Morgunblaðið - 05.04.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. APRÍL 1991
Efling fullorð-
insfræðslu
eftir Svavar
Gestsson
Á undanförnum árum hafa orðið
miklar breytingar á fullorðins-
fræðslu. Framboð hefur aukist og
þátttaka einnig. Öldungadeildarnám
á framhaldsskólastigi er t.d. í boði
í nærri 20 skólum víðs vegar um
landið, en einna mest hefur þó breyt-
ingin orðið í starfsmenntun í at-
vinnulífinu þar sem átak hefur m.a.
verið gert til að mennta ófaglært
fólk. Stærsta átakið í þeim efnum
er í fisk-, vefjar- og matvælaiðnaði.
Einnig hafa ýmis stéttarfélög í
gegnum kjarasamninga fenggið að-
gang að endurmenntunarsjóðum.
Þessir sjóðir hafa orðið til þess að
auka framboð og ekki síst að auð-
velda fólki að afla sér endurmennt-
unar.
Aðstaða fólks til að taka þátt í
almennri fullorðinsfræðslu eða
starfsmenntun í atvinnulífinu er þó
afar mismunandi. Þeir sem lakast
eru settir eiga ekki kost á neinum
styrkjum og verða að sækja námið
utan vinnutíma_ eða verða af vinnu-
launum ella. Á hinn bóginn eiga
eins og fyrr segir allstórir hópar
kost á verulegum styrkjum, allt upp
í að allur kostnaður sé greiddur af
endurmenntunarsjóðum og vinnu-
veitendum þar með talinn ferða-
kostnaður og vinnulaun.
Á síðasta ári var gerð könnun á
vegum menntamálaráðuneytisins á
þátttöku í fullorðinsfræðslu. Sam-
kvæmt henni er áætlað að um
45.000 manns eða tæp 30% fullorð-
inna á aldrinum 19-75 ára hafi á
árinu 1989 sótt einhverja fræðslu
og þjálfun. Þessi þátttaka skiptist
að mestu til helminga á milli al-
mennrar fullorðinsfræðslu og
starfsmenntunar í atvinnulífinu.
Athyglisvert er að huga að kynja-
skiptingunni eftir því um hvers kon-
ar nám er að ræða. Áberandi er hve
miklu fleiri konur en karlar sækja
öldungadeildir framhaldsskólanna,
tómstunda-, bréfa- og tungumála-
nám. Karlar virðast hins vegar hafa
vinninginn þegar um er að ræða
starfstengda endurmenntun. Þetta
endurspeglar þann mun sem er á
stöðu kynjanna í menntunarlegu og
atvinnulegu tilliti.
Lagafrunivörp
Mjög hefur skort á að til væru
samræmdar reglur um fyrirkomulag
náms fyrir fullorðna. Aðstöðumunur
eftir landshlutum og starfsstéttum
er einnig mikill. Víða um land er
ekki boðið upp á neina fræðslu fyr-
ir fullorðna í heimabyggð og í stuttu
máli má segja að þær starfsstéttir
sem mesta menntunina hafa fyrir
hafi besta aðstöðu til að bæta við
menntun sína.
Á undanförnum árum hafa verið
samin nokkur lagafrumvörp um full-
orðinsfræðslu sem ekki hafa náð
fram að ganga. Þeirra viðamest er
frumvarp frá árinu 1974.
Vorið 1990 voru tvö stjórnar-
frumvörp um fullorðinsfræðslu lögð
fram á Alþingi, annars vegar um
almenna fullorðinsfræðslu sem
menntamálaráðherra lagði fram og
hins vegar um starfsmenntun í at-
vinnulífinu sem félagsmálaráðherra
lagði fram. Hvorugt frumvarpanna
hlaut afgreiðslu fyrir þinglok. Fyrir
nokkru voru frumvörpin lögð fram
að nýju á Alþingi, en þar sem þing-
haldi er lokið tekst ekki að fá þau
afgreidd.
Jafnrétti til náms
Markmið laganna um almenna
fullorðinsfræðslu er að stuðla að
jafnrétti fullorðinna til að afla sér.
menntunar án tillits til búsetu, ald-
urs, kyns, starfs eða fyrri menntun-
ar og skapa fullorðnum einstakling-
um almennt betri skilyrði til að taka
þátt í fullorðinsfræðslu.
Eins og ástandið er í dag eiga
margir fullorðnir, einkum úti á
landi, erfitt með að sækja öldunga-
deildarnám eða aðra fullorðins-
fræðslu vegna fjarlægðar og oft
erfiðra samgangna á vetrum. Þá er
kostnaður vegna þátttöku í fullorð-
insfræðslu mörgum Ijötur um fót.
Enn aðrir eiga erfitt með að sækja
reglubundið nám vegna breytilegs
vinnutíma.
Annað meginmarkmið frum-
varpsins er að skapa fræðsluaðilum
betri starfsskilyrði, þannig að þeir
geti boðið fullorðnu fólki upp á fjöl-
breytta kosti, betri námsaðstöðu og
hagstæðari kjör.
