Morgunblaðið - 22.03.1991, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. MARZ 1991
Skipbrot í ríkisfjármálum:
ARFURINN
eftir Pálma Jónsson
Öllum er það ljóst hve mikilvægt
það er að upplýsingar sem gefnar
eru af hálfu stjórnvalda séu áreið-
anlegar. Þetta á ekki síst við þegar
um er að ræða flókin og viðamikil
viðfangsefni eins og fjármál ríkis-
ins. Núverandi fjármálaráðherra
hefur gumað mjög af því að hann
hafi staðfastlega unnið að því að
auka og bæta upplýsingar um stöðu
þessara mála. Að hans mati hafa
þau tekið stakkaskiptum í hans tíð,
ekki síst á síðasta ári. Reynslan
sýnir okkur á hinn bóginn allt ann-
að.
Enginn ráðherra hefur að vísu
haldið jafn marga blaðamannafundi
o g sent frá sér jafn margar fréttatil-
kynningar og Ólafur Ragnar
Grímsson. En enginn ráðherra hef-
ur gengið jafn langt í því að hag-
ræða upplýsingum í áróðursskyni
fyrir sjálfan sig, og enginn ráðherra
hefur orðið uppvís að þvílíkum felu-
leik og sjónhverfingum í tengslum
við ríkisfjármál sem Ólafur Ragnar
Grímsson. Þetta er ekki síst nauð-
synlegt að hafa í huga þegar frétta-
tilkynningar fjármálaráðherra eru
lesnar.
Þær upplýsingar sem ég hef
dregið saman og birt í greinum í
Morgunblaðinu sýna glöggt hrika-
lega stöðu þessara mála. Þar hefur
verið sýnt fram á skattahækkanir
ríkisstjórnarinnar, útgjaldaþenslu
ríkiskerfísins og sífelldan halla-
rekstur ríkissjóðs. Til viðbótar er
nauðsynlegt að vekja athygli á þeim
gífurlegu skuldbindingum, sem
ríkisstjórnin hefur stofnað til, og
er með einum eða öðrum hætti
haldið utan við fjárlög og uppgjör
á ríkissjóði, en gjaldfalla eigi að
síður á næstu árum. Hér verða rak-
in nokkur dæmi um þetta og til
viðbótar hinn skráði halli ríkissjóðs.
m. kr.
1. Halli rtkissjóðs 1988-1991 skv.
yfirliti fjármálaráðherra 26.700
2. Greiðslur ríkissjóðs, sem ættu
að vera í framanskráðu yfirliti
v/Verðjöfnunarsjóðs fiskiðn-
aðarins og útflutningsuppbóta 2.500
3. Vantalinútgjöldifjárlögum
1991 1.400
4. Fjárskuldbindingar, útgáfa
skuldabréfa o.fl., sem falla á
ríkissjóð, þ. á m. vegna jarð-
ræktarframlaga og skulda við
sveitarfélögin 1.000
5. Ríkisábyrgðir, sem eigi verður
annað séð en falli á ríkissjóð
á næstu árum, m.a. vegna
millifærslusjóða ríkisstjórnar-
innar, Hlutafjársjóðs, fiskeldis
og loðdýraræktar, Amarflugs
og Skipaútgerðarinnar 3.500
6. Rýmun á eigin fé fjárfesting-
arlánasjóða, sem ríkissjóður
stendur ábyrgur fyrir 2.000
7. Byggðasjóðpr, til að standa
straum af skuldbindingum
þannig að sjóðurinn komist
ekkiíþrot 1.500
8. Byggingarsjóðurríkisins,
framlög til að standa undir
skuldbindingum sjóðsins, án
nýrra
lánsloforða • 7.000
9. Lífeyrissjóður starfsmanna
ríkisins. Sjóðinn skortir nú tugi
milljarða króna umfram eigin
greiðslugetu á rúmum tveimur
áratugum m.a. vegna þess að
ríkisstjómin hefur vanrækt að
leggja honum til fé samkvæmt
lögum. Varlega metið á næstu
fimm áram 5.000
. 10. Framlög ríkisins, sem ættu að
vera á fjárlögum, en eru nú
færð á lánsfjárlög og fé tekið
að láni umfram framanskráð 2.900
Samtals 53.500
Í þessum 10 töluliðum eru dregn-
ar fram í dagsljósið skuldbindingar
sem ríkissjóður þarf að standa und-
ir á allra næstu árum og nema sam-
tals 53,5 milljörðum króna. Með
þessu er þó ekki allt talið, t.d. er
ekki metin staða Atvinnuleysis-
tryggingasjóðs eða ýmsar heimildir
fjárlaga, samkvæmt 6. gr. Þó er
þetta eins og hálf fjárlögin, eða sem
svarar verðgildi 10.000 íbúða (5,3
millj. kr. hver).
