Morgunblaðið - 14.02.1992, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1992
Höggborvél „SDS Plus“.
Þreplaus hraðastilling afturábak
og áfram. 500 W.
Gunnar Ásgeirsson hf.
Borgartún 24
Simi: 626080 Fax: 629980
Umboðsmenn um land allt
Norrænt gigtarár 1992:
Markmiðið er íslenskt frumkvæði í
rannsóknum til að fyrirbyggja gigt
eftír Helga
Valdimarsson
Orsök gigtsjúkdóma
Á nýliðnum árum hafa rann-
sóknir leitt í ljós að flestir alvarieg-
ir gigtsjúkdómar orsakast af trufl-
un í ónæmiskerfinu. Hvítfrumur,
sem eiga að vera til vamar gegn
aðsteðjandi sýklum og útrýma
framandi efnum úr líkamanum,
ruglast í ríminu og ráðast líka
gegn stoðvefjum og liðamótum
gigtarsjúklingsins. Þessi vitneskja
hefur orðið til þess að nú er ónæm-
isbælandi lyíjum beitt til þess að
halda í skeijum illvígum gigtsjúk-
dómum sem áður urðu sjúklingum
að fjörtjóni, og jafnframt er oft
hægt að koma í veg fyrir að liðag-
igtarsjúklingar verði farlama.
Hins vegar hefur ekki ennþá
tekist að komast að því hvers
vegna ónæmiskerfi gigtarsjúkl-
inga ruglast í ríminu, og þar með
finna ráð til að fyrirbyggja gigt.
Þessir sjúkdómar halda þess vegna
áfram að valda ómældri þjáningu,
og mörgum fjölskyldum og reynd-
ar þjóðfélaginu öllu þungum bús-
iflum. En nú er lausn þessarar
gátu að komast í sjónmál. Framf-
arir í lífvísindum eru með þeim
ólíkindum um þessar mundir að
tímarit sem gera ítrustu kröfur
um vísindalega nákvæmni birta
nú ritverk, sem hefðu verið flokk-
uð sem hreinræktaður vísinda-
skáldskapur fyrir fáeinum árum.
Lausn gátunnar og
sérstaða Islands
Þannig er það nú óðfluga að
ljúkast upp fyrir mannsvitundinni
hvemig hið margslungna og sund-
urleita samfélag fruma, sem
myndar mannveru, fer að því að
þroskast og starfa í því samvirka
jafnvægi sem er forsenda heil-
brigðis. Þessi vitneskja leggur
jafnframt grundvöll að því að
hægt sé að ráða í orsakir þeirra
megin sjúkdóma, sem hefur ekki
ennþá tekist að fyrirbyggja í
menningarsamfélögum nútímans,
nefnilega geðsjúkdóma, krabba-
mein, æðahrömun, ofnæmi og
gigt. Þessi mein eiga það sam-
merkt að vera afleiðing víxlverk-
unar milli erfðaupplags og um-
hverfisþátta. Slík orsakaferli em
vissulega flókin, en greining þeirra
getur verið auðveldari viðfangs í
fámennu og erfðafræðilega eins-
leitu þjóðfélagi eins og íslandi, sem
jafnframt býr yfir óvenjulega mik-
illi ættfræðiþekkingu.
Fjölþjóðlegar
fylkingar
vísindamanna
Að undanf-
ömu hafa verið
að mjmdast Ijöl-
’þjóðlegar fylk-
ingar vísinda-
manna, sem
vinna saman að
lausn tiltekinna
viðfangsefna.
Mikil áhersla er
lögð á samstill-
ingu af þessu tagi meðal Evrópu-
þjóða um þessar mundir, og ver
Evrópubandalagið miklum íjárrn-
unum til slíkra rannsókna. Venju-
lega fær einhver einstaklingur eða
rannsóknahópur, sem náð hefur
athyglisverðum árangri, umboð og
ijárveitingu til að hafa fmmkvæði
og skipuleggja samvinnuna. Gerð
er krafa um að allir þátttakendur
hafi góða aðstöðu til rannsókna
og eitthvað sérstakt fram að færa.
Meðal íslendinga eru margir
hæfir vísindamenn, sem ættu að
geta verið fullgildir þátttakendur
í fjölþjóðlegum rannsóknum af
þessu tagi. Hins vegar eru fjárveit-
ingar til rannsókna hérlendis hlut-
fallslega ekki nema tæplega helm-
ingur af því sem flestar Evrópu-
þjóðir veija í þessu skyni. Fáir
andmæla því að farnaður þjóða
muni í náinni framtíð ráðast af
menntun þjóðfélagsþegnanna og
mætti þeirra til að skapa þekk-
ingu. íslensk stjórnvöld hafa ný-
lega markað stefnu í samræmi við
þessa forskrift, en samt eru ijár-
veitingar til rannsókna skomar
niður.
íslenskt frumkvæði
er raunhæft
Gigt fellur gjarnan í skugga lífs-
háskasjúkdóma eins og krabba-
meins og kransæðasjúkdóma.
