Morgunblaðið - 15.12.1990, Qupperneq 62

MÖRGUNBLÁÐÍÐ LAUGÁRDA&UR 15. DESEMBÉR 1990'
VIÐNÁMÍ
SVARTASKÓLA
Kafli úr Ævibrotum Gunnlaugs Þórðarsonar
Gunnlaugur Þórðarson
Ævibrot nefnist bók, sem dr.
Gunnlaugur Þórðarson hefur skrif-
að og geymir minnispunkta um ævi
hans, fjölskyldu og jafnframt af
gangi landhelgismálsins. Þeim lýk-
ur árið 1975, þegar straumhvörf
verða í lífi ha'ns og landhelgismálið
er komið í höfn. Utgefandi er Set-
berg. Hér á eftir er birtur fyrri hluti
kafla bókarinnar, sem nefnist „Við
nám í Svartaskóla":
Fangelsisvist
Það var mér mikið átak að fara
frá konu og tveimur sonum til fram-
haldsnáms í París í janúarbyrjun
Í951. En hugur minn var fullur
þakklætis til konu minnar fyrir að
gera mér þetta mögulegt.
Ég lagði af stað sjóleiðis með
Arnarfellinu til Miðjarðarhafsins.
Magnús Jónsson söngvari var sam-
skipa á leið til söngnáms á Italíu.
Sjóferðin var einstaklega
ánægjuleg. Að vísu lentum við í
fárviðri á Biscayaflóa, sem sagður
er eitt mesta veðravíti á jarðar-
kringlunni. Mér fannst möstrin á
skipinu næstum sleikja hafflötinn,
svo mikið var hafrótið. Ekki hvarfl-
aði að mér að við værum í raunveru-
legum háska; skipstjórn Sverris Þór
virtist svo örugg, enda var hann
talinn yfir flesta hafinn á því sviði.
Aðriryfirmenn voru Emil G. Péturs-
1. Bláa kannan
2. Græni hatturinn
3. (Benni og Bára)* ,
4. Siubbur 8. útg.
5. Tralli
6. Stúfur
7. Láki
8. Bangsi litli
9. Svarta kisa
10 (Katar
11. Skoppa
12. Leikföngin hans Bangsa
13. Dísa litla
son fyrsti vélstjóri og Ríkharð Jóns-
son fyrsti stýrimaður. Það var gott
veganesti að kynnast þessum sjó-
mönnum náið.
Við höfðum viðkomu í Gíbraltar,
Algeirsborg, Napólí, Genúa og Den-
ia, smáþorpi á Spáni. Þar fór ég
illu heilli í land, því að þar var
hvorki útlendingaefftirlit né neins
konar lögreglustöð, þar sem hægt
var að fá vegabréf stimplað. En það
er auðvitað skilyrði fyrir dvöl í
hvaða landi sem er. Ég varð því
að fá mér far með lest til Valencia
til þess að fá vegabréf mitt stimpl-
að. Lestin var mjög hæggeng; það
var hægt að ganga meðfram henni
á löngum köflum og hún stansaði
við ótal sveitabrautarstöðvar með
nokkurra kílómetra millibili.
Ferðin tók um fimm klukku-
stundir. Þegar til Valencia kom var
fyrsta verk mitt að koma mér á
lögreglustöðina. Því miður gat ég
þá ekki bjargað mér á spænsku og
starfsmennirnir á lögreglustöðinni
kunnu ekki orð í öðru tungumáli
en sínu. Þeir urðu furðu lostnir
þegar frammi fyrir þeim stóð mað-
ur, kominn inn í landið án þess að
hafa fengið vegabréf sitt stimplað.
Það skipti engum togum, að áður
en ég gat áttað mig höfðu nokkrir
hermenn stungið mér inn í fanga-
klefa.
14. Dýrin og maturinn beirra
15. (Kalii segir frá)*
16. Geiluroar brjár
17. Gettu hver ég er
18. Dýrin á bænum
19. Tommi er stúr strákur
20. Kötturinn Branda
21. í heimsókn hjá Hönnu
22. Litia rauða hænan
23. Hjá afa og ömmu
24. Þrír litlir grísir
25. Draumalandið
* Ekki til eins og er.
Spánveijunum virtist ekkert
liggja á, því að það var ekki fyrr
en eftir að ég hafði verið lokaður
inni í nærri sex klukkutíma, að
maður í einhvers konar herforingja-
búningi birtist. Mér tókst að gera
honum skiljanlegt hvernig í öllu lá
og að ég væri á leið til Parísar. Ég
hlýt að hafa komið honum tor-
tryggilega fyrir sjónir, því að ég
var látinn dúsa áfram í fangaklef-
anum.
