Morgunblaðið - 16.06.1991, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. JÚNI 1991
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. JÚNI 1991
29
1 prr ÞAÐ ER
JL fj • margt sem
minnir á tengsl ís-
lands og Noregs þeg-
ar ferðazt er um
frændríki okkar. í
Skien var Þórður kak-
ali sýslumaður. í sama kafla íslend-
inga sögu og sagt er frá þeirri
spumingu Hákonar konungs, hvort
Þórður kakali vildi ekki vera í
himnaríki ef Gizur Þorvaldsson
væri þar fyrir, er þess getið konung-
ur hafi fengið kakala sýslu í
Skíðunni einsog Sturla Þórðarson
kemst að orði. „Þórðr var vinsæll í
sýslu sinni, ok þykkir þeim sem
fáir íslenzkir menn hafí slíkir verit
af sjálfum sér sem Þórðr,“ segir
Sturla Þórðarson í riti sínu. Það var
1256 en Þórður lézt úr hjartaslagi
nokkrum misserum síðar, eftirað
konungur gaf honum orlof til ís-
lands. Þá veitti konungur Gizuri
jarlsnafn. Það var 1258.
Arnþór Blöndal er ferðamála-
stjóri í Skíðunni, alíslenzkur, ættað-
ur úr Vatnsdal einsog aðrir Blön-
dælir. Þannig liggja leyndir þræðir
milli Sturlungu og nútímans einsog
við höfum alltaf vitað. í þessu yndis-
lega héraði á Þelamörk er fram-
leiddur pappírinn í Morgunblaðið.
Hansakaupmenn breyttu þessu
norræna örnefni í Scheen sem varð
svo að Skien, en borið fram Seen
til að þóknast þýzkum. En nú er
um þennan framburð deilt sem bet-
ur fer. í helgarblað Morgunblaðsins
eru notuð yfír 20 tonn af pappír
en hann fæst sögðu þeir okkur úr
300 norskum tijám. Árlega þarf
að fella 75 þúsund tré í Noregi
svoað blað allra landsmanna komist
daglega til lesenda sinna — og það
blöskrar þeim ekki, frændum okk-
ar, enda þlanta þeir þremur tijám
fyrir hvert sem þeir fella. En það
er fleira en Morgun-
blaðið sem á söguleg-
ar rætur í Skien. Þar
fæddist sjálfur Ibsen
og þar eru minjasöfn
um hann; einnig sunn-
ar í Grímsstað þarsem
hann lærði frumatriði í lyfjafræði
og skrifaði sitt fyrsta leikrit,
Catalína. í minjasafni bæjarins í
Skien er fullur skápur af ólesnum
bókum. Afhveiju eru þessar bækur
hér? spurðum við. Af því ung skáld
voru alltaf að senda Ibsen nýút-
komnar bækur sínar, en hann skar
ekki einu sinni uppúr þeim.
Allt minnir þetta á grein sem ég
las nýlega í ensku tímafiti. Hún er
eftir nafntögaðan bókmenntafræð-
ing þar eystra sem kvaðst hafa
verið fenginn til að lesa handrit í
verðlaunasamkeppni um skáldsög-
ur. Þau voru milli eitt og tvö hundr-
uð. Þau voru víst hvorki betri né
verri en obbinn af þeim bókum sem
út er gefín. Og einhveijir fengu
víst verðlaun. Allan tímann sem ég
var að lesa handritin var ég með
hugann við trén sem höfðu verið
felld til að unnt væri að skrifa þess-
ar skræður, segir bókmenntafræð-
ingurinn. Og mikil lifandis ósköp
saknaði ég tijánna(!)
1 /T/? í NOREGI HVARFLAR
A v*hugurinn til Snorra. Við
vorum í Stavangri og kynntumst
þessum vinalega bæ Kjellands. Þá
varð mér hugsað til harmsögulegra
persónanna í Gift og örlaga þeirra.
Fyrirmyndir þeirra hafa gengið hér
um götur áðuren þær urðu fullmót-
aðar í huga skáldsins. Hér tókst
hann á við umhverfí sitt. Nú er
stytta af honum við Torgið. Það er
ekki alltaf sem sýslumönnum eru
reistar styttur.
En það var Snorri. Betra að fara
leggja mikla áherzlu á eftirlit með
fískiskipaflota landsins. Þar eru
starfandi 12 eftirlitsmenn til þess
að fylgjast með höfnum á sama
tíma og þeir eru 200 í Danmörku!
