Morgunblaðið - 16.06.1991, Blaðsíða 12

MORGyNBLAÐIÐ ■SUNNDpAfiUg, 16. JÚNI 199,1
12,
ákvörðunar fyrri stjórnar sjóðsins
um að veita ákveðnum hópi náms-
manna sumarlán. Jafnframt hafi þá
legið fyrir að framlag ríkisins á fjár-
lögum hefði verið lækkað um 200
milljónir króna á árinu og að út-
gjöld sjóðsins vegna vanskila hefðu
aukist um nálægt 100 milljónir. Við
þessum vanda hafi verið ákveðið að
bregðast með niðurskurði um 300
milljónir og framlagi á fjáraukalög-
um í haust um 400 milljónir.
Ríkisframlag lækkað þrátt
fyrir hækkun lána
Að sögn Þórðar Gunnars lítur út
fyrir að heildarnámsaðstoð á árinu
verði um 3.920 milljónir króna, hafi
breytingarnar þau áhrif, sem vænst
sé. Önnur gjöld sjóðsins verði 1.750
milljónir í afborganir af lánum og
71 milljón í rekstrarkostnað. Tekju-
megin verði hins vegar 1.730 millj-
óna króna ríkisframlag, endur-
greiðslur námslána upp á 600 millj-
ónir og lántaka upp á 3.400 milljón-
ir. Hann segir að ríkisframlagið í
ár sé lægra en í fyrra, þrátt fyrir
að útgjöld vegna námsaðstoðar hafi
aukist verulega. Ríkisendurskoðun
hafi sagt í skýrslu um LÍN í vor,
að ríkisframlag þurfi að vera 66%
af lánveitingum sjóðsins á hveiju
ári til að eigið fé sjóðsins standi
undir skuldbindingum, en framlagið
í ár sé mun lægra.
„Útgjöldin háfa vaxið mjög mikið
vegna þess að námsmönnum, sem
sækja um lán, hefur fjölgað mjög
mikið að undanförnu — mun meira
en gert var ráð fyrir," segir Þórður
Gunnar. „Við gerum ráð fyrir að í
ár muni um 8.000 manns fá lán frá
sjóðnum, á síðasta ári voru þeir
7.500 en 6.400 fyrir tveimur árum.
Það má ætla, að orsakir þessarar
fjölgunar séu meðal annars þær, að
á sama tíma og samdráttur var í
þjóðfélaginu hækkuðu lánin um
20%. Þannig hefur það sjálfsagt
verið mjög fýsilegur kostur í margra
augum að hætta að vinna og hefja
nám.“
Lögin endurskoðuð í sumar
Fyrir liggur, að menntamálaráð-
herra telur nauðsynlegt að breyta
námslánakerfinu enn frekar en orð-
ið er og hefur hann skipað 5 manna
nefnd til að endurskoða lögin um
LÍN í sumar. í þeirri nefnd sitja
fulltrúar ríkisstjórnarflokkanna og
er formaður Guðmundur K. Magn-
ússon, prófessor við viðskipta- og
hagfræðideild Háskólans. Nefndin á
að skila niðurstöðu fyrir 1. septem-
ber í haust.
Þórður Gunnar Valdimarsson
segir að þessi nefnd eigi í raun kost
á tveimur möguleikum við endur-
skoðunina. Annars vegar sé hægt
að viðhalda núverandi kerfi í grófum
dráttum og hins vegar að búa til
nýtt kerfi, sem byggist á því að
veita námsstyrki í stað lána. Náms-
menn yrðu þá styrktir beint til náms
upp að ákveðnu marki, en ættu
þess kost að taka lán á markaðs-'
vöxtum, ef þeir teldu styrkina ekki
duga sér.
Samkvæmt núgildandi reglum
eru námslánin verðtryggð en bera
ekki vexti. Hugmyndin um að setja
vexti á lánin hefur löngum mætt
mikilli andstöðu meðal námsmanna,
en ætla má að hún verði skoðuð
gaumgæfílega í nefndinni, meðal
annars vegna þess, að formaður
hennar reifaði slíkar tillögur í
skýrslu sem hann gerði um LÍN
fyrir þremur árum.
Það er ljóst, að niðurstaða endur-
skoðunarnefndarinnar mun vekja
athygli í haust og útlit er fyrir, að
fulltrúar ríkisstjórnar og náms-
manna muni ekki verða á einu máli
um breytingar á námslánakerfínu
þá frekar en endranær. Þessir aðilar
virðast þó sammála um það nú, að
draga þurfí úr útgjöldunum, annað-
hvort með lagfæringum innan
ramma núverandi kerfís eða með
því að breyta því í grundvallaratrið-
um. Þegar tekin verður afstaða til
þess verða menn að meta hversu
mikið fé sé til ráðstöfunar, hve miklu
menn séu tilbúnir til að verja til
námsaðstoðar í einhverri mynd og
með hvaða hætti því fjármagni verði
best varið, þannig að það skili sér
í bættri menntun þjóðfélagsþegn-
anna.
