Morgunblaðið - 22.03.1991, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. MARZ 1991
NEYTENDAMAL
Við ráðum ekki erfðaþáttum,
en mataræðinu má breyta
Rannsóknir á kólesteróli o g blóðfitu
Dr. Gunnar Sigurðsson yfirlæknir á Borgarspítalanum hefur
undanfarin ár rannsakað kólesteról og blóðfitu íslendinga. Kólest-
eról er talið til áhættuþátta kransæðasjúkdóma, en í blóðfitu
margra ætta hér á landi hafa einnig fundist arfgengir áhættuþætt-
ir sem hann hefur rannsakað. Gunnar vinnur nú að rannsóknum
í samvinnu við erlenda aðila á því hvers vegna sumir hafa mun
hærra kólesterólgildi en aðrir.
Dr. Gunnar Sigurðsson yfirlæknir: Breytingar á tiðni kransæða-
stíflu hér á landi virðast benda til að snúa megi þróuninni við,
eins og gerst hefur hér og víða erlendis.
Gunnar sagði að rannsóknir á
kólesteróli á vegum Hjartavernd-
ar hafi staðið yfir frá árinu 1968-
1988 og á þeim tíma hafi komið
í ljós marktæk Jækkun á kóleste-
rólgildi í blóði Islendinga, um 6%
hjá körlum og 10% hjá konum.
Síðan hefur verið reiknað út hvaða
áhrif þessi kólesteróllækkun hefur
á hættu á kransæðasjúkdómum.
Vitað er samkvæmt fyrri rann-
sóknum Hjartaverndar, hver
áhættan á að vera nú miðað við
kólesterólmagnið árið 1968. Með-
allækkun kólesteróls ætti að
draga úr áhættu kransæðasjúk-
dóma um 14% hjá körlum og um
17% hjá konum. Á sama hátt
ætti lækkun áhættu vegna minnk-
andi reykinga að vera 8% hjá
konum og vegna lækkaðs blóð-
þrýstings um 16%. Þessir þættir
eru ekki einangraðir heldúr sam-
verkandi. Frá 1968 er hægt að
sjá marktæka lækkun á þessum
áhættuþáttum, eða um þriðjungs
lækkun áhættu meðal miðaldra
fólks og er hún mjög svipuð hjá
konum og körlum. A sama tíma
hefur kransæðadauðsföllum
fækkað verulega.
Lækkun kólesteróls og
breyttar lífsvenjur
Vitað er hvernig ástandið var
1968 og hveijir áhættuþættirnir
eru í dag og það gerir auðveldara
að reikna út áhættuþættina, en
raunveruleg lækkun áhættuþátta
skýrir lækkun dánartíðni af völd-
um kransæðasjúkdóma að tals-
verðu leyti. Gunnar sagði að skýr-
ingin væri talin liggja að hluta í
breyttum neysluvenjum, byggðum
á neyslu- og framleiðslutölum sem
Laufey Steingrímsdóttir hefur
reiknað út. Þar kemur fram að
dregið hefur úr neyslu nýmjólkur
og á mjólkurvörum frá 1970 til
1988 um 6 kg á mann á ári af
dýrafitu og er álitið að þessi lækk-
un geti hafa valdið um helmingi
þeirrpr kólesteróllækkunar sem
orðið hefur í blóði íslendinga.
Kjötneyslan hefur aukist úr 51
kg/íbúa árið 1970 í 56 kg árið
1987. Gunnar sagði að þar hafi
breytingin verið í kílógrömmum
en hins vegar megi ætla að fitan
í kjötinu hafi minnkað á þessum
tíma.
Það vekur athygli að á sama
tíma og kólesterólið hefur lækkað
og kransæðasjúkdómum -hefur
fækkað, þá hefur meðalþyngd ís-
lendinga á miðjum aldri aukist
um 2-3 kg fyrir sömu líkamshæð.
Gunnar sló fram þeirri skýringu
til gamans, að gera megi ráð fyr-
ir að fóikið hafi lifað á skynsam-
legra fæði, þó neyslan hafi e.t.v.
verið meiri eða hreyfingin minni.
Góða og slæma kólesterólið
- Nú er rætt um góða kólester-
ólið og slæma kólesterólið og jafn-
vel verra kólesterólið. Hver eru
áhrif þessara kólesteróla?
Gunnar sagði að niðurstöður
Hjartavemdar byggðu aðallega á
heildarmagni kólesteróls sem
áhættuþætti. „En við höfum líka
verið að líta á góða hluta kólester-
óls,“ sagði hann, „það hefur kom-
ið í ljós að góði hluti kólesteróls
er jafn verndandi áhættuþáttur
og hinn er slæmur. Þetta hafa
rannsóknir, sem gerðar hafa verið
hér á landi á körlum, leitt sterk-
lega í ljós og eru þær niðurstöður
í samræmi við erlendar rannsókn-
ir.