Einn af forystumönnum sjómanna
á Irlandi telur, að spænsk stjórn-
völd annaðhvort vilji ekki eða geti
ekki haft stjórn á útgerðarfyrir-
tækjunum. Annar forystumaður
írskra sjómannasamtaka sagði í
viðtali við brezka blaðið Financiai
Times fyrir nokkrum dögum: „Það
er ljóst, að Spánveijar veiða miklu
meira en kvótar þeirra segja til
um og stefna þeir fiskistofnunum
í hættu. Auk stóru skipanna eru
um_200 óleyfileg skip að veiðum.“
Á undanförnum árum hefur
skorizt mjög í odda milli Kanada-
manna og Evrópubandalagsins
vegna framferðis fiskiskipa frá
EB, sem hafa veitt fisk rétt utan
við 200 mflna fiskveiðilögsögu
Kanadamanna á slóðum, þar sem
fiskistofnar ganga innan og utan
lögsögunnar. Fiskiskip EB hafa
haft að engu þær veiðitakmarkan-
ir, sem Kanadamenn hafa sett og
stundað yfirgengilega rányrkju.
Innan framkvæmdastjórnar Evr-
ópubandalagsins hafa menn gert
sér ljóst, að eftirlit með fiskveiðum
á vegum bandalagsins er í molum
og m.a. hafa verið uppi tillögur
um að koma upp fullkomnu eftir-
litskerfi, sem byggist á gervi-
hnöttum til þess að ná tökum á
þessu vandamáli.
Reynsla bæði íra og Kanada-
manna bendir til þess, að fiskiskip
frá Evrópubandalaginu fari sínu
fram, hvað sem öllum samningum
líður, ef þau á annað borð komast
að fiskimiðum, ómögulegt sé að
hafa eftirlit með þeim, hvað þá
að koma Iögum yfir þau. Þetta
er alvarlegt umhugsunarefni nú
þegar hugmyndir ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar frá
1989 um gagnkvæmar veiðiheim-
ildir milli Islands og EB eru á ný
til umræðu og í ljósi yfirlýsingar
fastanefndar Spánveija hjá EB
fyrir nokkrum dögum, þar sem
krafizt er veiðiheimilda á fiskimið-
um í Norður-Atlantshafi og leyfís
til fjárfestingar í sjávarútvegsfyr-
irtækjum innan hugsanlegs evr-
ópsks efnahagssvæðis.
varlega þegar hann er annars veg-
ar. Margir atburðir konungasagna
gerast á þessum slóðum. Og eftir
ströndinni endilangri. Ég var með
hugann við Ólafs sögu Tryggvason-
ar, en Haraldur Sveinsson hugsaði
um Ólafs sögu helga sem varð Erl-
ingi Skjálgssyni að bana við Bókn
þarna úti á sundunum. Erlingur
Skjálgsson sagði í orrustu þessari
einsog Sighvatur skáld Þórðarson
getur um í flokki sínum um fall
Erlings, Öndurðir skulu emir kló-
ask, þ.e. hann vildi ekki ganga Ól-
afí konungi á hönd heldur beijast
við hann augliti til auglitis. Harald-
ur rifjaði það upp að Ólafur konung-
ur hafí áminnt Áslák Fitjaskalla
þegar hann veitti Erlingi banahögg-
ið með því að segja, Nú hjóstu
Nóreg úr hendi mér. Við- athugun
kemur í ljós Snorri lýsir þessum
þætti orrustunnar nánast einsog
Svoldarorrustu 30 árum áður en
þá eiga þeir í hlut Einar þambar-
skelfír og Olafur Tryggvason. Einar
skaut að Eiríki jarli en finnskur
maður skaut ör á miðjan boga Ein-
ars þegar hann dró hann upp „it
þriðja sinn“. En svo heldur Snorri
áfram og segir: „Brast þá boginn
í tvá hluti. Þá mælti Oláfr kon-
ungr: „Hvat brast þar svá hátt?“
Einarr svarar: „Nóregr úr hendi
þér, konungr."
Þau urðu örlög Erlings jarls að
hann var fluttur dauður heim á
Sóla og grafínn þar en nú er þar
einn bezti flugvöllur í Noregi. En
Ólafur Tryggvason hljóp fyrir borð
af Orminum langa og hvarf inní
þjóðsöguna. Þangað sækir Snorri
efnivið sinn. Uppistaðan var ein,
lífið sjálft, en blæbrigðin mörg.
Þannig var Noregur ýmist höggvinn
eða skotinn úr hendi kappa sinna
og konunga. M.
(meirti næsta sunnudag.)
JMbrgtmfrlftMí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
FiaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 100 kr. eintakið.
Fiskveiðistefna Evr-
ópubandalagsins og
framferði Spánveija
Fiskveiðistefna Evrópubanda-
lagsins er tvímælalaust einn
misheppnaðasti þátturinn í starfi
þess. Grundvallaratriði hennar er
samnýting auðlindanna en í fram-
kvæmd hefur hún fremur ein-
kennzt af rányrkju. Nýjasta dæm-
ið um það, hvernig fiskveiðistefn-
an virkar í framkvæmd eru átök
milli spænskra og írskra fiskiskipa
undan ströndum írlands og skýrt
var frá í Morgunblaðinu í gær.
Samkvæmt reglum Evrópu-
bandalagsins mega fískiskip frá
öllum "hðildarríkjum þess veiða á
írskum fískimiðum fyrir utan 12
mflna mörk en að vísu skv. til-
teknum kvótum. Það er hins veg-
ar ekki hlutverk Evrópubanda-
lagsins að sjá til þess, að farið sé
að settum reglum, heldur hvers
aðildarríkis fyrir sig. írski flotinn
er hins vegar svo lítill, að hann
ræður ekki við það verkefni að
halda uppi virku eftirliti á físki-
miðunum.
Spánveijar eiga stærsta fiski-
skipaflotann innan Evrópubanda-
lagsins. Þeir eiga helming allra
fiskiskipa bandalagsins. Að und-
anförnu hefur það gerzt, að
spænsk fiskiskip hafa beinlínis
siglt á írsk fískiskip bersýnilega
í þeim tilgangi að flæma þau í
burtu af miðunum. Fyrir skömmu
sigldi stór spænskur togari á lítinn
írskan fiskibát með þeim afleið-
ingum, að leki kom að bátnum,
sem sendi út neyðarkail og sjó-
mennirnir töldu sig heppna að
sleppa lifandi. írskir sjómenn líkja
framferði Spánveijanna við ógnir
hryðjuverkamanna. Afleiðingin af
þessu er sú, að írsku sjómennimir
eru hræddir við að sigla nálægt
spænsku skipunum, sem þýðir, að
Spánveijunum er að takast að
reka þá í burtu af eigin fiskimið-
um! Ef spænskt fiskiskip siglir á
írskt fískiskip verður hið írska að
reka það sem einkamál fyrir
spænskum dómstól — ekki írskum
eða dómstól Evrópubandalagsins.
Spænsk stjórnvöld virðast ekki
HELGI
spjall
Fyrir nokkrum vik-
um birtist hér í Morgun-
blaðinu grein eftir Bjöm
Ólafs, arkitekt, um
miðbæinn í Reykjavík og
uppbyggingu hans, en
greinarhöfundur hefur
um langt árabil búið og
starfað í París. í grein þessari sagði m.a.:
„Er Reykjavík amerísk borg? Svar: Já.“
Óg skömmu síðar segir:“ ... Vegna þess,
að Reykjavík er ekki gömul og evrópsk
heldur ný og amerísk.“
Hér verður ekki á það fallizt með Bimi
Ólafs, að Reykjavík sé amerísk borg. Engu
að síður er það umhugsunarefni, að íslend-
ingur, sem lengi hefur verið búsettur er-
lendis, sér höfuðborg íslands í þessu ljósi.
Og því miður er það svo, að of margir
íslendingar, sem búa erlendis og koma
hingað í heimsókn við og við, em sama
sinnis og eiga þá ekki eingöngu eða fyrst
og fremst við Reykjavíkurborg heldur
íslenzkt nútímaþjóðfélag.
Fyrir nokkrum dögum skýrði Morgun-
blaðið frá því, að Bandaríkjamenn hefðu
ákveðið að loka ijarskiptastöðvum hér á
landi. Fram kom, að yfirmenn flugmála
töldu, að neyðarástand mundi skapast á
okkar umsjónarsvæði, ef af þessu yrði með
skömmum fyrirvara og höfðu óskað eftir
því við utanríkisráðuneytið að þrýsta á
Bandaríkjamenn að fresta þessum lokun-
um.