Bregðast þurfti við
f fárvöntun sjóðsins
- segir Ólafur G. Einarsson, menntamálaráðherra
^%Iafur G. Einarsson, mennta-
málaráðherra, segir að orðið
hafi að breyta úthlutunarreglum
Lánasjóðsins nú í vortil að bregð-
ast við vandamáli, sem hafi verið
búið til með hækkun lánanna frá
árinu 1989. Aukinni fjárþörf á
þessum tíma hafi aðeins verið
mætt með meiri lántöku sjóðsins,
hann hafí þurft að taka lán á allt
að 9% vöxtum en lánað aftur til
40 ára vaxtalaust. Af þessum sök-
um hafi stærri og stærri hluti af
framlagi Alþingis til sjóðsins farið
í að greiða afborganir og vexti og
sjóðurinn hefði stefnt í þrot, ef
ekkert hefði verið að gert.
„Við afgreiðslu fjárlaga fyrir
þetta ár var þannig skilið við Lána-
sjóðinn, að 300 milljónir króna
vantaði til að endar næðu saman
á árinu,“ segir Ólafur G. Einars-
son. „í vor var hins vegar fyrirsjá-
anlegt, að þessi fjárvöntun yrði 700
milljónir. Það sem við erum að
gera núna, með því að breyta út-
hlutunarreglunum, er að ná út-
gjöidum sjóðsins niður um þessar
300 milljónir sem vitað hefur verið
að vantaði allt frá afgreiðslu fjár-
laga. Hinum 400 milljónunum verð-
ur bætt við á fjáraukalögum í
haust.“
Varðandi næsta ár segir Ólafur,
að breytingamar á úthlutunarregl-
unum ásamt um 2,2 milljarða ríkis-
framlagi eigi að tryggja að nokk-
urn veginn náist jafnvægi í rekstri
sjóðsins. „Framlagið á fjárlögum
var 1.730 milljónir króna í árog
ég treysti mér ekki til að gera til-
lögu um meiri hækkun á því en
upp í 2,2 milijarða."
Ólafur segir að nefnd, sem hann
hefur skipað, muni endurskoða lög-
in um Lánasjóðinn í sumar. „Ég
hef ekki sett nefndinni neitt fyrir
varðandi þessa endurskoðun. Hún
mun vinna sitt starf í samráði við
stjóm LÍN og áður en nokkrar til-
lögur verða lagðar fram á Alþingi
mun ég eiga viðræður um þær við
námsmenn," segir Ólafur G. Ein-
arsson, menntamálaráðherra.
Hækkanir umfram
verðlag afnumdar
- segirformaður stjórnar LÍN
Láms Jónsson, formaður stjórn-
ar LÍN, segir að með breyttum
úthlutunarreglum hafi stjórnin ver-
ið að taka til baka þá hækkun lána
umfram verðlagshækkanir, sem
orðið hafí á ámnum 1988 til 1990.
Á undanförnum árum hafi námsað-
stoð LÍN verið stóraukin, en á sama
tíma hafí fjárveitingarvaldið dregið
úr framlögum sínum til sjóðsins.
„Það er því ljóst, að meirihluti Al-
þingis hefur ekki verið sáttur við
þá stefnu, sem ríkt hefur í málefn-
um sjóðsins. Mestur hluti aukning-
arinnar stafar af því, að fyrrver-
andi menntamálaráðherra ákvað
að hækka grunnframfærslu námsl-
ánanna umfram verðlagshækkanir
þrisvar sinnum á árunum 1988 til
1990. Þessar hækkanirem að
lenda á sjóðnum af fullum þunga
nú í ár, en um leið hefur fjárveiting
ríkisins til sjóðsins verið lækkuð til
mikiila muna. Það sýnir auðvitað,
að Alþingi gerði við afgreiðslu íjár-
laga ráð fyrir að dregið yrði saman
hjá sjóðnum.“
Láms segir, að breytingarnar,
sem nú hafi verið samþykktai-, feli
í raun í sér, að verið sé að taka
til baka hækkanir fyrrverandi ráð-
herra. „Jafnframt er verið að draga
úr líkum á því, að einstaklingar,
sem I raun búa í foreldrahúsum,
skrái sig sem leigjendur. Á sama
tíma drögum við úr skerðingu á
lánum vegna sumartekna, þannig
að fólk eigi þess frekar kost að
drýgja tekjur sínar með vinnu,“
segir Lárus.
Breytingarnar fela líka I sér, að
tími námsaðstoðar fram að fyrstu
prófgráðu er styttur úr 7 ámm í 5
og að þak er sett á þá heildarupp-
hæð, sem menn geta fengið að láni
til að greiða skólagjöld erlendis.
„Ég er þeirrar skoðunar, að við
þurfum að taka þætti af þessu tagi
til rækilegrarendurskoðunarþví
ef hægt er að draga úr útgjöldum
vegna svona þátta skapast frekar
forsendur fyrir því að að hækka
grunnframfærsluna, sem kemur
öllum jafnt til góða,“ segir hann.
