt álíka
margar og bandalagsríkin — og þó
líklega miklu fleiri. Þessi þáttur í
stefnu bandalagsins er sem sagt
hruninn, og er ekki undarlegt, því
að hann var markaður árið 1957
með Rómarsáttmálanum þegar
landhelgin var 3 mílur en ekki 200.
Aftur á móti er' hitt líka stað-
reynd að umræður um fiskveiðimál-
efni eru ekki neitt aðalatriði innan
Evrópubandalagsins. Allt annað
sem um er rætt er auðvitað tröllvax-
ið og sjávarútvegsmálin dvergvaxin
í samanburði við það sem bandalag-
inu mætir í þeim miklu umbylting-
um sem nú eiga sér stað og engan
óraði fyrir þegar vegferð þess hófst
í alvöru fyrir tiltölulega fáum ámm.
Á hinn bóginn er íslendingum
það ljóst að samskipti okkar við
Evrópubandalagið hljóta að mark-
ast af þeirri stefnu og þeim samn-
ingum sem ofan á yrðu í sjávarút-
vegsmálum, stefnan hlýtur að mið-
ast við nýtingu okkar fískimiða og
verslun með fískafurðir.
í þessu efni eigum við íslending-
ar margra góðra kosta völ, ef hyggi-
lega er á málum haldið. Og sem
betur fer höfum við enn ekki tekið
nein gönuspor sem afdrifarík gætu
j órðið er fram líða stundir. í þessu
efni ber sérstaklega að geta þeirrar
einstæðu framsýni sem forustu-
menn sjávárútvegsins í heild hafa
sýnt og meðal annars var túlkuð í
ræðu Magnúsar Gunnarssonar á
j aðalfundi Samtaka fiskvinnslu-
stöðva 5. október síðastliðinn.
Einhveijir kunna sjálfsagt að
segja að ekki sé það þakkarvert þó
að sjávarútvegsmenn taki for-
ustuna í mörkun hyggilegrar
íslenskrar stefnu, því að mest eigi
þeir í húfi. En þá er þess að geta
að ekki er það nú alltaf svo að
þeir sem sérstakra hagsmuna eiga
að gæta í bráð og lengd líti til fram-
tíðarinnar, hætt hefur.oft verið við
að stundargróðinn réði.
Fyrsta kostinn sem við eigum
þekkja menn, það er að segja að
við óskum breytinga á bókun 6 frá
1972. Um þetta var flutt þings-
ályktunartillaga fyrir réttu ári en
hún varð ekki afgreidd. Þessir
samningar hefðu auðvitað átt að
fara fram samhliða þátttöku í sam-
starfí EFTA og Evrópubandalags-
ins um evrópskt efnhagssvæði. Það
var því miður ekki gert og er liðin
tíð, sem ástæðulaust er að ræða.
En nú verður þessu ekki lengur
slegið á frest.
Annar kosturinn er sá sem Mitt-
errand Frakklandsforséti gat um
sællar minningar hér í sumar. Það
mál þekktu viðmælendur okkar sem
erum í Evrópustefnunefnd Alþingis
er við vorum á ferð í Brussel og
víðar nú fyrir nokkrum vikum.
Auðvitað vildu þeir ekki fallast á
að Frakklandsforseti hefði úrslita-
ráð í Evrópubandalaginu, en ekki
afneituðu þeir hugmyndum hans.
Sá maðurinn sem ítarlegast, af
mestri þekkingu og vinsemd ræddi
samskiptamálefni Islands og Evr-
ópubandalagsins við okkur í nefnd-
inni var Henning Christophersen,
varaforseti framkvæmdastjómar
Evrópubandalagsins. Hann sagði
meðal annars að vissulega hefðu
íslendingar opnað markaði sína fyr-
ir varning frá Evrópubandalaginu
en hefðu þó ekki fríverslun með
. físk eða tollfrelsi fiskafurða. Jafn-
vægi þyrfti að nást á þessu sviði.
Þar var talað tæpitungulaust. Ég
endurtek efnislega: Bandalagið hef-
ur fengið tollfrelsi við innflutning
tii íslands, en íslendingar greiða
nú tolla við innflutning á Evrópu-
markað. Hér þyrfti jafnvægi að
nást. Þetta þurfa íslendingar allir
að vita, ekki síst blaðamenn, þing-
menn og ráðherrar.