- Nú vill lesandinn gjarnan vita
hvernig hann á að nálgast góða
kólesterólið? Getur hann það með
réttu mataræði?
„Nú er það svo með góða kól-
esterólið að mataræðið hefur til-
tölulega lítil áhrif á það,“ svaraði
Gunnar. „Aftur á móti hefur lík-
amsáreynsla áhrif til hins betra
og offita til hins verra. Erfðir og
kyn skipta mestu máli og er góða
kólesterólið mun hærra hjá konum
en körlum. Það getur skýrt hinn
kynbundna mun sem er á krans-
æðasjúkdómum hjá konum og
körlum, en konur hafa mun lægri
tíðni kransæðasjúkdóma. Þeir
karlar sem hafa minna af góða
kólesterólinu hafa mun hærri tíðni
kransæðasjúkdóma en hinir.“
Mismunandi hlutverk
kólesteróla
„Þessi kólesteról virðast hafa
tvenns konar hlutverki að gegna.
Þarna er um að ræða mismunandi
agnir í blóðinu. Þær agnir sem
bera góða hlutann af kólesteróli
virðast hafa það hlutv'erk að draga
kólesteról úr blóðinu og flytja það
til lifrarinnar til útskilnaðar. Hinn
hluti kólesterólsins hefur það hlut-
verk að flytja líkamanum kó-
lesterólið. Vefir líkamans þurfa á
kólesteróli að halda, en í hinum
vestræna heimi er tilhneiging til
að neyta meira kólesteróls en lík-
amsvefirnir þurfa á að halda.
Verði of mikið til af því, sest það
í frumur æðaveggja."
Mikil fituneysla hér á landi
- í sambandi við fituneyslu hér
á landi og lækkun kólesteróls í
blóði, er fituneysla hér sennilega
mun meiri en fram kemur í neysl-
utölum. Hér er mikil sælgæt-
isneysla, hörð feiti er í súkkulaði
og kókosfita er í jurtaís, steiktur
matur á skyndibitastöðum er
brasaður í harðfeiti. Flögur og
nasl er gegnsósa í fitu. Gunnar
var spurður hvort hér væri ekki
meiri neysla á harðfeiti en neyslu-
tölur hafa gefið til kynna.
„Við þessa útreikninga 1970-
1988 var aðeins stuðst við þær
vörur sem áreiðanlegar tölur eru
til um, hvað varðar neyslú og
framleiðslu," svaraði hann. „Sam-
kvæmt íslenskri næringarfræði
kemur stór hluti af mettaðri dýra-
fitu úr neyslu mjólkurafurða.
Þessar afurðir endurspegla því
meira en helming af neyslu mett-
aðrar dýrafitu, sem er sláandi
fyrir mataræði íslendinga, en er
greinilega að breytast."
Blóðfita og erfðir
„Við höfum verið að líta á ann-
að fituprótein sem tengt hefur
verið við kransæðasjúkdóma og
er það að miklu leyti arfbundið,“
sagði Gunnar. „Þetta fituprótein
virðist einnig auka áhættu á
kransæðasjúkdómi og virðist það
að hluta skýra ættarsögu sumra
einstaklinga sem ekki hafa hækk-
un á heildarkólesteróli, háum
blóðþrýstingi eða eru í stórr-
eykingahópi. Hluti af þessari ætt-
arfylgju ætti að skýrast af frek-
ari rannsóknum á þessum fitupró-
teinum sem bera kólesteróla að
hluta til.
Einnig erum við að athuga áhrif
erfða í ákvörðun kólesterólgildis-
ins og erum við í samstarfi við
rannsóknastofu í London, þar sem
við erum að athuga ákveðna þætti
í erfðaefninu og hvernig þeir
dreifast hjá íslendingum. Við höf-
um áhuga á að sjá hvort þeir
geti valdið mismunandi háu kó-
lesterólgildi hjá fólki. Við höfum
í rannsóknum fundið að vissir
erfðaþættir eru hér greinilega að
verki og skýra talsverðan mun,
þ.e. hvers vegna sumir eru með 5
í kólesteróli en aðrir með 8 (með-
algildi er 6). Sumir sem eru með
erfðaþætti fara allt upp í 10 í
kólesteróli.
Tilhneigingin virðist liggja
sterkt í sumum ættum. Þessir ein-
staklingar hafa ákveðin einkenni
sem sjá má við skoðun, það eru
kólesterólútfellingar sem sjást á
höndum og á hásinum. Þessi ætt-
arfýlgja er ríkjandi þáttur.
Erfðagallar sanna blandaðan
uppruna þjóðarinnar
Við höfum kannað þessi arf-
gengu fituprótein hjá íslendingum
og okkur er kunnugt um að þau
er að finna í meir en 20 ættum.
Við höfum reynt að fínna erfða-
gallann í erfðaefninu sjálfu og
höfum komist að því að um fjóra
mismunandi erfðagalla er að
ræða, sem segir okkur að þeir eru
komnir frá ijórum mismunandi
einstaklingum. Þetta hefur komið
okkur á óvart þar sem við héldum
að við hefðum öll sama uppruna.
Raunar segir þetta okkur það
sama og aðrar erfðafræðirann-
sóknir hafa gert, þ.e. að við erum
mun blandaðri að uppruna en við
teljum okkur vera. Einn af hveij-
um 500 hefur þetta gen í sér.
Þessar ættir eru með helmingi
hærra kólesteról í blóði en gengur
og gerist og þeirra áhætta er
margföld. Einn þessara erfðagalla
hefur ekki komið fram annars
staðar í heiminum og gæti hafa
orðið til fyrir stökkbreytingu í
erfðaefninu." Gunnar gat þess
líka til gamans að hjá frönskum
innflytjendum í Kanada fyrirf-
innst aðeins einn slíkur erfðagalli
sem benti til þess að þeir væru
af einum og sama uppruna, gagn-
stætt því sem virðist vera með
okkur.
Gunnar sagði að þessi erfða-
þáttur ætti ekki að trufla lífs-
munstur fólks þar sem sjúkdóm-
urinn kemur ekki fram fyrr en á
fullorðinsaldri. „Það má auðveld-
lega koma í veg fyrir afleiðingar
hans með því að forðast reyking-
ar, en einnig eru til lyf sem lækka
kólesteróiið verulega.
í rannsóknum sem nú eru í
gangi er verið að athuga erfða-
þættina í tengslum við manneldis-
könnun Manneldisráðs. Þar er
reynt að meta mikilvægi erfða-
þátta í ákvörðun kólesterólgildis,
til þess að finna hvort skima megi
fyrir þeim með einföldum blóð-
prufum eða kanna hvort ákveðnir
þættir eru til staðar í erfðaefninu.
Hafi viðkomandi einstaklingur þá
eru meiri líkur á kransæðasjúk-
dómum síðar meir og þá er hægt \
að veita honum ráðleggingar.
Við erum að kanna þessa erfða-
þætti, við vitum meira um matar-
æðið nú en áður í gegnum neyslu-
könnunina og það ætti að vera
auðveldara að reikna út hlut mat-
aræðis og erfðaþátta. Við ráðum
ekki genunum en við ráðum mata-
ræðinu og því má breyta. Þessar
breytingar á tíðni kransæðastíflu
hér á landi virðast benda til að
snúa megi þróuninni við eins og
gerst hefur hérna og víða erlend-
is. Við teljum að með þessum
rannsóknum hafi okkur að hluta
tekist að finna skýringu á fækkun
kransæðatilfella sem aðrir hafa
ekki gert. Aðrir hafa ekki samtím-
is verið með rannsóknir á þessum
áhættuþáttum og getað fylgt eftir
breytingum á þeim sem skýringu
á breytingum á dauðsföllum af
völdum kransæðasjúkdóma,"
sagði Gunnar að lokum.
Viðtal: M. Þorv.
Námskeið í skyndihjálp
NÚ Á allra síðustu dögum hafa orðið slys þar sem leikmenn hafa
veitt skyndihjálp sem hefur bjargað lífi. Þetta er skyndihjálp sem
allir geta lært auðveldlega á skyndihjálparnámskeiðum.
__________Brids_____________
Arnór Ragnarsson
Bridsfélag kvenna
Nú er tveimur kvöldum af þremur
lokið í parakeppninni, úrslit í riðlunum
urðu þeáSi:
A-riðill:
Nanna Ágústsdóttir - Sigurður Ámundason 193
Aldís Schram - Elín 183
Sæbjörg Jónasd. - Bergsveinn Gíslason 180
B-riðill:
Ragnheiður Tómasdóttir - Rúnar Lárusson 198
Hrafnhildur Skúlad. - Jörundur Þórðarson 180
Nína Hjaltadóttir - Lilja Petersen 180
C-riðilI:
Erla Ellertsd. - Hálfdán Hermannsson 181
Ólafía Jónsd. — Baldur Ásgeirsson 179
Bryndís Þorsteinsd. - Sigurður Eysteinsd. 175
Dúa Ólafsdóttir—Guðlaugur Nielsen 173
Kristín Jónsdóttir - Valdemar Jóhannsson 173
Heildarstaðan:
NannaÁgústsd.-SigurðurÁmundason 381
Guðrún Jörgensen - Þorsteinn Kristjánsson 380
Erla Ellertsdóttir - Hálfdán Hermannsson 376
Ólafía Jónsdóttir - Baldur Ásgeirsson 373
Sigríður Pálsdóttir - Eyvindur Valdemarsson 369
Hrafnhildur Skúlad. - Jörundur Þórðarson 366
RagnheiðurTómasd.-RúnarLárusson 360
Bridsfélag Hafnarfjarðar
Mánudaginn 25. mars hefst Stef-
ánsmótið sem verður síðasta keppni
vetrarins. Þetta mót verður barómeter
og 4-5 kvölda langt. Spilað er um
veglegan farandbikar auk hefðbund-
inna verðlauna.