Klefi þessi var nánast salur með
jámrimlaveggi á þijá vegu og stein-
vegg á einn kantinn. Við hliðina
voru minni klefar, og í þeim voru
einhverjir aumir fangar. Búrið sem
ég var í var greinilega ætlað fyrir
tugi handtekinna í einu. Eftir miðju
gólfinu lá djúp rauf eins og flór í
fjósi og lagði megna hlandlykt upp
úr henni. Undir kvöld var mér fært
te og brauð án smjörs, en með
pylsu, og hent í mig tveimur þvæld-
um voðum sem önguðu af svita-
lykt. í búrinu var bekkur meðfram
steinveggnum. Ég gat varla hugsaö
mér að setjast á hann, því undir
honum skriðu kakkalakkar. Að lok-
um gafst ég samt upp; þegar kom-
ið var fram yfir miðnætti og ljósið
í klefanum hafði verið temprað í
skímu sofnaði ég.
Svo undarlegt sem það var, svaf
ég nóttina í einni lotu. Ég var örviln-
aður er mér var aftur fært te klukk-
an átta um morguninn, og fanga-
verðirnir hristu bara höfuðið fram-
an í mig. Loks eftir nærri sólar-
hrings vist í þesari dýflissu kom
sami herforinginn aftur til mín.
Eftir stutt spjall var ég látinn laus.
Jafnframt var mér tjáð að ég mætti
prísa mig sælan fyrir að vera ekki
látinn greiða sekt, og gæti sjálfum
mér kennt um meðferðina á mér,
því að öryggi Spánar væri fyrir öllu.
Ég fékk vegabréf mitt aftur,
rækilega stimplað.
Borg borganna
Eftir þessa óvæntu töf hugsaði
ég um það eitt að komast sem fyrst
til Parísar. Sú borg hefur ætíð stað-
ið mér fyrir hugskotssjónum sem
borg borganna. Hún brást mér ekki
en þetta var í annað sinn sem ég
sótti hana heim.
Sumarið 1945 höfðum við Herdís
farið í síðbúna brúðkaupsferð til
Parísar. Vorum við þá samferða
Herði Ágústssyni listmálara með
„The Golden Arrow“. Við lentum í
klefa með tveimur breskum auðkýf-
ingum sem höfðu tekið með sér
fjölda blaða til lestrar. Herdísi og
Herði til mikillar hneykslunar fékk
ég að líta í blöðin hjá Bretunum.
Þeir tóku einnig upp ferðatáfl og
annar mátaði hinn eftir langa og
flókna skák. Ég hafði fylgst með
skákinni. Að henni lokinni bauð sig-
urvegarinn mér að tefla við sig.
Staðan á taflborðinu var orðin sú,
að ég gat mátað Bretann í þrem
eða fjórum leikjum. Eg sagði við
Herdísi og Hörð: „Nú hef ég mát
í hendi mér.“ En ég var minnugur
þess hve annar breski laxveiðimað-
urinn tók því illa hér um árið, er
ég gerði hann heimaskítsmát, og
sagði þeim að ég ætlaði að láta
mér nægja jafntefli; ef. ég ynni
Bretann myndi honum sáma og ef
ég tapaði yrði ég lítils virði. Ég
náði jafntefli, og mikið óskaplega
varð Bretinn ánægður. Hann hafði
séð fram á vonlausu stöðu sína og
margstagaðist á því að ég hefði
leikið af mér.
Þessi hyggilega taflmennska mín
borgaði sig aldeilis, því að Bretarn-
ir buðu okkur þrem til kvöldverðar
næsta kvöld í París. Ákveðið var
að við hittumst á bamum fræga á
Hotel Scribe, en Herði þótti nóg
um og treysti sér ekki til að koma
með okkur. í fylgd með Bretunum
var glæsileg kona, sem hafði þá
skömmu áður unnið heimsmeistara-
titilinn í tennis. Mig minnir að hún
hafi verið áströlsk.
Þetta var eitt dýrlegasta kvöld
sem ég hef lifað. Heimsfrægir
skemmtistaðir voru heimsóttir,
Folies Bergére, Rauða myllan o.fl.
Bretamir nutu þess greinilega að
koma okkur, þessu afdalafólki, á
óvart.
Nú voru liðin fimm ár frá þesari
ógleymanlegu kvöldstund í París.
Það varð mitt fyrsta verk að koma
mér fyrir á hóteli einu á Montparn-
asse, einu helsta listamannahverfi
Parísar. Svo undarlega vildi til, að
Þorvaldur Skúlason listmálari bjó á
sama hóteli, en við vorum orðnir
góðkunnugir og ég hafði keypt af
honum málverk. En mér var efst í
huga að hafa upp á vini mínum,
frönskukennaranum og leikaranum
Pierre Ducrocque, sem hafði lofað
að útvega mér dvöl á frönsku heim-
ili, helst hjá lögfræðingi.
Auðvitað hafði ég upp á honum.
Hann sagði mér að um tvo kosti
væri að ræða. Annars vegar eldri
lögmann, sem hættur væri í lög-
mennsku, en væri vellauðugur og
byggi einn, og á hinn bóginn lög-
fræðing sem væri nokkrum árum
eldri en ég og hefði tekið hæsta
próf yfir allt Frakkland 1940. Hann
var doktor í lögfræði og hafði strax
að lokinni doktorsvörn fengið háa
stöðu í dómsmálaráðuneytinu í
París vegna lærdómsafreks síns.