Meginhugsunin í Evrópubanda-
laginu er raunar sú að ,-,eitthvað
skuli koma fyrir eitthvað". Aldeilis
ekki að fískveiðar skuli koma fyrir
tollaívilnanir eða aðra samninga.
Eitthvað fyrir eitthvað er grundvöll-
ur samninga. Einnig þetta undir-
strikaði þessi ágæti Dani. í umræð-
um um þetta efni hefur komist á
kreik meinloka sem mér er lífsins
ómögulegt að skilja hvernig gat
komist inn í hugarheim ýmissa ís-
lendinga og verður héðan í frá að
liggja dauð og grafín.
Margsinnis hef ég lýst eftir því
bæði við embættismenn og stjórn-
málamenn að þeir bentu mér á ein-
hver lagafyrirmæli Evrópubanda-
lagsins, allt frá Rómarsáttmálanum
1957 til þessa dags, þar sem þess
væri getið að sameiginleg fískveiði-
stefna Evrópubandalagsins gæt!
náð til ríkja utan þess, jafnvel til
alheimsins, eða að einhvers staðar
væri það áskilið að fiskveiðar innan
200 mílna „skyldu“ koma í stað
annarra ívilnana svo sem tollalækk-
unar. Auðvitað er ekkert orð að
fínna um þetta í pappírsumfjöllun
bandalagsins. Þetta er allt tilbún-
ingur og síðan út af honum lagt.
Hitt er ljóst, að í geysiflóknu og
umdeildu stjómkerfí Evrópubanda-
lagsins, leitast menn við að auka
eigin völd, takmarka völd hvers
annars og gefa hver öðrum ýmis
konar fyrirmæli eða tilmæli. Starfs-
reglur þær sem að_ slíku kunna að
hníga verðum við íslendingar auð-
vitað að reyna að forðast vegna
tröllaukins stjórnkerfís Evrópu-
bandalagsins, skrifstofuveldisins og
átakanna milli valdastofnana í Evr-
ópu. Nauðsynlegt er fýrir okkur að
velja greiðfærastu og fljótvirkustu
leiðina ogþar benti Henning Christ-
ophersen og raunar ýmsir aðrir
stjórnmála- og embættismenn okk-
ur á að fisk ættum við ekki að
nefna á nafn þegar við óskuðum
leiðréttinga á tollum, sem sjálfsagð-
ar væru vegna þeirra breytmga sem
orðið hafa á tollgreiðslum til banda-
lagsins með saltfisksölunni til Spán-
ar og Portúgals við aðild þeirra,
enda er þar um að ræða tollamál
sem. falla undir stjórnardeild XXI
sem fer með þau mál ásamt auðvit-
að fyrstu stjórnardeild í fram-
kvæmdastjórninni.
Ef við aftur á móti hverfum nú
að því ráði, sem meðal annars Mitt-
errand hefur bent á, þá hljótum við
að óska eftir almennum viðræðum
um samskipti Evróupbandalagsins
og íslands á fjölmörgum sviðum til
frambúðar. Þar ræðum við að sjálf-
sögðu um tollamálin, það er að
segja að Evrópubandalagið láti okk-
ur njóta sömu tollfríðinda og þeir
njóta hjá okkur. Að sjálfsögðu nefn-
um við þar hvergi eða ræðum físk-
veiðimálefni af einu tagi eða neinu,
. því að fískur á íslandsmiðum er
allur okkar eign, en hins vegar að
sjálfsögðu öll önnur samskipti ekki
síst menningar- og menntamálin
og tryggjum okkar námsfólki ekki
lakari réttindi en við höfum notið
í Evrópu, ekki bara í áratugi heldur
í aldir. Allt fínnst mér þetta vera
ljóst og ekki þurfa um að þræta.
Þegar deilurnar stóðu sem hæst
á Alþingi á sl. vetri ofanverðum
óskaði ég þess að sendiráðið í
Brussel útvegaði okkur upplýsingar
um gang einstakra mála í fram-
kvæmdastjórninni. Svar fékkst í
stuttu bréfi 7. desember 1989 og
til glöggvunar held ég að rétt sé
að birta það.
Sendiráð íslands,
Brassel,
7. desember 1989 87.B.7.
Nr. 1275T
Framkvæmdastjórn EB.
Allar aðgerðir, ákvarðanir og til-
kynningar framkvæmdastjómar
EB era gerðar í nafni hennar allrar
og ber hún sameiginlega ábyrgð á
þeim. Því era allar ákvarðanir bom-
ar undir allar aðalskrifstofurnar 23.