Spilarar. Heiðrum nú minningu góðs
drengs með því að fjölmenna og spila
vel og prúðmannlega. Spilað er í
Iþróttahúsinu við Strandgötu í Hafn-
arfirði og spilamennskan hefst kl.
19.30.
Bridsfélag Hornafjarðar
Lokið er tveimur kvöldum af þrem-
ur í svokölluðu vélsmiðjumóti og er
staða efstu para þessi:
GunnarPáll-Guðbrandur 101
Magnús - Gestur 100
Birgir—Gunnlaugur 57
JónNíelsson-Valdimar 44
Bjöm — Vífíll 41
Svava-Auður 31
Sigurpáll - Guðmundur 29
Ámi-JónSveins 29
Hluti keppninnar var jafnframt
firmakeppni og sigraði saltfiskverkun
KASK. Blómaland var í öðru sæti en
Hótel Höfn, Hafnarskóli, Hafnarbúð-
in, Málningarþjónusta J.R., Borgey
hf., Ósinn, Shell o.fl. voru í toppbarátt-
unni.
Vélsmiðjumótinu lýkur nk. sunnu-
dagskvöld.
Bridsfélag byrjcnda
Þriðjudaginn 19. mars sl. var þriðja
kvöldið sem þetta nýja bridsfélag hélt.
Þátttaka var mjög góð, en alls mættu
37 pör og er það besta mætingin hing-
að til. Spilaður var Mitchell-tvímenn-
ingur og urðu úrslit þessi:
Norður - suður:
Jóhannes Laxdal - Felix Sigurðsson 243
Jakob Haraldsson - Andrés Sigvaldason 221
KristínAndrewsd. -JónÞórKarlsson 219
Ingólfur Arnarson - Hafsteinn Einarsson 202
Aðalheiður Hákonard. - Gréta Guðmundsd. 202
Austur - vestur:
María Haraldsd, - Lilja Halldórsd. 254
Elín Bjarnad. - Álfheiður Gíslad. 219
Agnar Hansson - Jóhann Hlíðar Harðarson 217
Eiríkur Þorsteinsson - Þórhallur Siguijónsson 208
Guðjón Magnússon - Ólafur Erlingsson 208
Næsta spilakvöld verður þriðjudag-
inn 2. apríl nk. í Sigtúni 9 og er fólk
eindregið kvatt til að mæta og eigi
síðar en kl. 19.15. Byijað verður að
spila kl. 19.30.
Núna ætlar Reykjavíkurdeild
Rauða kross íslands að gefa al-
menningi kost á því að læra þá
skyndihjálp sem hefur verið notuð
í þessum tilvikum. Námskeiðið
hefst mánudaginn 25. mars kl. 20
og stendur 4 kvöld. Námskeiðið
verður haldið í Fákafeni 11, 2.
hæð. Öllum 15 ára og eldri er heim-
il þátttaka.
Skólafólki sem ætlar að láta
meta námskeiðið í framhaldsskól-
um skal bent á að þetta er síðasta
námskeiðið sem haldið verður á
þessari önn. Kennd verður skyndi-
hjálp við helstu slysum m.a. endur-
lífgun, stöðvun blæðinga, viðbrögð
við bruna, kali, ofkælingu, skyndi-
hjálp við beinbrotum, og síðast en
ekki síst að ná aðskotahluti úr
hálsi. Leitast verður við að heim-
færa námskeiðið á slys bæði í
byggð og óbyggð.
Það hefur oft sannast að sú
skyndihjálp sem nærstaddir veita
getur haft afgerandi þýðingu þeg-
ar mikið liggur við. Það er oftast
einföld og fljótlærð hjálp sem þarf
til að geta gert mikið gagn.
(Fréttatilkynning)
--------------------
■ „ VINSTRI VÆNGURINN“
samþykkti eftirfarandi á félags-
fundi. Félagsfundur Vinstri vængs-
ins, haldinn 19. mars 1991, fagnar
sjálfstæðu frumkvæði fiskvinnslu-
fólks, sem birtist í boðuðum aðgerð-
um víða um land.