Morgunblaðið - 11.04.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. APRÍL 1992
Miðbæj ar menn-
ing og sveitasæla
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
HRESSÓ skáldín. I. 52 bls.
Hressingarskálinn. Hringskugg-
ar. 1992.
GRÁTT GAMAN. Skopkvæði.
Safnað hefur Ragnar Böðvarsson.
Bókaútg. Ormstunga. 1991.
Algengt er að rithöfundar séu
flokkaðir eftir tímabili, stefnu, bók-
menntagrein og svo framvegis.
Sjaldgæft er hins vegar að skáldskap
sé safnað saman í rit vegna þess að
höfundarnir hafi sótt tiltekið kaffi-
hús. Það er þó hvergi út í hött ef
sýnt þykir að staðurinn hafi með ein-
hveijum hætti haft áhrif á þá og
verk þeirra eða tengt þá hvern öðrum
þannig að þeir geti komið fram sem
hópur.
Rit þetta, sem tölusett er hið 1. í
röðinni (fleiri hljóta þá að vera vænt-
anleg) hefst á formála eftir Harald
Ólafsson. Honum hefur þó tæpast
verið ætlað að gerast einhvers konar
bókmenntalegur leiðsögumaður né
kynnir fyrir skáldin. Miklu fremur
virðist hafa vakað fyrir útgefanda
að fá þarna virtan borgara til að
leggja blessun sína yfir fyrirtækið,
bregða á það alvörustimpli. Haraldur
ræðir um hlutverk kaffihúsa fyrr og
síðar. Og svo auðvitað um kaffið sem
hann telur að auki mönnum andríki.
Síst skulu boraar brigður á það.
Sjálfur hefði hann gjaman mátt fá
sér kaffibolla áður en hann samdi
innganginn.
Þá er komið að skáldunum en þau
eru: Agnar Þórðarson, Björn Bjar-
man, Gunnar Dal, Sveinbjörn Bein-
teinsson og Þorgeir Þorgeirsson. Allt
eru það góðir og gegnir rithöfundar,
allir löngu þjóðkunnir og þurfa
naumast á kynningu að halda. fjórir
munu þeir og vera á sjötugs eða
áttræðisaldri, einn tæplega sextugur,
Agnar þeirra elstur. Tveir eru lausa-
málshöfundarnir, en ljóðskáldin eru
þijú. Rímur og modernismi standa
þarna hlið við hlið og verður ekki
betur séð en sú uppstiliing fái bæri-
lega staðist. Að sumu leyti minnir
ritið á bókmenntatímaritin í gamla
daga sem gerðu sér far um að flytja
sem blandaðast efni, hafa »eitthvað
fyrir alla«. Ef til vill eru nú aftur
runnir upp þeir tímar að fjölbreytnin
þyki farsælust.
En hvað getur þá tengt skáld þessi
saman nema húsið og kaffið? Fjögur
munu eiga rætur í þéttbýli, einn er
ósvikinn sveitamaður. Ætli verði
ekki að benda á aldurinn. Allir eru
höfundar þessir búnir að sýna hvað
í þeim býr, orðnir rosknir og ráðsettr
ir. Að öðru leyti koma þeir hver úr
sinni áttinni.
Eitt ætti útgáfa þessi þó að leiða
í Ijós hvað sem öðru líður: að hópur
sá, sem sækir Hressingarskálann,
muni vera bæði sundurleitur og lit-
ríkur.
Grátt gaman er jafnsamstæð bók
og Hressð skáldin er fjölbreytileg,
minnir að stærðinni til á fyrri tíma
kvæðasöfn sem að lesmagni gátu
jafnast á við meiriháttar skáldsögur.
Þetta er sem sé hátt í tvö hundruð
Fasteignakaupendur!
Á söluskrá Kjöreignar er gífurlegur
fjöldi eigna. Athugið að aðeins hluti
eignanna er auglýstur. M.a. yfir 20 glæsi-
leg einbýlishús á söluskrá. f mörgum
tilfellum er möguleiki á makaskiptum.
Komið og fáið sýnishorn úr tölvu-
keyrðri söluskrá.
Skrifstofan verður opin í dag
frá kl. 13.00-16.00
S: 685009 - 685988
ÁRMÚLA21
DAN V.S. WIIUM, LÖGFRÆÐINGUR,
ÓLAFUR GUÐMUNDSSON, SÖLUSTJÓRI,
DAVÍÐ SIGURÐSSON, SÖLUMAÐUR.