Þetta á þó ekki síst við um það
þegar framkvæmdastjórn gerir til-
lögur til ráðsins um samningsum-
boð sér til handa við þriðju ríki.
Drög að slíkum tillögum eru þá
send öllum skrifstofum til umsagn-
ar. og vegur þá umsögn þeirrar
skrifstofu þyngst sem málið er
skyldast. Til þess að unnt væri að
ganga frá umboði til samninga við
Island sem hefðu það að, inntaki
að _ rýmka fyrir innflutningi
íslenskra sjávarafurða til EB yrði
sjávarútvegsskrifstofa að sam-
þykkja það.
Að sjálfsögðu er þó verkaskipting
meðal skrifstofanna og hefur hver
sín sérsvið þar sem hún ber aðal-
ábyrgð. Til dæmis má nefna að DG
I sér um samskipti við þriðju ríki
og viðskiptastefnu Evrópubanda-
lagsins, DG XIV sér um sjávarút-
vegsmál og DG XXI sér um tolla-
mál og óbeina skatta. Hin síðast-
nefnda ber þó aðeins ábyrgð á
rekstri tollabandalagsins og tekur
ekki efnislega afstöðu til þess hvort
hækka eigi eða lækka tolla, setja
tollkvóta eða afnema þá.
Þegar sérsvið ólíkra aðalskrif-
stofa skarast, komast skrifstofurn-
ar sameiginlega að niðurstöðu um
það hver sé oddviti og beri höfuð-
ábyrgð (chef de fíle) og hver sé
umsagnaraðili. Til að mynda þegar
rætt er um tolla á sjávarafurðir
eingöngu þá hefur fulltrúi sjávarút-
ve^sskrifstofu forsögu en fulltrúi
utanríkisskrifstofu situr hjá en
leggur sitt til málanna eftir því sem
henta þykir. Þannig var það t.d.
þegar sjávarafurðir voru teknar
fyrir sérstaklega í viðræðum
EFTA-ríkjanna við Evrópubanda-
lagið eftir inngöngu Spánar og
Portúgal. Þá var Simonnet, fulltrúi
sjávarútvegsskrifstofu aðalsamn-
Tæpt tonn af þorski fyrir áratug
eftir Halldór Blöndal
Fyrir norðan er maður kominn
yfír áttrætt, sem hefur sótt sjóinn
alla sína ævi. Hann leggur grá-
sleppunet á vorin og liggur úti við
Flatey á sumrin og veiðir þorsk.
Nú er hann búinn að fá bréf frá
ráðuneytinu um það, að réttur hans
til hafsins séu 6 tonn af þorski á
ári nema hann fari á banndaga-
kerfí. Hann er sennilega búinn að
sækja sjó sjö áratugi, svo að eftir-
tekjan er tæpt tonn á áratug. Hann
hefur verið að hugsa um að hætta
á grásleppunni, af því að það er
léttara að draga þorsk, segir hann.
Enginn skilji orð mín svo, að
þessi gamli maður skipti skapi, þótt
hann fái bréf frá ráðuneytinu. Hann
hefur lært meira af lífínu en svo,
að hann kippi sér upp við það. Hitt
er aftur spurning, hvort kerfi sem
ráðherra kallar „stjórn fískveiða“,
geti heitið annað en „óstjóm físk-
veiða“, þegar svo er komið sem ég
hef nú lýst. Viðmiðun, sem lendir
í tæpu tonni fyrir áratug, er röng
og ósanngjörn. Maður sér undir
eins, að hún er tekin út úr vandræð-
um.
Þegar ákvörðun var tekin um
fastan þorskkvóta fyrir fískiskip,
sem vora 10 tonn og stærri, blasti
við að nauðsynlegt yrði að hafa
hemil á fjölgun smábáta. Það hefur
ekki verið gert. Þó hefur sami mað-
ur gegnt embætti sjávarútvegsráð-
herra frá 1983, svo að ekki er skýr-
ingin sú, að mannaskipti hafí skap-
að óstöðugleika í ráðuneytinu. Þess
er skemmst að minnast, að haustið
1989 vora hagsmunaaðilar og full-
trúar stjómmálaflokka sammála
um, að það yrði að stöðva fjölgun
smábáta í síðasta lagi frá ársbyrjun
1990. Ríkisstjórnin sýndi þessu
engan áhuga og því fór sem fór og
trillum hélt áfram að fjölga.
