Morgunblaðið - 27.08.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. ÁGÚST 1991
Glæpasamtök sundrast
eftir Arnór
Hannibalsson
Um sjötíu og tveggja ára skeið
hefur siðlaus glæpamannaklíka
drottnað yfir Rússlandi og þeim
fjölmörgu þjóðum, sem .hafa verið
innan Sovétríkjanna. Tugir millj-
óna manna hafa verið drepnar,
veslast upp í fangabúðum eða dáið
í hungursneyð. Nú er þetta umboð
djöfulsins á jörðinni að sundrast.
Því hefur verið lýst yfir á þingi
Rússlands, að Kommúnistaflokkur
Sovétríkjanna væri glæpasamtök,
og mælzt hefur verið til að formað-
ur flokksins tæki undir þetta.
Tveimur dögum síðar sagði sá sami
formaður af sér og flokkur hans
er að leysast upp.
Ofbeldisveldi
Lenín, stofnandi sovétríkisins,
stofnaði morðsveit þess (hún hét
síðast KGB) og mælti fyrir um,
að fyrir hugsanir, sem ekki hugn-
uðust Flokknum, ættu menn á
hættu að týna engu nema lífinu.
Hann lét útrýma menntamanna-
stétt landsins. Upp úr blóðugu
borgarastríði reis bandalag sovét-
lýðvelda, sem hvíldi á byssustingj-
unum einum. Smám saman varð
til alræðisskipulag, þar sem þau
ein form mannlegs lífs voru leyfð,
sem voru innan flokksins eða und-
ir stjórn hans. Þjóðin varð að þræl-
um. Á tímum Stalíns skiptist land-
svæði ríkisins í tvennt. „Minna
svæðið“ var innan múranna. Þar
voru menn sviptir öllum borgara-
legum réttindum, en höfðu í raun
nokkurt málfrelsi. „Stærra veldið"
var utan múranna og þar höfðu
menn í orði kveðnu nokkur mann-
réttindi, en lifðu í ótta og skelfingu.
Khrúsjof hugðist gera breyting-
ar, svo að kerfið virkaðL En það
kom fljótt í ljós, að frelsi verður
ekki gefið inn í teskeið. Honum
var hrint frá völdum og eftirmenn
hans reyrðu allt í þrúgandi viðjar.
Þegar leið á valdatímabil Brésnefs
var öllum ljóst, sem augun höfðu
opin, að þetta skipulag var komið
í þrot. Iðnaðurinn hafði yfir úrelt-
um vélum að ráða. Engin endurnýj-
un á tækni hafði orðið frá því fyr-
ir seinna stríð, né gat nú orðið.
Landbúnaður var í kalda koli. Fólk
flýði sveitirnar, og þeir sem þar
voru eftir höfðu engra hagsmuna
að gæta. Vélakostur var allur í
molum. Stórveldið gat ekki brauð-
fætt sig.
Að bjarga valdaklíku
Mikhaíl Sérgéevits Gorbatsjov
komst til valda árið 1985. Innsta
klíka flokks og hers ætluðust til
þess af honum, að hann teysti
valdagrunn þeirra. Því verkefni
hefur hann helgað sig og fylgt
fram svikalaust. Yfirmenn Rauða
hersins sáu fram á, að iðnaðurinn
megnaði ekki að sjá honum fyrir
tækni og búnaði, sem jafnaðist á
við það sem herir NATO-ríkjanna
höfðu yfir að ráða. Það var herinn,
sem ýtti péréstrokju af stað. Kjör-
orðin voru fyrst í stað: Meiri og
betri sósíalisma! og hraðari þróun!
Gorbatsjov lýsti því yfir í ræðum,
að nú skyldu menn hrist.a hendur
fram úr ermum og fara að vinna.
Hann taldi þetta sálrænt vanda-
mál. í kjölfarið fylgdi að dregið
var úr ritskoðun. Valdaklíkan hélt,
að með þessu væru stungið dúsu
upp í almenning, og að hún gæti
haldið áfram að lifa við sín þæg-
indi. En öll alþýða manna vildi
meira: Að geta lifað eðlilegu lífi
við nokkur efni.
Gorbatsjov neyddist til að sam-
þykkja afvopnun. Ætlun hans var
sú, að þá myndu hershöfðingjamir
draga úr kröfum sínum um ný
vopn og búnað, og að Vesturveldin
myndu skila í hendur Sovétmanna
nýjustu tækni og vísindum, svo að
iðnaðurinn gæti farið að framleiða
vörur, sem fólk gæti hugsað sér
að kaupa.
Allt fór þetta á annan veg.
Breytt utanríkispólitík leiddi til
hruns kommúnismans í Austur-
Evrópu. Sovézkt fólk krafðist rót-
tækari breytinga. Eitthvað varð
að taka til bragðs.