Þá er fullorðinsfræðslu ætlað að
miða að því að auka persónulegan
þroska og hæfni einstaklingsins,
sem og mæta þörf samfélagsins
fyrir aukna menntun og starfs-
hæfni.
Hvað er almenn
fullorðinsfræðsla?
Lögunum er ætlað að taka til
almennrar fullorðinsfræðslu. Með
almennri fullorðinsfræðslu er átt við
þá fræðslu sem fullorðnum stendur
til boða í skólakerfinu t.d. í öldunga-
deildum framhaldsskóla og nám-
skeið á vegum annarra skóla og
tómstundanám af ýmsu tagi sem
boðið er af mörgum aðilum s.s.
framhaldsskólum, námsflokkum,
fræðslusamtökum, einkaskólum og
einstaklingum. Enda þótt þetta nám
sé ekki beinlínis tengt skóiagöngu
eða starfi, leiðir það mjög oft til
þess að þátttakendur taka að stunda
nýtt nám eða auka við starfsþekk-
ingu sína.
Almenn fullorðinsfræðsla sam-
Svavar Gestsson
„Eitt veigamikið atriði
í frumvarpinu er
ákvæði 3. greinar um
skipun fullorðinsfræðs-
luráðs. Eins og mál
standa í dag hefur eng-
inn aðili fulla yfirsýn
yfir þá fullorðins-
fræðslu sem í boði er í
landinu og það er held-
ur enginn sem markar
heildarstefnu.“
kvæmt frumvarpinu nær þannig til
náms á grunn-, framhalds- eða há-
skólastigi sem skipulagt er sérstak-
lega fyrir fullorðna og ekki er fjall-
að um í öðrum lögum, en einnig til
almennrar lýðfræðslu og tóm-
stundanáms. Þessu frumvarpi og
frumvarpi um starfsmenntun í at-
vinnulífinu er saman ætlað að ná
yfir þorra þeirrar fullorðinsfræðslu
sem fram fer utan skólakerfisins.
Fullorðinsfræðsluráð
Eitt veigamikið atriði í frumvarp-
inu er ákvæði 3. greinar um skipun
fullorðinsfræðsluráðs. Eins og mál
standa í dag hefur enginn aðili fulla
yfirsýn yfir þá fullorðinsfræðslu sem
í boði er í landinu og það er heldur
enginn sem markar heildarstefnu.
Hlutverk fullorðinsfræðsluráðs er
að vera stjórnvöldum til ráðuneytis
um meginstefnu og áhersluþætti í
fullorðinsfræðslu s.s. námsframboð,
forgang verkefna og hópa. Auk
þess lúta verkefni ráðsins að söfnun
og miðlun upplýsinga um fullorðins-
fræðslu, bæði starfsmenntun og al-
menna fullorðinsfræðslu, samræm-
ingu á námsefni, námsframboði og
faglegu mati á þeirri fræðslu sem
í boði er, samstarf milli skóla og
annarra fræðsluaðila, stuðla að betri
menntun kennara og leiðbeinenda I
fullorðinsfræðslu og vera mennta-
málayfirvöldum og fræðsluaðilum
til ráðuneytis.
Ráðið verður nokkuð fjölmennt
en eðlilegt virðist að kalla til ráð-
gjafar all ijölmennan hóp fólks sem
starfar á vettvangi fullorðinsfræðslu
til að tryggja góð tengsl ráðuneytis
við það sem þar er að gerast.
Nefnd um almenna
fullorðinsfræðslu
í 5. grein frumvarpsins er gert
ráð fyrir að einnig verði skipuð
fastanefnd um aimenna fullorðins-
fræðslu, sem verði menntamálaráð-
uneyti og fræðsluaðilum til ráðu-
neytis og aðstoðar. Þetta er í sam-
ræmi við það sem lagt er til í frum-
varpi um starfsmenntun í atvinnulíf-
inu og felur í sér að á vegum hvors
VINKLAR Á TRÉ
Þ.Þ0RCBÍMSS0N&C0
ÁRMÚLA 29, SÍMI 38640
ráðuneytis, menntamálaráðuneytis
og félagsmálaráðuneytis, starfi
sérstakir samstarfshópar um hvort
svið fullorðinsfræðslu fyrir sig. Gert
er ráð fyrir að íjórir af fimm nefnd-
armönnum eigi jafnframt sæti í full-
orðinsfræðsluráði.
Menntunarsjóður fullorðinna
Annað mikilvægt atriði í frum-
varpinu er ákvæði 11. greinar um
stofnun menntunarsjóðs fullorðinna.
Til sjóðsins renni framlög úr ríkis-
sjóði ásamt öðrum tekjum sem
sjóðnum er heimilað að afla sér með
útgáfu o.fl. Úr menntunarsjóði full-
orðinna er ætlunin að fé renni fyrst
og fremst til þeirra sem sjá um og
skipuleggja fullorðinsfræðslu. En
sjóðnum er einnig ætlað að veita fé
til þróunarstarfs, skipulags- og und-
irbúningsvinnu, samningar og útg-
áfu námsefnis og til greiðslu stjórn-
unar- og kennslukostnaðar.