Þessar skuldaklyfjar eru svo
hrikalegar, að öllum á að vera ljóst,
að engin ríkisstjórn hefur áður skil-
ið við fjármál ríkisins í svo botn-
lausu feni. Þetta er arfurinn sem
þjóðin fær að taka við og kemst
ekki hjá að axla á næstu árum. Og
þetta skuldafen er það sem næsta
Pálmi Jónsson
„Fjármálaráðherra
hefur í síbylju talað um
nýja hornsteina, nýjan
grundvöll, jafnvægi og
stöðugleika í fjármál-
um ríkisins undir hans
stjórn. Því miður eru
þetta orðin tóm. Þetta
eru innantómar yfirlýs-
ingar sem bera vott um
sjálfbirgingshátt og
yfirlæti.“
ríkisstjórn þarf að takast á við.
Samtals er það meira en 1 milljón
króna á hverja fimm manna fjöl-
skyldu.
Sálfstæðismenn hafa ávallt lagt
mikla áherslu á að halda skatta-
áiögum til ríkisins í lágmarki. Nú-
verandi ríkisstjórn hefur aukið
skatta um 16 milljarða en þrátt
fyrir það blasir við sú geigvænlega
staða, sem að framan er lýst. Fýrstu
verkefni næstu ríkisstjórnar verða
þau að stöðva þá útgjaldaþenslu
sem geisar í ríkisbúskapnum og
greiða niður skuldasúpuna, sem
núverandi ríkisstjórn hefur stofnað
til. Með þessum hætti verður að
fást grundvöllur fyrir því að draga
úr skattbyrðinni en einnig með því
að taka ríkisfjármálin sem heild
nýjum tökum. Spurningin, sem
kjósendur standa frammi fyrir í
komandi kosningum, er því fyrst
og fremst sú, hvort núverandi vald-
hafar fái tækifæri til þess að stór-
hækka enn skatta til ríkisins, eins
og þeir hafa boðað, eða tryggja að
skipulega verði unnið að því að
vinna bug á sóuninni, þenslunni og
skuldasöfnuninni og fá þannig
möguleika til að létta skattbyrðina.
Við sjálfstæðismenn höfum
gagniýnt' fjármálastjórnina harð-
lega í tíð þessarar ríkisstjórnar.
Fjármálaráðherra hefur í síbylju
talað um nýja hornsteina, nýjan
grundvöll, jafnvægi og stöðugleika
í fjármálum ríkisins undir hans
stjórn. Því miður eru þetta orðin
tóm. Þetta eru innantómar yfirlýs-
ingar sem bera vott um sjálfbirg-
ingshátt og yfirlæti. Þau eru lítils
virði þegar til kastanna kemur.
Hitt liggur fyrir að nú stendur þjóð-
in frammi fyrir meiri vanda en
nokkru sinni áður í fjármálum ríkis-
ins. Það er arfurinn, sem ríkisstjórn
ráðleysis og sóunar skilur eftir sig.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokks fyrir
Norðurlandskjördæmi vestra.
Er gervimatur
úr gerviefnum?
eftirJón Gíslason
Að undanförnu hefur orðið mikil
umræða um ostlíki eða „gerviost“
eins og varan er nefnd í blaðagrein
fyrir skömmu. Umræða þessi hefur
skapast vegna innflutnings á ostlíki
og munu það helst vera pitsugerðar-
menn sem renna hýru auga til þess-
arar nýju matvöru hér á markaði.