Við sjálfstæðismenn höfðum af
því þungar áhyggjur, hvemig færi
fyrir svokölluðum sóknarmarks-
skipum eftir nýju lögunum um
stjórn fískveiða. Okkur var sagt,
að ekki yrði tekið tillit til neinna
ábendinga eða tiliagna, sem við
kynnum að koma fram með. For-
menn stjómarflokkanna og Halldór
„Okkur er nauðsynlegt
að fá þessar skrár í
hendur til þess að við
getum fengið heildar-
yfirsýn yfir málið og
tekið afstöðu sam-
kvæmtþví.“
Ásgrímsson, hefðu hist suðrí ráð-
herrabústað og ákveðið það í stóru
og smáu, hvernig löggjöfín um
stjórn fiskveiða yrði. Ekki yrði staf-
krók hnikað í samráði við stjórnar-
andstöðuna eins og líka kom á dag-
inn.
Við nefndarmenn í sjávarútvegs-
nefndum Alþingis höfðum í höndum
tilraunaúthlutun, sem unnin var í
sjávarútvegsráðuneytinu sl. vor,
þannig að okkur var fullkunnugt
um, að samdrátturinn í aflaheimild-
um sumra sóknarmarksskipa yrði
slíkur, að jafnaðist við eignaupp-
töku. Það hefur komið á daginn.
Mér hefur verið nefnt dæmi um,
að skip missi tvo fiska af hveijum
þremur, sem það hefur veitt. Ugg-
vænlegt ástand í Grímsey hefur
verið mikið í fréttum. Þó er það
ekki einsdæmi. Svipaða sögu er að
segja frá öðrum plássum. Þetta
ástand getur ekki komið ríkisstjórn-
inni á óvart, ef hún hefur lesið þau
plögg, sem lágu fyrir sjávarútvegs-
nefndum Alþingis sl. vor. En skrifað
stendur: Sjáandi sjá þeir ekki.
Fimm af sjö þingmönnum í sjáv-
arútvegsnefnd efri deildar hafa beð-
ið um það skriflega, að þeir fái í
hendur sem trúnaðarmál skrá yfir
þær aflaheimildir, sem útgerðar-
mönnum smábáta hefur verið skýrt
frá, að þeir fái á næsta ári með
fyrirvara um leiðréttingar. Okkur
er nauðsynlegt að fá þessar skrár
í hendur til þess að við getum feng-
ið heildaryfírsýn yfír málið og tekið
afstöðu samkvæmt því. En senni-
lega er sjávarútvegsráðherra búinn
að vera of lengi í ráðuneytinu.
Hann neitar okkur um þetta, af því
að hann telur sig einfæran um að
ráða. Það er skýr vottur þess, að
„Nauðsynlegt er fyrir
okkur að velja greið-
færustu og fljótvirk-
ustu leiðina og þar
benti Henning Christ-
ophersen og raunar
ýmsir aðrir stjórnmála-
og embættismenn okk-
ur á að fisk ættum við
ekki að nefna á nafn
þegar við óskuðum leið-
réttinga á tollum, sem
sjálfsagðar væru vegna
þeirra breytinga sem
orðið hafa á tollgreiðsl-
um til bandalagsins
með saltfisksölunni til
Spánar og Portúgals
við aðild þeirra.“
ingamaður EB en fulltrúar utanrík-
ismálaskrifstofu voru í raun
áheyrnaraðilar.
Ef hins vegar um er að ræða
meiri háttar viðskiptasamninga þar
sem gæta verður jafnvægis milli
margra ólíka þátta tekur utanríkis-
málaskrifstofan yfír oddvitahlut-
verkið og gengur frá samningum
en að sjálfsögðu í samráði við við-
komandi faglegar skrifstofur.
Bréfí þessu fylgir ljósrit skipurits
ofangreindra þriggja stjórnarskrif-
stofa.
F.h.s.
Auðvitað er þetta stutta bréf, .
skrifað í hasti, ekki afgerandi því
að stjómkerfí Evrópubandalagsins
er mjög fiókið og tekur sífelldum
breytingum. Þess er t.d. að gæta
að Evrópuþingið sækist að sjálf-
sögðu eftir auknu valdi og Evrópu-
Halldór Blöndal
annar maður eigi að taka við, kynnu
gamlir menn að segja, þeir sem
lengi hafa róið á lífsins sjó og
kannski ekki fengið nema sex físka
í hlut.
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í
Norðurlandskjördæmi eystrn.