Hann segir að lokum að nefnd,
sem muni endurskoða lög um LÍN
í sumar, eigi um tvær leiðir að
velja, annaðhvort að sníða agnúana
af núverandi námslánakerfi, eða
að taka upp beina styrki til náms-
manna upp að vissu marki og setja
vexti á lán sem námsmenn taki
umfram það.
Hart að hafa ekki
samningsrétt
- segir Pétur Óskarsson, lánasjóðsfulltrúi SHÍ
lámsmönnum fínnst afar
hart að hafa ekki samn-
ingsrétt um lífsafkomu sína,“ seg-
ir Pétur Óskarsson, nýkjörinn full-
trúi Stúdentaráðs Háskóla íslands
í stjóm LÍN. Hann gagnrýnir
harðlega hinar breyttu úthlutun-
arreglur og segir meðal annars,
að það sé ekki nóg með að breyt-
ingarnar hafí I för með sér gríðar-
lega skerðingu námslána, heldur
séu þær að mörgu leyti heimsku-
legar. „Skerðingin kemur verst
niður á þeim sem síst skyldi, en
á sama tíma batnar I raun staða
tekjuhárra einstaklinga. Það má
nefna sem dæmi, að námsmaður
með 800 þúsund krónur í árstekj-
ur fær nú lán, en hefði ekki átt
þess kost miðað við eldri reglur.“
Pétur segir að námsmenn við-
urkenni, að við mikinn vanda sé
að glíma í málefnum sjóðsins.
„Þessi vandi stafar af ákvörðun-
um ráðamanna á undanförnum
árum og okkur finnst ekki rétt
að við þurfum að gjalda þeirra.
Við lýstum okkur tilbúna til að
semja um breytingar, sem hefðu
haft í för með sér allt að 550
milljóna króna lækkun útgjalda,
en fulltrúar ríkisins I stjóminni
völtuðu yfir okkur. Það er því
ljóst, að við höfum ekki samnings-
rétt um þessa lífsafkomu okkar,“
segir hann.
Pétur lýsir sig andvígan hug-
myndum um að setja vexti á
námslán. „Ég er persónulega
þeirrar skoðunar, að það komi
ekki til greina, enda tel ég það
alls ekki í samræmi við þau mark-
mið um jafnrétti til náms, sem
sjóðnum hafa verið sett með lög-
um. í dag er kerfið þannig að
lánin eru verðtryggð og langflest-
ir borga þau að fullu til baka. Það
eru auðvitað ýmsir gallar á þessu
kerfí, en ég er þeirrar skoðunar,
að það eigi að lagfæra það, en
ekki að kollvarpa því.“
Verið að eyðileggja
grundvöll sjóðsins
- segir Elsa B. Valsdóttir, varafulltrúi SHÍ í stjórn LÍN
Elsa B. Valsdóttir, varafulltrúi
Stúdentaráðs í stjórn LÍN og
formaður Vöku, félags lýðræðis-
sinnaðra stúdenta,«egir að með
breytingum á úthlutunarreglum
sjóðsins sé verið að eyðileggja þann
grunn, sem hann sé byggður á.
„Það er aðallega tvennt varðandi
þessar breytingar sem við geram
athugasemdir við,“ segir Elsa.
„Annajrs vegar gera þessar breyt-
ingar það að verkum, að Lánasjóð-
urinn starfar nú í raun gegn því
grundvallarmarkmiði sínu, að
tryggja jafnrétti til náms óháð
efnahag og hins vegar voru breyt-
ingarnar knúnar fram í stjórn
sjóðsins, án þess að eðlilegt samráð
hafi verið haft við námsmenn. Þess-
ar breytingar koma líka verst niður
á þeim námsmönnum, sem höllum
fæti standa fjárhagslega.“
Elsa segir að námsmenn geri sér
grein fyrir að þörf sé á niðurskurði
hjá Lánasjóðnum, en ekki sé sama
hvernig að því sé staðið. „Við erum
tilbúin að taka þátt í breytingum
á úthlutunarreglunum, sem hefðu
niðurskurð í för með sér. Við höfð-
um ákveðnarhugmyndir, sem
gengu út á nokkra skerðingu
grunnsins og tilfærslur innan kerí'-
isíns, sem hefðu getað skilað 550
miHjóna króna sparnaði, en þegar
á reyndi var ekki haft samráð við
okkur.“
Hún segist telja námslánakerfið
í dag eitt það besta, sem völ sé á.
Það sé auðvitað ekki fullkomið, en
gera megi á því lagfæringar. „Ég
er andvíg hugmyndum um að koma
á kerfi, sem byggist á styrkjum
og lánum með vöxtum. Þar sem
slíkt hefur verið reynt hefur reynsl-
an orðið sú, að styrkirnir hafa far-
ið lækkandi og vextirnir hækk-
andi, þannig að námsmenn hafa
tapað á þvi.“
Lán og framlög
4000 milljónir króna ----
Veitt aðstoð
Framlag ríkisins
'81 '82 '83 '84 '85 '88 '87 '88 '89 '90 '91
i lánþega
3000
2000
1000
'87 '70