Morgunblaðið - 23.06.1991, Qupperneq 4

4 FRETTIR/YFIRLIT
INNLENT
Samkomulag
EFTA og EB
Davíð Oddsson, forsætisráðherra,
segir að sá sarnningsgrundvöllur
sem náðist á ráðherrafundi EFTA
og EB í vikunni sé mjög mikilvæg-
ur sigur fyrir málstað íslendinga.
Rætt er um gagnkvæmar veiði-
heildir um 2.600 þorskígildi af
hálfu íslendinga og EB, einkum á
vannýttum tegundum svo sem kol-
munna og langhala.
Meirihluti hlynntur
veiðigjaldi
Samkvæmt skoðanakönnun sem
Félagsvísindastofnun gerði fyrir
Morgunblaðið eru tveir þriðju hlut-
ar þeirra sem tóku afstöðu hlynnt-
ir því að útgerðarmenn greiði gjald
í sameiginlegan sjóð fyrir veiði-
heimildir. Af þeim sem afstöðu tóku
eru 66,8% hlynntir gjaldtöku en
25,7% andvígir. 82,3% þeirra sem
afstöðu tóku eru hlynntir því að
byggðalögum séu tryggðar veiði-
heimildir, 8,3% andvígir og 9,4%
telja það ekki skipta máli. 49,8%
aðspurðra telur að til greina komi
að semja við Evrópuþjóðir um veiði-
heimildir þeirra í vannýtttum stofn-
um á íslandsmiðum gegn því að
íslendingar fái veiðiheimildir hjá
Evrópuþjóðum auk bættra við--
skiptafríðinda.
Vigdís gefur kost á sér
Vigdís Finn-
bogadóttir, for-
seti íslands, hef-
ur ákveðið að
gefa áfram kost
á sér til embættis
forseta íslands
næsta kjörtíma-
bil. Vigdís, sem
hefur gegnt emb-
ættinu í tæp þrjú kjörtímabil, hefur
gefíð þá yfirlýsingu að nái hún
ERLEIVIT
Gorbatsjov
deilir við
harðlínumenn
Harðlínumenn á þingi Sovétríkj-
anna með Valentín Pavlov forsæt-
isráðherra í broddi fylkingar kröfð-
ust þess í vikunni að dregið yrði
úr völdum Mík-
haíls Gor-
batsjovs Sovét-
leiðtoga. Þeir
veittust harka-
lega að stefnu
hans í efnahags-
málum, sögðu
hana fjarri því að
falla að sovéskum
aðstæðum. í við-
ræðum við Jac-
ques Delors, forseta framkvæmd-
astjórnar. Evrópubandalagsins, lét
Gorbatsjov hörð orð falla um harðl-
ínumenn sem lagst hafa gegn
markaðsbúskaparstefnu hans,
sagði þá vera úr tengslum við raun-
veruleikann. Borís Jeltsín, forseti
Rússlands, sem er nú á ferð um
Bandaríkin lagðist á sveif með
Gorbastjov í deilunum við harðlínu-
öflin og sendi þeim kaldar kveðjur.
Míkhaíl
Gorbatsjov
Apartheid á enda í S-Afríku
Suður-afríska þingið samþykkti á
mánudag að fella úr gildi lög um
skráningu íbúa eftir kynþætti og
þar með er löngu skeiði aðskilnað-
arstefnu þar í landi formlega lokið.
Mörg lönd sem lagt hafa bann við
viðskiptum við Suður-Afríku eru
að íhuga að aflétta því eða hafa
þegar tekið fyrstu skrefín í þá átt.
Þó eru sum þeirra efíns, t.d. Banda-
ríkin sem halda að sér höndum
vegna deilu um pólitíska fanga.
Berlín höfuðborg Þýskalands
Eftir miklar umræður í þýska þing-
inu var samþykkt með naumum
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDaÍWr^í]Í1
1991
ERLEIMT
Pólska þingið:
Neðri deilcl hafnar tillögu Walesa
um breytingar á kosningalöggjöf
Varsjá. Reuter.
kjöri ætli hún ekki að sitja í emb-
ættinu lengur en eitt kjörtímabil
til viðbótar.
Markús Örn borgarstjóri
Markús Orn
Antonsson, út-
varpstjóri, hefur
verið kjörinn
borgarstjóri
Reykjavíkur á
fundi borgar-
stjórnar. Davíð
Oddsson, for-
sætisráðherra
hefur beðist lausnar sem borgar-
stjóri frá og með 16. júlí_ nk. og
lagði hann til að Markús Örn yrði
ráðinn frá sama tíma og til loka
kjörtímabilsins. Markús hyggst
helga sig stjórnmálum á nýjan leik
og stefnir að kjöri sem borgarfull-
trúi í næstu borgarstjórnarkosning-
um. Markús var kjörinn með tíu
atkvæðum sjálfstæðismanna en
fulltrúar minnihlutans sátu hjá.
Álafoss gjaldþrota
Álafoss hf. hefur verið úrskurðað
gjaldþrota í kjölfar þess að ríkis-
stjórnin ákvað að ekki yrði um frek-
ari fjárframlög af opinberu fé að
ræða til fyrirtækisins. Rekstur
þrotabússins hefur verið tryggður
til 5. júlí nk. með 30 milljóna kr.
afurðarláni frá Landsbanka ís-
lands. Bæjarráð Akureyrar hefur
beint þeim tilmælum til fyrrverandi
stjórnenda Álafoss að kannaðir
verði möguleikar á stofnun nýs
rekstrarfélags. Ullarþvottastöð
fyrirtækisins í Hveragerði hefur
þegar verið lokað.
Perlan opnuð
Perlan á Öskjuhlíð var opnuð á
föstudagskvöld er borgarstjórn
Reykjavíkur bauð til kvöldverðar í
húsinu. í gær og í dag verður þar
fjölskylduhátíð.
meirihluta að aðsetur stjórnsýslu í
Þýskalandi flytjist frá Bonn til
höfuðborgarinnar Berlínar. Þetta
hefur verið mikið hitamál í Þýska-
landi og úrslitin eru mikið reiðar-
slag fyrir Bonn sem hefur að mestu
byggst upp í kringum stjómsýslu.
Umskiptin eiga að taka 12 ár og
munu kosta mikla fjármuni.
Rao myndar minnihlutastjórn
á Indlandi
Narasimha Rao var í vikunni kos-
inn leiðtogi Kongressflokksins á
Indlandi, en flokkurinn hlaut
nauman minnihluta atkvæða í
kosningunum
sem lauk fyrir
rúmri viku. Á
föstudag mynd-
aði hann síðan
minnihlutastjóm
sem verður að
takast á við gíf-
urleg vandamál,
s.s. slæman efna-
hag, trúardeilur
og uppþot að-
skilnaðarsinna. Rao er 69 ára og
reyndur stjómmálamaður.
íhlutun í innanlandsátök
leyfð á vettvangi RÖSE
Fundur utanrtkisráðherra aðild-
arríkja Ráðstefnunnar um öryggi
og samvinnu í Evrópu (RÖSE) sam-
þykkti á fimmtudag ákvæði um
sérstaka neyðaráætlun sem beita
má til að draga úr spennuástandi
og koma í veg fyrir að vopnuð átök
bijótist út í Evrópu. Sovétmenn
vpru í fyrstu á móti þessu ákvæði
en sáu sig svo um hönd. Samt
halda þeir því stöðugt fram að
málefni Eystrasaltsríkjanna séu
innanrtkismál Sovétríkjanna og
neita að ræða þau frekar á vett-
vangi RÖSE.
NEÐRI deild
pólska þingsins
bauð Lech Wal-
esa, forseta Pól-
lands, birginn á
föstudag er hún
hafnaði tillögu
hans um breyt-
ingar á kosn-
ingalöggjöfinni
þótt hann hefði
hótað að ijúfa
þing ef hún næði ekki fram að
ganga.
Deildin hafnaði tillögunni með
Ráðamenn Bandaríkjanna og
Evrópubandalagsríkjanna kæra sig
ekki um að Júgóslavía leysist upp
í lftil ríki. Það er auðveldara að
eiga við eina sambandsstjóm en
margar litlar. Og aðskilnaður lýð-
veldanna hefur hættu á borgara-
styijöld í för með sér. Sagt er að
ráðamönnunum sé lítið gefíð um
púðurtunnu í Evrópu. James Ba-
ker, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, fór til Júgóslavíu núna fyrir
helgina til að reyna að tala um
fyrir mönnum en litlar vonir voru
bundnar við þá ferð.
Sívaxandispenna
Um 12% íbúa Króatíu eru Serbar
og Bosnía-Hersegóvína er byggð
Serbum, Króöt-
um og Múslím-
um. Serbar eru
grísk-kaþólskir
og nota kyrillískt
letur en Króatar
eru rómversk-
kaþólskir og nota rómverskt letur.
Þessar þjóðir lifðu saman í friði og
spekt á meðan leiðtogi Júgóslavíu,
Josip Broz Tito, hafði stjórn á hlut-
unum en þjóðernisrembingur greip
um sig eftir andlát hans og hefur
farið sívaxandi. Minningar úr
heimsstyijöldinni síðari eru nú rifj-
aðar upp. Króatar vom þá leppar
nasista og drápu tugi, ef ekki
hundmð, þúsunda Serba. Serbar
börðust fyrir konunginn sem var
Serbi og réð ríkjum í Júgóslavíu
eftir 1918. En margir gengu til liðs
við skæmliða Titos sem vom sigur-
sælir og stofnuðu kommúnistaríkið
1945. Talið er að um tvær milljón-
ir Júgóslava hafí fallið í stríðinu og
í átökum eftir það. Ein milljón féll
í bardögum við Þjóðverja og ein
milljón í bardögum milli Júgóslava
sjálfra. Það hefur að nýju komið
til átaka milli Serba og Króata á
undanfömum mánuðum og að
minnsta kosti 22 hafa fallið f Króa-
tíu. Serbar segjast óttast Króata
og kalla Franjo Tudjman, forseta,
og stjórnendur sambandslýðveldis-
meira en tveimur þriðju hluta at-
kvæða en áður hafði efri deildin
samþykkt hana. Þetta þýðir að
annaðhvort verður Walesa að stað-
festa löggjöfina eins og neðri deild-
in vill hafa hana eða standa við
hótun sína um að ijúfa þing og
setja ný kosningalög upp á eigin
spýtur.
Undanfarnar tvær vikur hefur
verið hart deilt á þinginu um lögg-
jöfina, sem á að taka gildi fyrir
fyrstu alfrjálsu þingkosningarnar
í Póllandi í október. Einkum er
menn hins vegar
vera kommúmsta og vilja ekki leng-
ur hafa neitt með þeirra kerfi að
gera. — Efnahagsástandið í Júgó-
slavíu er mjög slæmt og þjóðirnar
fjórar sem vilja laust ríkjasamband
kenna þjóðaskipulaginu og áhrifum
Serba um það.
Hagsmunir Serba
Serbar hafa hingað til verið ein-
dregið á móti laustengdu rikjasam-
bandi. Þeir hafa notið sambands-
ríkisins, bæði efnahagslega og
hvað áhrif og
völd varðar. Og
þeir vilja ekki að
hluti þeirra verði
minnihlutahópur
í ríki eins og Kró-
atíu. Sárafáir
Serbar búa í Slóveníu svo að það
hefur ekki komið til átaka þar.
Sambandslýðveldið liggur að Ítalíu,
Austurríki, Ungveijalandi og Króa-
tíu og vestræn áhrif eru hvergi
meiri í lýðveldum Júgóslavíu en
þar. Stjómvöld þar hafa undirbúið
sambandsslit hægt og sígandi og
nýir peningaseðlar og vegabréf eru
til dæmis til taks. En slitin verða
þó ekki nema að nafninu til, form-
leg yfírlýsing verður gefin um sjálf-
stæði en nýju seðlarnir verða áfram
í bankageymslum og gömlu, júgó-
slavnesku vegabréfín verða notuð
þangað til erlend ríki hafa viður-
kennt sjálfstæði ríkisins.
Milan Kucan, forseti Slóveníu,
sagði nýlega í blaðaviðtali að Slóv-
eníu væri ekki fært fjárhagslega
að vera áfram hluti af Júgóslavíu.
Hann sagði að tillögur erlendis frá
um að vinna að umbótum í sam-
bandsríkinu innan frá jöfnuðust á
við blessun yfír stjómvöld í
Belgrad. En þau hefðu brotið
stjórnarskrána með því að afnema
sjálfstjórn í héruðunum Vojvodina
deilt um hvort gefa eigi kjósendum
kost á að velja á milli einstakra
frambjóðenda eða lista. Walesa er
hlynntur síðari kostinum og segir
að kosningar um menn fremur en
flokka kynnu að leiða til þess að
þingið gæti ekki myndað sterka
meirihlutastjórn. Deilan snýst þó í
reynd um valdajafnvægið milli for-
setans og neðri deildarinnar, þar
sem kommúnistar eru enn í meiri-
hluta. Þingmenn kommúnista og
jafnvel fyrrverandi bandamenn
Walesa í Samstöðu saka hann um
að hafa sýnt þinginu yfírgang.
og Kosovo í Serbíu, þau hótuðu
sambandslýðveldunum með her-
valdi og þau hefðu háð viðskipt-
astríð við Slóveníu í tvö ár. Kucan
sagði að það myndi ekki borga sig
að bíða með sjálfstæði því þá myndi
dragast enn á langinn að tekist
yrði á af alvöru við vandamál sem
þarfnast lausnar, eins og efnahags-
ástandið og streituna milli Serba
og Króata.
Hernaðarástandi lýst yfir?
Það er ekki talið útilokað að
hernaðarástandi verði lýst yfír þeg-
ar lýðveldin lýsa yfir sjálfstæði. Það
er ein ástæða þess að ákveðinn
dagur hefur ekki verið tiltekinn.
Slóvenía ætlar sér þó ekki of geyst
í sakirnar. Ríkið mun taka yfír
tolla- og varnarmál en deildir úr
júgóslavneska hernum verða áfram
í Slóveníu í tvö til þijú ár og gömlu
tollalögin verða áfram í gildi þang-
að til ný lög í samræmi við Evrópu- j
tolla verða sett. Viðræður um skipt-
ingu fjármuna sambandsríkisins
hafa verið haldnar en engin niður-
staða fengist. Slóvenar skora á
opinbera starfsmenn í Belgrad, j
höfuðborg Júgóslavíu og Serbíu,
og þingmenn sambandsríkisins að
segja af sér og flytja heim til að
leggja sitt að mörkum þar. En þeir
vonast til að júgóslavnesk sendiráð
og ræðismannaskrifstofur erlendis
afgreiði málefni Slóveníu þangað
til ríkið getur státað af eigin ut-
anríkisþjónustu.
Króatía mun væntanlega fara
svipað að og Slóvenía. Stjómendur
beggja þjóðanna hafa sagt að sam-
vinna við sambandslýðveldi Júgó-
slavíu muni halda áfram þótt þær
segi sig úr sambandsríkinu — og
samningaviðræður um laustengt
ríkjasamband munu halda áfram
ef einhver grundvöllur reynist vera
fyrir þeim.
Narasimha
Rao
Sambaiulsríkið Júgó-
slavía riðar til falls
ÞINGIÐ í Króatíu á annríkt þessa dagana. Það kom
saman á þriðjudag til að afgreiða 65 lagagreinar
sem þarf að breyta og samþykkja áður en sam-
bandslýðveldið segir skilið við Júgóslavíu og lýsir
yfir sjálfstæði. Það stendur til að gera það sama
dag og Slóvenía, 26. júní eða einhvern annan dag
í þessari viku. Mikill meirihluti íbúa beggja' sam-
bandslýðveldanna hefur greitt atkvæði með sjáif-
stæði ef samningar um laustengt ríkjasamband við
hin sambandslýðveldi Júgóslavíu nást ekki. Samn-
ingaviðræðum hefur lítið miðað áfram og þolin-
mæði stjórnvalda og almennings í lýðveldunum er
á þrotum. Það bætir ekki úr skák að Serbar hafa
komið í veg fyrir að Króatinn Stipe Mesic taki við
forsetaembætti sambandsríkiskis eins og til hefur
staðið frá því um miðjan maí. Viðræður um ríkja-
samband Bosniu-Hersegóvinu, Makedóníu, Króatíu
og Slóveníu án Serbíu og Montenegró eru í gangi
en ákvörðun liggur enn ekki fyrir.
ins fasista. Kró-
atar telja
Slobodan Mi-
losevic, forseta
Serbíu, og hans
Þjóðernissinnar í Krótaíu lýsa yfir stuðningi við
þá ákvörðun yfirvalda í lýðveldinu að segja ski-
Iið við júgóslavneska sambandsríkið.
BAKSVIÐ
eftir Önnu Bjamadóttur