Hann hafði flust með Petain mar-
skálki til Vichy, þegar Frakkland
var hernumið af Þjóðverjum, með
þeirri afleiðingu að hann féll í ónáð
hjá stjórnvöldum eftir að stjórn
Frakklands flutti á ný til Parísar,
eftir ósigur Þjóðverja. Það var ekki
fyrr en de Gaulle hafði verið kosinn
forseti Frakklands, að lögfræðing-
urinn var tekinn í sátt og veitt ein-
hver stöðuhækkun.
Pierre sagði mér frá þessu öllu,
svo að ég gæti sjálfur valið. Þá
minntist ég þess að Pierre hafði
einhvem tíma sagði mér, að helm-
ingur af vinum sinum væru hömm-
ar. Hann hafði bætt því við að
hommarnir væru mestu ljúfmenni;
þeir hefðu svo mikið af kvenhorm-
ónum í sér og væru því án efa laus-
ir við ofbeldishneigð, öfugt við lesb-
íurnar, sem hefðu of mikið af karl-
hormónum í sér. Mér þótti þetta
merkilegar upplýsingar á sínum
tíma, en hef reyndar aldrei velt
mikið vöngum yfir þessum mann-
legu vandamálum eða orsökum
þeirra.
Mér varð strax hugsað til hins
fomkveðna, að erfitt sé að kenna
gömlum hundi að sitja, og í þeirri
trú að auðveldara væri að tala um
fyrir ungum manni en gömlum,
valdi ég yngri lögfræðinginn.
Elskulegar móttökur
Við Pierre skunduðum því næst
upp í dómsmálaráðuneyti til þess
að hitta lögfræðinginn, er hét Gil-
bert Porre. Því miður gat hann
ekki hitt okkur, en ég fékk lykil
afhentan. Ég hélt nú vongóður til
hússins, þar sem ég átti að fá her-
bergi. Það var í Trocadero-hverfinu,
nr. 45 við Rue des Champs, rétt
hjá Módernistasafninu, sem ég átti
eftir að heimsækja næstum daglega
upp frá því.
Áður en ég stakk lyklinum í
skrána þótti mér rétt að hringja
dyrabjöllunni. Það var aldimmt í
stigahúsinu og það tók mig góða
stund að koma lyklinum í skrána.
Um leið og ég var búinn að því,
var hurðinni hrundið upp, og áður
en ég vissi af var ég vafinn örmum
fáklæddrar, ungrar konur. Þegar
birta féll á andlitið á mér, sá vesal-
ings konan að þetta var ekki hús-
ráðandinn sem hún var að faðma,
og varð skelfingu Iostin.
Mér var mikill léttir að þessari
óvæntu móttöku, sem benti til þess
að starfsbróðir minn hefði eðlilegar
hvatir. Ég gat stunið því upp að
herra Porre væri búinn að leigja
mér herbergi í íbúðinni. Stúlkan,
sem hét Angela Beyfus og var að
hálfu frönsk og ensk, hvarf í skyndi
inn í íbúðina.
Greinilega hafði þessi herbergis-
leiga verið afráðin í skyndi þetta
sama síðdegi, og hinn nýi húsráð-
andi minn, Gilbert Porre, skrifstofu-
stjóri í dómsmálaráðuneytinu, ekki
haft ráðrúm til að láta ástkonu sína
vita. Ég stóð þama augnablik og
hugsaði ráð mitt, en í sama bili kom
konan alklædd í anddyrið. Hún bar
með sér mikinn yndisþokka ásamt
kyntöfrum. Hún tók mig strax trú-
anlegan, þegar ég sagði henni hvað
um hefði samist milli Pierre Duc-
rocque og ástmanns hennar varð-
andi mig.
„Þessi hræðilegi Christian Lude,“
varð henni þá að orði. „Hann fær
alla til að gera óvæntustu hluti á
örskammri stundu og svo er hann
floginn."
Hún var einstaklega ljúf í við-
móti og leiddi mig um alla íbúðina,
sem var án efa einir 240 fermetrar
að stærð, með þremur stofum og
Failegai - Vandaðar - Odýrar
Aðrar bækur fyrir börn:
Húsið mitt, Kata litla og brúðuvagninn,
Mídas konungur, Nýju fötin keisarans.
Bókqútgqfqn Björk
r
ÞRJAR NYJAR
FRÁ BJÖRK
Hjá afa og ömmu
Þrír litlir grfsir
Draumalandið
komu allar út í haust í fyrsta sinn. Þær eru í bókaflokknum
Skemmtilegu smábarnabækurnar, sem eru hinar vinsælustu fyr-
ir lítil börn er fyrirfinnast á bókamarkaðinum, enda valdar og
íslenskaðar af hinum færustu skólamönnum og prentaðar í mörg-
um litum. Nokkrar þeirra hafa komið út í áratugi og eru þó alltaf
sem nýjar. Fást í öllum bókaverslunum og heita: