Morgunblaðið - 29.03.1992, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARZ 1992
í sinn eigin vasa. Ef ferðamenn í
verslunarleiðangri eru svo lánsamir
að hitta rétta fólkið, geta þeir hins
vegar mútað tollþjónunum til að
sleppa því að skoða farangurinn.
En það er alveg sama hvert mað-
ur snýr sér í Prag, alls staðar þarf
að borga mútur. Þótt komið sé á
veitingastað þar sem maður hefur
.pantað borð fyrirfram, veigra þeir
sér ekki við að halda því fram að
svo sé ekki — þar til þeim eru réttir
peningar í eigin vasa. Á diskótekum
fær fólk ekki aðgang og er sagt að
allt sé fullt þangað til maður réttir
þeim peninga í eigin vasa. Á meðan
útlendingar kaupa upp fyrirtæki til
að græða á ferðamönnum, reita
Tékkar fáeinar krónur af þeim sömu.
Innræting þeirra seinustu áratugina
býður þeim hreinlega ekki upp á að
hugsa í stærri einingum en skipti-
mynt. Þeir hugsa greinilega ekki
stórt eða langt — aðeins til næstu
máltíðar. Það er ljóst að á meðan
hópar af „bisness“-fólki flæðir inn í
landið til að græða á þeim 60 milljón
ferðamönnum sem áætlað er að
heimsæki Prag í sumar — og verða
ógeðslega ríkir — munu Tékkar
sjálfir aðéins hirða molana sem falla
af borðum þeirra. Það er nefnilega
svo að hótel og veitingahús selja á
Vesturlandaverði, en kaupa inn á
tékknesku verðlagi. Og Tékkar sjálf-
ir eru alltof fátækir til að sækja þá
staði sem er verið að selja ferða-
mönnum. Þeir vita því minnst sjálfir
hvað er að gerast í landi þeirra.
MANNLÍF
Eitt af því fyrsta sem ferðamenn
taka eftir, þegar komið er til Prag
að kvöldlagi, er að götur og gang-
stéttir eru yfirfullar af unglings-
stúlkum sem ætla að fá sinn skerf
af gjaldeyri erlendra gesta með því
að stunda vændi. Það eru götumellur
alls staðar. En þau viðskipti eru víð-
tækari en svo að gatan rúmi þau,
því hótelin í borginni bjóða upp á
slíka þjónustu. Á vegum þeirra eru
starfandi kvennahópar, sem eru á
föstum samningi hjá hótelunum og
Tékkar segja stoltir frá því að þær
stúlkur fari aldrei út á götu. Eða
eins og einn maður sagði við mig:
„Þær eru meira svona fylgikonur.
Hingað koma svo margir „bisness“-
menn sem vilja ekki fara einir út
að borða. Þá sér hóteíið þeim fyrir
fylgikonu. Þessar stúlkur eru bara
í ævintýraleit. Þær fá að koma inn
á staði sem Tékkar hafa ekki efni
á; staði sem þær gætu aldrei annars
látið sig dreyma um að koma inn á.“
Vændi virðist vera atvinnugrein
sem Tékkum þykir sjálfsögð og auk
fyrrgreindra staða sér maður barn-
ungar vændiskonur á börum og
diskótekum. Alls staðar þar sem
útlendingar með peninga geta hugs-
anlega verið. En ekki veit ég hvort
Tékkar gera sér grein fyrir því að
í öllu þessu frjálsræði er dökk hlið
sem gæti orðið að stóru vandamáli
með tímanum; eiturlyfjasala. Annað-
hvort virðast yfii-völd ekki gera sér
grein fyrir því að allt það versta frá
Vesturlöndum ryðst yfir þjóð þeirra,
eða þau líta algerlega framhjá því.
Það eru ekki harðari reglur, eða við-
urlög, við eiturlyfjasölu og neyslu í
eftir Súsönnu Svavarsdóttur
Allir eiga sér drauma. Drauma um betra líf,
drauma um meiri gleði, meiri birtu, meiri
glæsileik — og sumir eiga sér draum um það
sem einu sinni var...
Þegar íbúar í Prag eru spurðir hvernig
þeir sjá framtíðina fyrir sér, horfa þeir á
mann þessu ískalda austurblokkaraugnaráði
og segja: „Prag á aftur að verða menning-
armiðja Evrópu. Prag á aftur að verða að
París Austur-Evrópu. Prag verður miðstöð
menningar og lista í heiminum." Tónninn í
röddinni er skýrslukenndur og maður veit
ekki hvort sá sem mælirtrúir þessu sjálfur.
Fyrir þann sem kemur sem gestur til Prag
er þessi framtíðarsýn nánast óraunhæfur
draumur eða sjónhverfing, til að hann taki
ekki eftir niðurníðslunni, lágkúrunni, drull-
unni og járnbentu kerfinu sem umlykur hann.
Annars staðar í borginni, bak við lása og
slár og gler og öryggiskerfi í höllum, köstul-
um, kirkjum og klaustrum, standa svo ómet-
anlegir dýrgripir, erlendum gestum til
skemmtunar.
rag er tvær
borgir. Annars
vegar borg
innfæddra,
hins vegar
borg útlend-
inga. Og þess-
ar tvær borgir
snertast varla;
ekki nema að því leyti að innfæddir
selja nánast hvaða þjónustu sem er
til útlendinganna. Og það er mikið
' af útlendingum í Prag; á kaffíhúsum,
börum, veitingahúsum, diskótekum,
jassklúbbum og næturklúbbum.
