Morgunblaðið - 15.12.1990, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 1990
61
vei’kefni, s.s. að rista ristla, þæfa
vott fótaþóf o.fl. slíkt.
Afkastamiklir sláttumenn
Nú er nokkuð síðan vélar og
tæki tóku alfarið við slættinum og
heyskapnum almennt og því æ fleir-
um hulin ráðgáta hvernig menn
gátu slegið stór tún og engjar með
orfi og ljá einu saman. Við skulum
grípa niður í frásögn Guðmundar
um afköst rnanna við slátt.
Mjög voru misjöfn afköst manna
við slátt, en það skildist mér á hús-
bónda mínum, Sigfúsi á Bóndastöð-
um, sem var glöggur maður og
góðfús, að þótt hefðu allgóð afköst,
á meðan tún voru að mestu leyti
þýfð, ef maður sló til jafnaðar hálfa
dagsláttu á dag. Dagslátta í túni
var 900 ferfaðmar, en á útengi
1600 ferfaðmar. Eftir að ég gjörð-
ist fullorðinn, varð það algengt, að
fullröskir menn gætu slegið dag-
sláttuna á dag, Qg náðu hinir alrösk-
ustu menn því að slá hana á 8
tímum og jafnvel styttri tíma. En
þess verður að gæta, að þá höfðu
mjög batnað skilyrði til að láta bíta.
Auk þess var á allan hátt betur
búið að fólki en í eldri tíð. Þegar
ég man fyrst eftir, var allalgengt,
að menn, sem voru á lausum kili,
væru fengnir til að slá í ákvæðis-
vinnu, visst á dagsláttu, og virtist
mér greiðsia vera miður sem næst
við ‘A dagsláttu. Varð þá gróði
þess, sem meira orkaði, eftir því.
Einn mann þekkti ég, Aðalbjörn
Magnússon frá Hrollaugsstöðum,
sem einu sinni fór í teigaslátt allan
júlímánuð (líklega 1910). Lauk
hann við dagsláttuna á dag til jafn-
aðar með því að flytja sig á milli
bæja. Þótti það einstætt afrek á
þeirri tíð, einkum þegar þess er
gætt, að hann sló ágætlega, en á
því þótti stundum brestur, svo í
skopi var það kallaður „kaupa-
mannasláttur", ef illa var slegið.
Aðalbjörn fékk, sem svaraði gild-
asta vinnumannskaup þá, fyrir
þessa mánaðarvinnu, 200 kr.
Það þykir svöngum sætt, sem
söddum þykir óætt
Um aldir hafa íslendingar þurft
að lifa á því sem landið gaf og er
það oft með ólíkindum hve menn
hafa verið útsjónarsamir í þeim efn-
um þegar að kreppti. í kaflanum
um mataröflun í eldri tíð er eftirfar-
andi fróðleik að finna.
Svokallaður „ruslakeppur" var
gjörður úr ýmsu smálegu innan úr
kindum, sem löngu er hætt að hirða,
brisi, kirtlum o.fl. Jafnvel lakinn
var hirtur á svipaðan hátt, þó hann
sé vandhreinsaður.
Kútmagar og sundmagar úr
þorski þóttu bæði sælgæti og til
mikilla búdrýginda; lifraðir kút-
magar voru etnir nýir, en sundmag-
ar soðnir og súrsaðir. Jafnvel sporð-
ar af harðfiski voru settir í skyr
og etnir, þegar þeir voru orðnir
meyrir þar.
Sporðar og bægsli hákarla voru
sviðin, soðin og súrsuð. Til var, að
öll hausabein úr sviðum á haustin
voru sett í súr og etin, þegar þau
voru orðin vel meyr, beinastrjúgur.
Alþýðan fann, að skarfakál var
gott við skyrbjúgi, þó enginn kynni
þá að nefna vítamín. Túnsúru átu
börnin sér til sælgætis og matar-
bóta, svo fljótt sem henni skaut upp
úr moldu, og fleiri plöntur.