Haldið fast í fyrri línu
Valdaferli Gorbatsjovs má
skipta í tvennt: Fyrir og eftir brott-
vikningu B. Jeltsíns. Sá síðar-
nefndi hafði verið flokksritari í
Svérdlofsk, formaður Moskvu-
deildar flokksins og loks setið í
æðstu valdastofnun hans, stjórn-
málaráðinu, pólítbjúro. Haustið
1987 flutti Jeltsín ræðu á mið-
stjórnarfundi flokksins. Þar minnti
hann á, að flokkurinn yrði að taka
tillit til hagsmuna almennings í
landinu. Gorbatsjov þurfti ekki
lengi að hugsa sig um: Hann rak
Jeltsín úr öllum embættum. Hann
valdi hagsmuni valdaklíkunnar. í
rauninni þurfti Gorbatsjov ekkert
að velja. Jeltsín hafði vegið að
þeim rótum, sem Gorbatsjov stóð
á, með því að gagnrýna alveldi
flokksformannsins.
Gorbatsjov var, er og verður til
síns lokadags sverð og skjöldur
kerfisins, yfirstéttarinnar, nómen-
klatúrunnar.
í lýðveldum Sovétríkjanna fór
að gæta óróa. Barátta fyrir fjór-
frelsi kom opinskátt upp á yfir-
borðið. Menn hugsuðu sem svo,
að ef lýðveldin fengju yfirráð yfir
eigin náttúruauðlindum mætti ef
til vill framleiða nægan mat. Höf-
uðþáttur baráttunnar var og fyrir
lýðræði og mannréttindum. Gor-
batsjov þurfti ekki að hugsa sig
um, hvernig átti að taka á þessu
máli: Þessar hreyfingar varð að
bæla niður. Nefnd mann úr Æðsta
ráðinu fór til Nagorno-Karabakh.
Hún lagði til að samið yrði um
skipti á landi og fólki. Hefði verið
farið eftir því hefðu þjóðernisátök
ekki hafizt og lýðveldin sætt sig
við örlítið meira sjálfræði. En Gor-
batsjov þurfti ekki á ráðum nefnd-
arinnar að halda. Málið var leyst
með hinum gömlu ráðum stórveld-
isins. Þau landamæri, sem Stalín
hafði dregið á landakortið, skyldu
standa. Azerbajdzjan skyldi halda
Karabakh. Azerar hófu þá styijöld
með stuðningi miðjuvaldsins, og
sú styijöld stendur enn. Hún hefur
verið háð með ólýsanlegri grimmd.
Yfirstéttin gat ekki hugsað sér,
að vald færðist frá miðjunni til
lýðveldanna, því að þá yrði hún
svipt þeim auði, sem hún notaði
til að kosta forréttindi sín. Til að
tryggja, að engin breyting yrði á
þessu var fyrirkomujagi miðstjórn-
arvaldsins breytt. Árið 1988 var
haldin flokksráðstefna (hin 19.) og
þar voru lögð drög að því að for-
menn flokksdeilda héraða og
hreppa yrðu formenn sovétanna.
Þetta táknaðialgjört alræði flokks-
ins í ríkinu. í kjölfarið fylgdi svo
stofnun embættis forseta Sovét-
ríkjanna og gert ráð fyrir að í því
embætti sæti formaður flokksins.
Með þessum ráðum var búið að
binda í bak og fyrir algjört alræði
flokksins. Forsetinn fékk heimild
til að gefa úr tilskipanir með laga-
gildi.
Með þessu hugði valdaklíkan,
að hún hefði bolmagn til að bæla
niður sjálfstæðistilhneigingar lýð-
veldanna. Rússland var í broddi
fylkingar. Allt fram að þessum
tíma hafði Rússland ekki haft eig-
in stjórn’. Því var stjórnað beint
Arnór Hannibalsson
„Gorbatsjov var, er og
verður til síns lokadags
sverð og skjöldur kerf-
isins, yfirstéttarinnar,
nómenklatúrunnar.“
af miðstjórninni. Önnur lýðveldi
höfðu sína kommúnistaflokka,
ríkisstjórnir, stjórnarráð, stofnan-
ir. Rússland hefði ekkert af þessu.
Nú reis Rússland upp. Á skömmum
tíma var komið upp þjóðþingi, eig-
in ríkisstjórn og stjórnarstofnunum
Rússlands. Það stefndi í átt til lýð-
ræðislegri stjórnarhátta. Boris
Jeltsín var kosinn formaður Æðsta
ráðs Rússlands.
Blóðsunnudagur í Vilnius
Nú hugðist valdaklíkan láta til
skarar skríða. Viðskiptabann hafði
verið sett á Litháen. En það kom
Litháum ekki á kné. Lýðræðissinn-
ar höfðu verið kosnir til forystu í
borgarstjórnum Moskvu og Len-

i. i/erðlaun: Citroen AX • Bensíneyðsla 3,9 á hundraði • 5 gírar • Þurrka og þvottur á afturrúðu • Þurrkur með tímatöf • Þokuljós að aftan
• Hituð afturrúða • Hliðarspcglar stillanlegir innanfrá • Aftursætisbak tvískipt og niðurfellanlegt • Lituð gler • Opnanlegar hliðarrúður að aftan
• Straumlínulag sem sluðlar að frábærum aksturseiginleikum