Við höldum þjóðhátíðardag okkar, 17.
júní, hátíðlegan á mánudag og því ekki
úr vegi að fjalla um stöðu okkar í samfé-
lagi þjóðanna og hvar við erum á vegi
stödd í eilífri baráttu smáþjóðar fyrir að
halda tungu sinni og menningu. Kannski
fínnst einhveijum þau tilvik, sem að fram-
an voru nefnd, a.m.k. lokun fjarskipta-
stöðvanna, óskyld því umfjöllunarefni en
svo er ekki, heldur snertir hvort tveggja
sjálfstæði okkar og menningu.
Þeir, sem á undanförnum áratugum,
hafa verið andvígir þátttöku íslands í vam-
arsamstarfi vestrænna þjóða innan Atl-
antshafsbandalagsins og með varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin, hafa jafnan haldið
því mjög á loft, að langvarandi dvöl nokk-
ur þúsund bandarískra hermanna mundi
hafa mengandi áhrif á menningu okkar
og tungu.
Nú hefur bandarískt varnarlið dvalið
hér í um fjóra áratugi. Þótt stundum hafi
skorizt í odda hefur þessi sambúð gengið
vel í öllum meginatriðum. Höfuðskýringin
á því er sú áherzla, sem lögð hefur verið
á að halda starfsemi varnarliðsins og dag-
legu lífi vamarliðsmanna að langmestu
leyti innan vamarsvæðisins. Þegar horft
er yfír farinn veg, verður því ekki haldið
fram með rökum, að dvöl þessa vamarliðs
hafí haft neikvæð áhrif á menningu þjóðar-
innar, þótt þess kunni að vísu að sjást
merki í næsta nágrenni vamarstöðvarinn-
ar. Deilur um sjónvarpsstarfsemi vamarl-
iðsins á viðreisnaráranum vora leystar með
því að takmarka starfsemi þess við vamar-
svæðið og útvarpsstarfsemi vamarliðsins
hefur ekki haft traflandi áhrif á þjóðlífið
um langt árabil, þótt svo kunni að hafa
verið í upphafi.
Hins vegar er ástæða til að hafa vissar
áhyggjur af öðram þáttum í samskiptum
vamarliðsins og landsmanna en það er sá
fjárhagslegi ávinningur, sem við höfum
haft og höfum af dvöl þess hér og afstaða
fólks til þess ávinnings. Vamarliðið kom
hingað samkvæmt samningi, sem við gerð-
um við Bandaríkjastjórn og var okkar
framlag til sameiginlegra varna fijálsra
þjóða á Vesturlöndum gegn yfírgangi og
kúgun Sovétríkjanna á dimmustu dögum
kalda stríðsins. Það kom ekki hingað til
þess, að við gætum hagnast á því.
Því miður hefur niðurstaðan orðið sú,
að miklir fjármunir hafa streymt inn í
þjóðlífið vegna þátttöku okkar í varnar-
samstarfí vestrænna ríkja, sem á sér ræt-
ur í hugsjónum okkur en ekki fjárhagsleg-
um sjónarmiðum. Þetta fjárstreymi hefur
svo valdið því, að nú þegar varnarliðið
stefnir fremur að því að draga saman segl-
in en auka umsvif sín vegna breyttra að-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 15. júní
stæðna í okkar heimshluta og ákvarðana
Bandaríkjaþings um niðurskurð útgjalda,
rísa þeir aðilar upp, sem með beinum eða
óbeinum hætti hafa fjárhagslegan ávinn-
ing af því að þessi starfsemi verði með
óbreyttum hætti. Það er t.d. augljóst, að
pólitískur þrýstingur hefur verið lagður á
Bandaríkjamenn að fresta fækkun
íslenzkra starfsmanna á vegum vamarliðs-
ins, sem var og er fyrirhuguð. Þetta eru
fráleit viðbrögð af hálfu íslenzkra stjóm-
valda. Varnarliðið kom ekki hingað til
þess að veita fólki atvinnu. Tilgangurinn
með vera þess er ekki að veita landsmönn-
um atvinnu og sjá okkur fyrir telq'um.
Hlutverk þess er allt annað.
Með sama hætti er augljóst, að mönnum
hefur bragðið í brún, þegar Bandaríkja-
menn tóku ákvörðun um að loka hér fjar-
skiptastöðvum, sem hafa þjónað ákveðnu
hlutverki í íslenzkri flugumferðarstjórn.