En er hér um nýjung að ræða og
er „gerviostur" eða „gervimatur“
réttnefni í þessu og öðrum sam-
bærilegum tilvikum?
Lög um ostlíki
Samkvæmt lögum frá árinu
1933, sem landbúnaðarráðherra sér
omRon
SJÓÐSVÉLAR
Gera meira
en a5 uppfylla
kröfur
fjármálaráöuneytisins.
Yfír 15 gerðir fyrirliggjahdi
Verð frá kr. 29.800.-
SKRIFSTOFU VELAR sund hf
NÝBÝLAVEGI16 - SÍMI 641222
-lækni og þjónuHtu á trauMtuiu grunni
um að sé framfylgt, skal „ostur“
sem inniheldur jurtafitu kallaður
ostlíki. í lögum þessum er fjallað
um ýmsan „gervimat" og má auk
ostlíkis nefna ijómalíki, mjólkurlíki
og síðast en ekki síst smjörlíki. ís-
lenskir neytendur líta almennt ekki
á smjörlíki sem „gervismjör" og
eins mun því farið með létt og lag-
gott, sólblóma og létt sólblóma, en
þær vörur þekkja flestir íslenskir
neytendur. Rjómalíki hefur einnig
verið notað án þess að til stór-
tíðinda teldist, en öllu ólíklegra
verður þó að telja að neytendum
eigi eftir að bjóðast mjólkurlíki í
stað gömlu góðu mjólkurinnar.
Hverjar svo sem skoðanir okkar
eru á vörutegundum, sem ætlað er
að líka eftir og koma að hluta til í
stað annarra hefðbundinna mat-
væla, þá er ljóst að hér er ekki um
„gervimat" að ræða. Sojabuff og
sojaborgarar eru vörur sem fram-
leiddar eru hér á landi úr sojaprót-
eini og einnig fluttar tilbúnar til
landsins. Sumir neytendur velja
slíkar vörur fremur en kjötvörur,
en engum dettur í hug að kalla þær
„gervikjöt" eða „kjötlíki" og enginn
virðist sjá ástæðu til að amast við
innflutningi þeirra. Þar sem þessar
línur eru ritaðar á þorra, er ekki
síður úr vegi að víkja að þorramat.
Skortur á hvalkjöti gerir það að
verkum að stórlúða er nú sett í súr
og einhveijum gæti þá hugkvæmst
að kalla það „hvallíki" sem borið
er á borð landsmanna í stað súra
hvalkjötsins. Þó margur sakni hval-
kjötsins og slík breyting þyki mið-
ur, verður þorramaturinn vart
nefndur „gervimatur", og hvalfrið-
unarmenn geta tekið gleði sína og
blótað þorra með vinum og vanda-
mönnum.
Ostlíki er iðnaðarvara
Réttar upplýsingar um samsetn-
ingu ostlíkis virðast ekki hafa kom-
ist til skila. í innihaldslýsingum
matvæla eru hráefni og aukefni til-
greind í magnröð, þannig að fyrst
er nefnt það sem mest er af, og
er ostlíki unnið úr vatni, mjólkur-
próteini, sojaolíu (hertri að hluta),
umbreyttri maíssterkju, nokkrum
aukefnum og salti. Varan inniheld-
ur því meira af mjólkurpróteini en
jurtaolíu og vekur þá nokkra undr-
un þegar landbúnaðarráðherra lýsir
því yfír að slíkt rusl láti hann ekki
inn fyrir sínar varir. Á sama tíma
lýsir viðskiptaráðherra því yfír að
ostlíki sé jurtaafurð, þar sem varan
sé eingöngu unnin úr jurtum og
kryddi. Nokkurs misskilnings virð-
ist því gæta hvað samsetningu vör-
unnar varðar.