Stefnt er að því að við úthlutun
úr menntunarsjóði megi veita tiltek-
inni menntun forgang. Þetta er til
þess að veita megi þeim sem
minnsta menntun hafa hlotið greið-
ari leið að nýrri þekkingu.
Markmiðið með styrkveitingun-
um er að stuðla að fjölbreyttu fram-
boði á sviði fullorðinsfræðslu, draga
úr kostnaði nemandans við námið
og stuðla að því að jafna aðstöðu
fullorðinna er hug hafa á skemmra
eða lengra námi. Þá er gert ráð
fyrir að veita styl'ki til þróunai'verk-
efna og námsgagnagerðar en oft
skortir talsvert á að fræðsluaðilar
hafi nauðsynlegt bolmagn til slíkra
verkefna.
Aukinn hlutur skólanna í
fullorðinsfræðslu
Eins og fyrr segir hefur fullorð-
insfræðsla aukist verulega. Þessi
þróun mun án efa halda áfram þar
sem nýjungar og breytingar í at-
vinnuháttum gera kröfur um nýja
færni og aukna hæfni. Ýmsir þurfa
að söðla um og læra til nýrra verka.
Þörf verður fyrir stöðuga endur- og
viðbótarmenntun.
Framhaldsskólarnir bjóða þegar
upp á fjölbreytt nám fyrir fullorðna,
en með tilkomu svokallaðra far-
skóla, sem stofnaðir hafa verið við
6 framhaldsskóla úti á landi á
grundvelli 6. gr. laga um framhalds-
skóla, hafa starfstengd námskeið
verið færð nær fólkinu. Farskólarn-
ir miðla ýmsum námskeiðum fyrir
fullorðna þar sem þörf er hveiju
sinni og þróa námskeið, ef ekki er
neitt f boði sem hentar. Þessir skól-
ar hafa þegar sannað gildi sitt og
munu án efa verða mikil lyftistöng
fyrir fullorðinsfræðslu úti á lands-
byggðinni.
I því starfi sem unnið er á vegum
Framkvæmdanefndar um fjar-
kennslu er einnig lögð áhersla á að
framhaldsskóli á viðkomandi svæði
verði ásamt grúnnskólum nokkurs
konar þjónustumiðstöð fyrir full-
orðna sem stunda nám í einstökum
áföngum framhaldsskólanáms í
fjarnámi. Sama gildir um annað
nám í fjarkennslu að einhver skóli
eða fræðsluaðili sé ábyrgur fyrir
leiðsögn og annarri aðstoð við nem-
endur. í ijarnámi er greiður og góð-
ur aðgangur að kennara og sam-
skipti við aðra sem eru á sama báti
mikilvægir þættir til að standast þá
kröfu sem fjarnám gerir til einstakl-
ingsins um viljastyrk, sjálfsaga og
úthald.
Efling í starfi ráðuneytisins
varðandi fullorðinsfræðslu
Á síðastliðnu ári var stofnuð full-
orðinsfræðsludeild í menntamála-
ráðuneytinu. Deildinni er m.a. ætlað
að vera samtengjandi og ráðgefandi
aðili á sviði lullorðinsfræðslu og
afla og miðla upplýsingum um stöðu
fullorðinsfræðslunnar. Ráðuneytið
hefur hafið útgáfu fréttabréfs um
fullorðinsfræðslu, en það hefur hlot-
ið heitið FF-fréttir. Einnig hefur
verið gefinn út upplýsingabæklingur
um fræðsluaðila og það nám sem
þeir bjóða upp á. Þróunarstarf innan
fullorðinsfræðslu er hafið í sam-
starfi við aðila á Austurlandi og á
Vestijörðum.
Á næstunni verður unnið áfram
að eflingu fullorðinsfræðslu í anda
þess frumvarps sem hér hefur verið
gert að umtalsefni.
Höfundur er
menntamálarnðherra.
VIRÐISAUKASKATTUR
Gjalddagi
virðisaukaskatts er
5. þessa mánaðar
Skýrslum til greiðslu, þ.e. þegar
útskattur er hærri en innskattur,
og núllskýrslum má skila til banka,
sparisjóða eða pósthúsa. Einnig
má gera skil hjá innheimtumönnum
ríkissjóðs en þeir eru tollstjórinn
í Reykjavík, bæjarfógetar og sýslu-
menn úti á landi og lögreglustjór-
inn á Keflavíkurflugvelli.
Bent skal á að bankar, sparisjóðir
og pósthús taka aðeins við skýrsl-
um sem eru fyrirfram áritaðar af
skattyfirvöldum. Ef aðili áritar
skýrsluna sjálfur eða breytir áritun
verður að gera skil hjá innheimtu-
manni ríkissjóðs.
Inneignarskýrslum, þ.e. þegar
innskattur er hærri en útskattur,
skal skilað til viðkomandi skatt-
stjóra.
Til að komast hjá álagi þarf
greiðsla að hafa borist á gjald-
daga. Athygli skal vakin á því að
ekki er nægilegt að póstleggja
greiðslu á gjalddaga.
RSK
RÍKISSKATTSTJÓRI