Þjónusta fyrir gigtveika er þó
merkilega góð hérlendis miðað við
það fé sem hefur verið til ráðstöf-
unar. Hún hefur verð byggð upp
af mikilli atorku og hagsýni. Jafn-
framt hafa brautryðjendurnir
safnað merkum gögnum um gigt-
sjúkdóma, upplýsingum sem gætu
orðið grundvöllur að því að íslend-
ingum verði falið að byggja upp
fjölþjóðlega rannsóknasamvinnu,
sem hefur það markmið að finna
ráð til að fyrirbyggja gigt. Að-
stæður fyrir slíkar rannsóknir eru
sem fyrr segir mjög góðar á ís-
landi. Það er því raunhæft og
ákjósanlegt markmið fyrir norr-
ænt gigtarár að skapa fjárhags-
legan grundvöll hérlendis til þess
að læknar og líffræðingar geti
tekið frumkvæði í fjölþjóðlegum
rannsóknum sem hafa það
markmið að leysa gigtargátuna.
Þessu markmiði verður hins vegar
ekki náð nema íslenskir vísinda-
menn geti unnið saman og ein-
beitt sér að þessu viðfangsefni í
KIRKJUHUSIÐ ER I KIRKJUHVOLI
GEGNT DÓMKIRKJUNNI
Fermingarvörur í úrvali — Fjölbreytt úrval gjafavöru og bóka
Biblíur og sálmabækur með eða án gyllingar - Prentum á servíettur
1t
Kirkjuhúsið
Kirkjuhvoli, gegnt Dómkirkjunni, Reykjavík
þjónustusímar (91) 21090 — 621581
(§> BOSCH
Sértilboð
GBH
2/20 RLW
Höggborvél „SDS Plus“ með
ryksugu. Þreplaus hraðastilling
afturábak og áfram. 500 W.
Aukahlutir: Vinkildrif, meitil-
stykki, meitlar.
VINNUVERND
Vinna við tölvu-
skjái og
staðlar EB
eftír Harald A.
Haraldsson
Nú til dags hafa flest fyrirtæki
og stofnanir tekið tölvutæknina í
sína þjónustu. Fyrir 30-40 árum
var tölvunotkun hartnær óþekkt
nema meðal stórra og vel stæðra
fyrirtækja. Sérfræðingar sáu um
tölvurnar og gata-
spjöld voru notuð
til að koma nauð-
synlegum upplýs-
ingum til þeirra.
Skrifstofufólk
kom hvergi nærri
tölvunni. Upplýs-
ingaöflun fór þá
gjarnan fram með
mannlegum sam-
skiptum, sem
þýddi að menn
urðu að standa
upp og ijúfa kyrr-
setuna. Hin geysiöra þróun tölvurln-
ar hefur nú gjörbylt þessari mynd.
Nú á tímum sér skrifstofufólkið
oftast um að koma nauðsynlegum
upplýsingum til tölvunnar og fær
þær upplýsingar sem það vanhagar
um á skjá sem staðsettur er fyrir
framan það. Við þetta bætist að
samskiptin fara í æ ríkari mæli fram
í gegnum tölvukerfið sem dregur
úr tilefni til hreyfinga.
Áhrif tölvunnar á
starfsumhverfi
Áhrif tölvunnar á skrifstofuvinnu
Haraldur A
Haraldsson
eru margslungin og ráðast af ýms-
um þáttum. Flest þekkjum við hina
jákvæðu fylgifiska tölvunnar. Sum-
ir telja að líkja megi áhrifum henn-
ar við iðnbyltinguna. í iðnbylting-
unni drógu vélar og tæki úr líkam-
legu erfiði samfara því að bæta við
líkamlega getu mannsins til fram-
kvæmda. Tölvubyltingin á hinn
bóginn dregur úr hugrænu erfiði
mannsins og eykur við vitsmuna-
lega getu hans. Þrátt fyrir augljósa
kosti tölvunnar sýna rannsóknir að
kvartanir frá skrifstofufólki hafa
(hlutfallslega) aldrei verið fleiri en
eftir innreið tölvunnar. Vinna sem
unnin er á tölvu er mismunandi og
hentar mannslíkamanum og
mannshuganum þar af leiðandi mis-
vel. Engu að síður á flest tölvuvinna
það sammerkt að binda hendur
starfsmanna við hnappaborð tölv-
unnar, einskorða athygli þeirra við
tölvuskjáinn og draga úr hreyfi-
möguleikum líkamans. Algengt er
að kvartað sé um höfuðverk, óþæg-
indi í úlnliðum, bakverk og augn-
þreytu. Nú þykir sannað að rekja
megi þessa kvilla til skrifstofu- og
skjávinnu og sífellt fjölgar þeim til-
fellum þar sem dómstólar hafa gert
atvinnurekendum að greiða illa
hijáðu starfsfólki háar fjárhæðir (>
100.000 pund). Auk þess kosta
þessir fylgikvillar þjóðfélagið mikl-
ar ijárhæðir ár hvert bæði í gegnum
heilbrigðiskerfið og í fjarvistum
starfsmanna. Það er því til mikils
að vinna fyrir alla þá er hlut eiga
að máli að draga sem mest úr þess-