Ostlíki er dæmigerð iðnaðarvara
og má finna vörur hér á markaði
sem og annars staðar, sem ekki eru
ólíkar að samsetningu. Við setningu
laga um smjörlíki og fleiri slíkar
vörutegundir var gert ráð fýrir, að
til framleiðslu eða innflutnings
ostlíkis gæti komið, enda hefur
raunin orðið sú. Á sama tíma og
rætt er um fijálsari viðskipti með
rnatvæli sem og aðrar vörur, ætti
þessi staðreynd ekki að koma á
óvart og má nefna að ostlíki er selt
í ríkjum eins og Þýskalandi, Svíþjóð
og Bandaríkjunum. Hins vegar er
hægt að skilja viðbrögð þeirra sem
hafa lífsviðurværi af framleiðslu og
sölu landbúnaðarafurða og sem nú
sjá fram á aukna samkeppni. En
spyija má hvort þau viðbrögð sem
fram hafa komið eru rétt eða röng,
þegar hliðsjón er höfð af breyttum
viðhorfum til viðskiptahátta og þess
að ekki er víst að íslenskir matvæla-
Jón Gíslason
„Umfjöllun um ostlíki í
fjölmiðlum hefur bæði
valdið misskilning’i og
tilefnislausum ótta
meðal almennings.“
framleiðendur eða neytendur muni
velja ostlíki í stað osta.
Neytendur eiga valið
í Bandaríkjunum hafa ostfram-
leiðendur m.a. brugðist við sam-
keppni af þessu tagi með því að
hanna sérstakt merki, sem veitinga-
staðir geta notað til að upplýsa
neytendur um að ostlíki sé ekki
notað í stað osta. Hvernig sem
brugðist verður við hér á landi, er
ljóst að neytendur eiga rétt á að
vita hvort fyllingin á pitsunni er
ostur eða ostlíki. Að sjálfsögðu á
þetta að koma greinilega. fram í
umbúðamerkingum fyrir pitsur og
aðrar sambærilegar vörur sem seld-
ar eru í neytendaumbúðum, enda
hafa verið settar reglur þar um. í
slíkum tilvikum er ekki fullnægj-
andi að geta um ostlíki í innihalds-
lýsingu, heldur verður að koma
nákvæmlega fram hvernig ostlíkið
er samsett. Neytendum er síðan í
sjálfsvald sett hvort þeir velja pitsu
með osti eða ostlíki.
Aukefni eru í raun það eina i
ostlíki sem_ réttilega má kalla
„gerviefni". í nýlegri blaðagrein var
þess getið að varan innihéldi
„kemísk“ bragðefni og er þar átt
við gervibragðefni, þ.e. efni sem
ekki eiga sér hliðstæðu í náttú-
runni. Slík bragðefni er hins vegar
að fínna í fjölda vörutegunda og
er þess oft ekki getið á umbúðum
hvort um náttúruleg eða gervi-
bragðefni er að ræða. Einnig verður
að koma fram að ostlíki inniheldur
sorbínsýru (E 200), sem sumir neyt-
endur hafa óþol fyrir. Þetta sýnir
að upplýsingar til neytenda verða
að vera réttar, enda hvílir upplýs-
ingaskylda á innflytjendum og mat-
vælaframleiðendum sem kjósa að
nota ostlíki. Þess má geta að sorb-
ínsýru er einnig að finna í algengum
vörum eins og smjörlíki, smurost-
um, létt og laggott og sólblóma,
þó svo þar sé um að ræða kalíum-
salt efnisins, sem auðkennt er með
númerinu E 202.
Lokaorð
Umfjöllun um ostlíki í fjölmiðlum
hefur bæði valdið misskilningi og
tilefnislausum ótta meðal almenn-
ings. Þegar hefur komið fram kvört-
un um að sjúkdómseinkenna hafi
orðið vart eflir pitsuát, og fær
„gerviosturinn“ þá sökina, og það
jafnvel áður en ostlíki er komið á
markað hérlendis. Við slíku má
búast þegar umfjöllun um þetta
mál er eins og verið hefur.
Réttmæt umfjöllun um matvæli
og gott upplýsingastreymi til neyt-
enda mun hins vegar verða til þess
að enginn þarf að efast um ágæti
síns daglega brauðs og neytendur
munu þá velja þá vöru sem þeim
fellur best. Áhrif slíkrar umræðu
eru eingöngu til góðs og gætu leitt
til bættra viðskiptahátta með mat-
væli, hvort heldur umræðan snýst
um ostlíki eða aðra matvöru.
Iíöfundur er næringarfræðingur
og starfsmaður Hollustuverndar
ríkisins.