Auðvitað eigum við ekki á nokkum hátt
að vera háðir varnarliðinu í þessum efnum.
Við eigum þvert á móti að leggja áherzlu
á að vera eigin herrar á þessu sviði sem
öðrum í okkar eigin landi. Dæmið um fjar-
skiptastöðvarnar ætti að verða stjórnvöld-
um hvatning til þess að athuga, hver aðild
varnarliðsins er að slíkri þjónustustarfsemi
á öðrum vettvangi og gera þá ráðstafanir
til þess að skapa okkur sjálfstæða stöðu.
Við eigum m.ö.o. ekki að líta svo á, að
það sé neikvætt. að dregið sé úr starfsemi
varnarliðsins eða umsvif þess takmörkuð,
heldur eigum við að líta á það sem jákvæð-
an árangur af starfí þess í fjöratíu ár og
fagna því, að svo er komið að hægt er að
draga eitthvað úr umsvifum þess.
Dvöl vamarliðsins hér hefur ekki haft
þau mengandi áhrif á tungu okkar og
menningu, sem andstæðingar spáðu og
héldu fram áram saman. Hins vegar kann
fjárstreymið að hafa haft þau sálrænu
áhrif á þjóðina eða einhvern hluta hennar,
að menn telji nauðsynlegt að ríghalda í
allar þær tekjur, sem hugsanlegt er af
starfsemi þess. Stjómmálamenn eiga ekki
að láta undan þrýstingi þeirra, sem þann-
ig tala heldur eiga þeir þvert á móti að
beijast hart gegn slíkri afstöðu.
Raunar er fullt tilefni til þess að vinna
skipulega að því að draga úr fjárhagsleg-
um ávinningi okkar af starfsemi varnarl-
iðsins og að svo miklu leyti, sem hann
verður til engu að síður að nota hann þá
til þess að efla sjálfstæði okkar á ýmsum
þeim sviðum, þar sem Bandaríkjamenn
hafa átt hlut að máli svo sem í björgunar-
starfí. Þar hefur Landhelgisgæzlan byggt
upp merkilega starfsemi, sem þarf að stór-
efla.
ÞAÐ ER EKKI
dvöl bandaríska
vamarliðsins hér,
sem veldur því, að
íslendingur búsett-
ur erlendis hefur
orð á því, að
Reykjavík sé
amerísk borg. Ástæðan er allt önnur. Hér
eigum við í glímu við sama draug og flest-
ar, ef ekki allar vestrænar þjóðir, en það
era mengandi áhrif alþjóðlegrar fjölmiðl-
unar á menningu og tungu þjóða heims.
Þegar rætt er um alþjóðleg fjölmiðlafyr-
irtæki er átt við fyrirtæki, sem framleiða
kvikmyndir, reka sjónvarpsstöðvar, selja
myndbönd, gefa út hljómplötur og diska,
útgáfufyrirtæki, sem gefa út dagblöð og
tímarit og jafnvel bækur. Stærstu og öfl-
ugustu fyrirtæki á þessu sviði hafa lengst
af verið í eigu Bandaríkjamanna og Breta,
þótt aðrar þjóðir komi nú við sögu, svo
sem Japanir, sem hafa keypt upp ýmis
stærstu kvikmyndaver Bandaríkjanna og
einnig Þjóðveijar, Frakkar og ítalir. Það
segir töluverða sögu um afstöðu stórþjóða
til slíkra fyrirtækja, að eftir því sem Japan-
ir hafa keypt fleiri kvikmyndafyrirtæki í
Bandaríkjunum hafa áhyggjur manna
vestan hafs orðið meiri. Ástæðan er,m.a.
sú, að sumir telja, að Japanir muni beita
eignaraðild sinni til þess að breyta þeirri
söguskoðun, sem fram kemur í banda-
Mengunar-
áhrif alþjóð-
legrar
fjölmiðlunar
rískum kvikmyndum, sem framleiddar
voru eftir seinni heimsstyijöldina, til þess
að bæta hlut Japana og draga úr þeirri
glæsilegu mynd, sem brugðið hefur verið
upp af Bandaríkjamönnum og framgöngu
þeirra. Þá er líka talin hætta á, að Japan-
ir noti þessa aðstöðu sína til þess að reka
áróður fyrir japönskum lífsviðhorfum á
Vesturlöndum. I Japan hafa menn hins
vegar vaxandi áhyggjur af áhrifum gervi-
hnattastöðva á borð við CNN á japanska
menningu og svo mjög, að þegar mest var
horft á CNN þar sl. vetur, meðan Persa-
flóastríðið geisaði, komu fram hugmyndir
í Japan um að setja upp slíka sjónvarps-
stöð til mótvægis við CNN.