Þegar þeir eru spurðir hvers vegna
þeir séu í Prag segjast þeir gjarnan
vera í fasteignaviðskiptum; frá Aust-
urríki, Sviss, Þýskalandi, Frakk-
landi, Spáni, Portúgal og Italíu. Og
það er alveg öruggt að fyrir fólk
með þokkalegt lausafé er Tékkósló-
vakía algert gósenland.
Framfarir og breytingar
Þegar Havel kom til valda byijaði
hann á því að boða stórfelldar breyt-
ingar. Þær fjölskyldur sem misst
höfðu fyrirtæki sín í hendurnar á
kommúnísku kerfinu skyldu fá þau-
aftur. Önnur fyrirtæki skyldu gerð
að almenningshlutafélögum og þeg-
ar var hafist handa við að útbúa
hlutabréf sem fólk getur keypt fyrir
um eitt þúsund kórónur (um 2.000
krónur). Lengi vel voru Tékkar treg-
ir til að kaupa hlutabréfin, vegna
þess að þeim þótti sérkennilegt að
eiga að borga fyrir það sem þeir
héldu að þeir ættu þá þegar — því
' samkvæmt þeirra skilningi voru öll
fyrirtæki og allar stofnanir í landinu
sameign þegnanna. En annað kom
til. Vegna reynslu sinnar treystu
Tékkar ekki tilboði — eða loforði —
stjórnvalda um að hlutabréfin væru
einhvefs virði. Pappírar upp á fram-
tíðina eru einskis virði hjá þessari
þjóð. Þá var brugðið á það ráð að
gera samninga um ' hlutabréfin,
þannig að þegar handhafi þeirra
hefur átt þau í eitt ár ræður hann
hvort hann á hlutaféð áfram eða
selur hlutabréfið fyrir tífalda þá
upphæð sem hann keypti á. Þá fóru
Tékkar að taka við sér og í dag er
hæg, en jöfn, sala á hlutabréfum í
almenningsfyrirtækjum.
Stjórn Havels setti eina reglu:
Aðeins Tékkar mega kaupa þessi
hlutabréf, sama hvort um er að
ræða verksmiðju, verslun, veitinga-
hús, hótel eða eitthvað annað. En
það hefur reynst erfitt að fylgja
þessari reglu. Auk tortryggninnar
sem ríkir meðal fólks er almenning-
ur í .Tékkóslóvakíu ákaflega fátækur
(meðallaun þar eru um 6.000 ís-
lenskar krónur á mánuði). Hins veg-
ar er stöðugur straumur útlendinga
inn í landið, sem mútar þessum fá-
tæka lýð til að kaupa fyrir sig hlut-
afé. Ungur maður sem ég hitti í
Prag sagði mér frá einu dæmi, þar
sem hópur Tékka hafði tekið sig
saman til að kaupa eitt hótelið í
borginni fyrir eina milljón kóróna.
Hópurinn gerði tilboð en hafði varla
lokið við það þegar haft var sam-
band við hann og honum boðið að
draga sig til baka fyrir tuttugu þús-
und kórónur. Hópurinn neitaði og
var þá tjáð að hann yrði yfirboðinn
— eða hvort hann réði við að fá til-
boð á móti sér upp á tvær milljónir?
Það gerði hann ekki, tók við tuttugu
þúsundunum og hinn aðilinn fékk
hótelið fyrir eina milljón. Þegar ég
spurði manninn hveijir hefðu keypt
svaraði hann: „Mafían. Hún er svo
ótrúlega sterk hérna.“
Við hér á Vesturlöndum virðumst
hafa mikla trú á umbótum og breyt-
ingum Havels, en það sama er ekki
að heyra á almenningi í Prag. Þar
heldur fólk þvi blákalt fram að Hav-
el hafi engin völd; hann og stjórn
hans sitji bara í forsvari út á við og
sjái um að myndin sem snýr að
Vesturlöndum sé sem best. Einn
maður sem ég hitti sagði: „Allir
gömlu kommarnir sitja ennþá í kerf-
inu og þeir sjá svo sannarlega til
þess að ekkert breytist hér. Þeir
kunna kerfið eins og það var og
þeir kunna að halda því þannig.
Havel er hugsjónamaður og hann
vill virkilega breyta þjóðskipulaginu
og hugmyndir hans eru eins og
draumur, en því miður er kerfið
milli hans og þjóðarinnar og þar fer
ekkert í gegn. Þar eru hin raunveru-
legu völd.“
VERSLUN OG ÞJÓNUSTA
Eins og önnur austantjaldslönd
hefur Tékkóslóvakía það orð á sér
að þar sé ekkert hægt að versla.
En það er liðin tíð. Það er nánast
allt til í Prag sem hugurinn girnist;
föt, skór, skartgripir, framleitt í
Tékkóslóvakíu eða flutt inn — og
landið er eitt allsheijar fríhafnar-
svæði. Sem dæmi má nefna að skór
samkvæmt nýjustu tísku kosta um
800 krónur íslenskar. Hér borgum
við um 6.000 krónur fyrir sama
parið. En það má aðeins taka verð-
mæti fyrir um eitt þúsund krónur
íslenskar út úr landinu. Sú regla var
sett til að Þjóðveijar geti ekki versl-
að ódýrt hjá þeim — því Þjóðveija-
hatrið er gegndarlaust. En ef fólk
ætlar til Tékkóslóvakíu að versla er
eins gott að það hafi góð sambönd
við tollverði þar, því þótt ekki séu
til neinar reglugerðir um tolla, setja
þeir upp það verð sem þeim sýnist
— allt að 200% toll við landamærin,
eða í flughöfninni — og stinga því
(
(
(
(
(
(
i
(
i
i
i
i