Menn höfðu rótgróna ótrú á að
eta hákarl nýjan, en þó voru há-
karlshausar soðnir nýir og etnir
með þrárri tólg bræddri út á, há-
karlsstappa. Grun hefi ég um, að
hákarl sé ekki svo bánvænn nýr,
sem þá var haldið, ef hans hefði
verið neytt í hófi, en þegar fólkið
var soltið fyrir, kann hann að hafa
verið óhollur, jafnvel banvænn.
Þegar ég fer aðeins að muna, fékk
paþbi einu sinni „hákarlsgot" á
handfæri; mest var það etið nýtt,
steikt á glóð í smábitum. Varð eng-
um meint af því.
Algengt var, að hörðum þorsk-
hausum væri drepið ofan í sýru og
þeir síðan látnir ryðja sig, en á eft-
ir rifið úr þeim það, sem ætilegt
var, en beinin síðan barin og gefin
kúnum, sem höfðu fulla þörf fyrir
kalkið.
Um nýtni þessa fólks væri hægt
að skrifa stóra bók, en í stuttu
máli er þetta það helsta, sem ég
man að segja um það efni. Set ég
hér eitt lítið dæmi: Þegar veiddist
vanfær kæpa, en það var reynt að
varast, var hinn ófæddi kópur tek-
inn og sviðinn í heilu lagi eins og
fugl. Var síðan tekið innan úr hon-
um og hann soðinn og súrsaður.
Var þetta nefndur sviðlingur, og
voru einnig svo nefndir, í úrtölutón,
þeir kópar, sem þóttu smáir og
matarlitlir. Var yfirleitt fátt látið
fara forgörðum; nú hefur þjóðin um
nokkra tugi ára haft vel í sig, og
það skal síst lastað, en með því
ágæti hefir slæðst margs konar
oflæti, sem komið hefur hart niður
á heilbrigði fólks: Sannast þar sem
oftast, að „hóf er best í hverri
grein". (1972)
I
I
i
I
VIÐ FRUMSYNUM I DAG
I ÞJONUSTUMIÐSTOÐ OKKAR BILDSHOFÐA 6,
FRÁ KL. 13-18, SÉRÚTGÁFU AF VOLVO F 16 VÖRUBIFREIÐ,
SEMHEFUR HLOTIÐ NAFNIÐ IMPERIAL. VOLVO F 16 IMPERIAL ER
STÓRKOSTLEG VÖRUBIFREIÐ HVERNIG SEM Á HANA ER LITID.
485 HESTAFLA VÉL, LÚXUS INNRÉTTING, TÖLVUSTÝRT
MÆLABORÐ OG MARGT, MARGT FLEIRA GERA
ÞESSA BIFREIÐ EINSTAKA í SINNI RÖD
VIÐ SÝNUM EINNIG NYJA 0G BREYTTA
V0LV0 EL 6 SENDIFERÐABIFREIÐ.
ÞJONUSTUMIÐSTOÐ
BÍLDSHÖFÐA 6 • SÍMI673600
HEITT KAFFI0G LETÍAR VEITINGAR!
MUNIÐ AÐEINS í DAG FRÁ 13-18
)
ÆVIBROT eftir Dr. Gunnlaug Þórðarson
Gunnlaugur hefur ávallt verið hress f fasi og talað tæpitungulaust
I þessari bók kemur hann svo sannarlega til dyranna eins og hann
er kiæddur. Rekinn úr skóla - Að upplifa dauðann - Ritari forseta
íslands - Smiður á Lögbergi - Húðstrýktur fyrir kirkjudyrum.
- Þetta eru nokkur lýsandi kaflaheiti sem segja meira en mörg orð
um það hvers lesandinn má vænta. Fjöldi Ijósmynda prýðir bókina.
A LANDAKOTI
eftir Dr. Bjarna Jónsson yfirlækni
Dr. Bjarni Jónsson var um áraraðir fremsti sérfræðingur istendinga
í bæklunarsjúkdómum og meðferð höfuðslysa. Þetta ersaga af merkri
stofnun og líknarstarfi í nærri heila öld þar sem margir af fremstu
læknum landsins koma við sögu. Bókina prýða 60 Ijósmyndir.
SETBERG