Framleiðsla þessara fyrirtækja flæðir
yfír heiminn. Henni fylgja ekki einungis
bein áhrif á tungu annarra þjóða heldur
og ekki síður á menningu og lífsstíl þjóð-
anna. Þetta er ekki aðeins spurning um
áhrif á tungumál heldur líka t.d. matar-
æði, klæðnað og lífshætti almennt. Smátt
og smátt verða áhrifin þau, að sérkennin
hverfa. Stórborgimar verða eins. Sömu
hótel er að fínna í öllum helztu borgum
Bandaríkjanna, Evrópu og Asíu, sömu
matsölustaði, sömu verzlanir, sömu vöra-
merki, sömu fatategundir og svo mætti
lengi telja. Innan Bandaríkjanna sjálfra
hafa þessir fjölmiðlar áhrif á tungutak
fólks. Suðurríkjaenskan hefur lengi verið
fallegt og sérstætt tungumál. Á síðasta
aldarfjórðungi hefur dregið mjög úr sér-
stöðu hennar. Ef Suðurríkjamenn era
spurðir um ástæðuna er svarið, að banda-
rísku sjónvarpsstöðvamar séu flestar rekn-
ar í Norðurríkjunum og þar tali fyrst og
fremst Norðurríkjafólk með þeim afleið-
ingum, að smátt og smátt tapi Suðurríkja-
enskan sérkennum sínum. Áuk þess hafí
flutningur fólks frá öðram hlutum Banda-
ríkjanna til Suðurríkjanna þessi áhrif, sem
er í sjálfu sér sama fyrirbærið og þegar
flutningur nokkurra íjölskyldna úr
Reykjavík á stríðsáranum í Skaftafellssýsl-
ur hafði þau áhrif að draga úr sérkennum
skaftfellskunnar.
Viðbrögðin við þessari þróun hafa verið
mismunandi. Sumir sjá ekkert athugavert
við hana. Aðrir telja hana hættulega, jafn-
vel stórhættulega. í Þýzkalandi, Frakk-
landi og á Italíu og hugsanlpga fleiri Evr-
ópulöndum er lögð gífurleg áherzla á að
veijast þessum áhrifum, t.d. með því að
talsetja langmest af því efni, sem sýnt er
í sjónvarpi og kvikmyndahúsum og kemur
frá Bandarílqunum og Bretlandi. Þessi
talsetning kostar mikla fjármuni en hún
hefur gífurleg varnaráhrif fyrir þessar
þjóðir
Þjóðunum á meginlandi Evrópu hefur
tekizt, enn sem komið er, að halda sérkenn-
um sínum að veralegu leyti, a.m.k. utan
stórborganna. Fjallaþorpin í Þýzkalandi,
Frakklandi, Austurríki, Sviss, á Ítalíu, svo
að dæmi séu nefnd, hafa ekki orðið fórn-
arlömb hinnar alþjóðlegu fjölmiðlunar. Þau
halda sérkennum sínum, ekki einungis S
byggingarstíl heldur í daglegu lífi fólks,
starfsháttum, mataræði o.s.frv.
Norðurlöndin hafa ekki gengið eins hart
fram í þessum varnaraðgerðum og aðrar
Evrópuþjóðir, hver svo sem skýringin er á
því enda era engilsaxnesk menningaráhrif
mikil þar, ekki sízt í Danmörku. Það á líka
við um okkur íslendinga, að við höfum
ekki verið vakandi frammi fyrir þessum
hættum. Sáralítill hluti sjónvarpsefnis er
talsettur. Kvikmyndir hafa aldrei verið
talsettar hér. Efni annarrar sjónvarps-
stöðvarinnar er að langmestum hluta á
ensku og amerísku.
Þetta er ekki allt af hinu vonda. Fyrir
eyþjóð eins og okkur skiptir máli að verða
fyrir erlendum menningaráhrifum. Þau
hafa um aldir orðið okkur íslendingum til
góðs á margan veg. En nú er margt, sem
bendir til þess, að við séum á hættulegri
braut. Þetta sést ekki síður í smáu en í
stóru. Þegar sjónvarpsþulir byija að kynna
auglýsingar með því að segja áhorfendum,
að nú séu „skilaboð“ á næsta leiti er það
merki um þessi neikvæðu erlendu menn-
ingaráhrif. Þegar útvarpsstöð tilkynnir,
að hún ætli að senda út dagskrárefni á
erlendu tungumáli er það önnur vísbending
um hið sama. Þegar sjónvarpsstöðvarnar
telja það sjálfsagt mál að senda viðstöðu-
laust út erlent gervihnattasjónvarp er það
enn eitt merki þess, sem hér er að ge-
rast. Og alvarlegast af öllu er þó, að þjóð-
in er að byija að tala nýtt tungumál,
íslenzka ensku, orðin era íslenzk en orða-
röð og setningaskipan ensk. Bandaríska
dagblaðið Wall Street Journal fjallaði um
þetta fyrir nokkram misseram og kallaði
þetta nýja tungumál okkar „Icelish“.
mmmm^^m samanlögð
Andunr:i mengandi menn-
Aíiuvara ingaráhrif alþjóð-
leysí legra fjölmiðlafyrir-
tækja skapa þó ekki
mestu hættuna, sem steðjar að tungu okk-
ar og menningu. Sú hætta stafar fyrst og
fremst af andvaraleysi og kæruleysi þjóð-
arinnar sjálfrar. Fólki virðist vera ná-
kvæmlega sama. Þess sjást engin merki,
að almenningur hafi áhyggjur af þessari
þróun. Og þaðan af síður að stjórnmála-
mennirnir, forystumenn þjóðarinnar, hafi
uppi nokkra tilburði til þess að vara við
henni. Síðustu árin hefur enginn stjórn-
málamaður, og skiptir engu um hvaða
flokka er að ræða, séð ástæðu til að gera
þessi mál að umræðuefni. Þeir skipa sér
fremur í raðir þeirra, sem gera lítið úr
þessum áhyggjum. Þetta á hins vegar
ekki við um forseta íslands, frú Vigdísi
Finnbogadóttur, sem hefur með einörðum
hætti varað þjóðina við þessari hættu og
mættu stjórnmálamennirnir fylgja for-
dæmi forsetans.
Hvað veldur þessu andvaraleysi? Er
þjóðinni sama? Vilja íslendingar græða
eins mikla peninga á dvöl bandaríska varn-
arliðsins hér og þeir framast geta? Er
þeim alveg sama um þær hugsjónir, sem
lágu að baki varnarsamningnum í upp-
hafi? Skiptir það þessa þjóð engu máli,
þótt hún tapi tungu sinni á nokkrum ára-
tugum og fari að tala „Icelish“ í stað
íslenzku? Viljum við glata sérkennum okk-
ar og hverfa í þjóðahafið?
Þessar spurningar hljóta að leita á hug-
ann, ekki sízt á tímamótum eins og þjóð-
hátíðardegi. Það er gjarnan talað um þjóð-
rembing, ef varað er við erlendum áhrifum
á íslenzka tungu og menningu. Er það
þjóðrembingur eða þjóðemisofstæki að
vilja halda þeirri tungu, sem varðveitt
hefur verið á íslandi í 1100 ár, að vilja
halda þeirri menningararfleifð, sem okkur
hefur verið trúað fyrir?
Á næstu mánuðum og misseram þurfum
við að taka örlagaríkar ákvarðanir um
stöðu okkar í samfélagi þjóðanna í okkar
heimshluta. Það skaðar ekki að hugsa um
þessar hliðar málsins, þegar að þeim
ákvörðunum kemur.
„Samanlögð
mengandi menn-
ingaráhrif aiþjóð-
legra fjölmiðla-
fyrirtækja skapa
þó ekki mestu
hættuna, sem
steðjar að tungu
okkar og menn-
ingu. Sú hætta
stafar fyrst og
fremst af and-
varaleysi og
kæruleysi þjóðar-
innar sjálfrar.
Fólki virðist vera
nákvæmlega
sama. Þess sjást
engin merki, að
almenningur hafi
áhyggjur af þess-
ari þróun. Og það-
an af síður að
stj órnmálamenn-
irnir, forystu-
menn þjóðarinn-
ar, hafi uppi
nokkra tilburði til
þess að vara við
henni... Skiptir
það þessa þjóð
engu máli, þótt
hún tapi tungu
sinni á nokkrum
áratugum og fari
að tala „Icelish“ í
stað íslenzku? “