A4 4 C A 04 QTA LÁRUS Þ. VALDIMARSSON FRAMKVÆMDASTJQRLiy
L I I V/U'L I 0 / U KRISTINNSIGURJÓNSSON,HRL.löggilturFAsfÉi8tóÍÉsj.u
Nýjar á söluskrá meðal annarra eigna:
Stór og glæsifeg við Næfurás
2ja herb. íb. á 1. hæð 70 fm. Parket á gólfum. Sérþvottahús. Sólsval-
ir. 40ára húsnæðislán kr. 2,4 millj. Laus 1. júlí. Mikið útsýni í suðurátt.
Skammt frá Borgarleikhúsinu
Úrvalsséríb. 3ja herb. á 1. hæð, 109 fm nettó. Rúmg. stofa með stór-
um sólskála. Sérinngangur. Sólverönd. Sérlóð. 40 ára húsnæðislán
1,7 millj.
Glæsilegt endaraðhús - eignaskipti
í syðstu röð í Fellahverfi, steinhús um 160 fm mikið endurnýjað. Kjall-
ari er undir húsinu, sérbyggður bílskúr. Blóma- og trjágarður. Útsýni.
Sanngjarnt verð. Eignaskipti möguleg.
Skammt frá KR-heimilinu
í 10 ára blokk, 3ja herb. íb. á 1. hæð um 80 fm. Parket. Þvottahús á
hæð. Sólsvaiir. Glæsileg lóð. Tilboð óskast.
Góð íbúð við Eskihlíð
4ra herb. á 1. hæð, 103,3 fm. Rúmg. herb. Svalir. Nýlegt gler. Húsið
er nýmálað og sprunguþétt utan. Stórt geymslu- og föndurherb. í kj.
Gott lán fylgir. Tilboð óskast.
Góð íbúð með góðu láni
í 3ja hæða blokk við Blikahóla, 2ja herb. íb. á 3. hæð. Sólsvalir. Véla-
þvottahús. 40 ára húsnæðislán kr. 2,2 millj. Laus strax.
í lyftuhúsi - tilboð óskast
Einstaklingsíbúð í lyftuhúsi við Tryggvagötu. Rúmgóðar sólsvalir. Hú-
sið er nýendurbyggt. Laus fljótlega.____________________
• • •
Opið ídag kl. 10-16
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
Almenna fasteignasalan sf.
varstofnuð 12 júlí 1944.
AIMENNA
FASÍ EIGNASAl AH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
Jón Helgason
síðna bók, þéttprentuð; mikið rit að
magni, og að hluta til að gæðum.
Þarna eru fræg skáld sem ekki þarf
að kynna. Og þarna eru óþekkt skáld
sem ort hafa um hversdagslega við-
burði eins og þúsundir íslendinga
fyrr og síðar, mest til að skemmta
sér og öðrum en fráleitlega til að
birtast á prenti. Tvennt eiga þessi
þekktu og óþekktu skáld þó sameig-
inlegt: í fyrsta lagi að hafa ort gam-
an- eða háðkvæði; og í öðru lagi að
hafa rímað. Þetta er í fyllsta máta
þjóðlegur kveðskapur. Atómskáld og
þeirra líkar eru þar víðs fjarri - nema
sem skotspónn og víti til varnaðar.
Þarna eru meðal annars birt kvæði
sem Jón Helgason orti á stúdents-
árum í Höfn. Ekki hafa'þau fyrr
verið prentuð. Mun Jón hafa orðið
kunnur að þess háttar kveðskap
löngu áður.en hann tók að birta
Agnar Þórðarson
kvæði sín á prenti. Af kvæðum þess-
um má ráða að hann hafi þó snemma
tileinkað sér þá bragarhætti og þann
ljóðstíl sem síðar einkenndi hinn al-
varlegri kveðskap hans.
Heiti bókarinnar, Grátt gaman,
er annars langt frá að vera rétt-
nefni. Mörg kvæðanna eru með öllu
græskulaus. Notalegt er t.d. kvæði
sem Egill Jónasson flutti vinum og
velunnurum á sextugsafmæli sínu.
Egill hreykti sér aldrei hátt. Hann
orti til að skemmta, undi vel við að
vera kallaður hagyrðingur en bar þá
nafnbót líka með afar miklum sóma.
Böðvar Guðlaugsson hefur ort
mörg gamankvæði, sum ádeilu
blandin. Honum lætur manna best
að nota rímið til að skapa spaugileg-
ar þverstæður. Án ríms og ljóðstafa
væri kveðskapur hans iíf og lit firrt-
ur. Þrátt fyrir tilþrif og frumleg
listatök sem víða bregður fyrir er
Böðvar of seint á ferð til að hljóta
skálds nafn. Þar skakkar að minnsta
kosti nokkrum áratugum.
Grænlandsferð Árna er skemmti-
leg ferðalýsing sem Aðalsteinn Dav-
íðsson orti um koniu Áma Böðvars-
sonar á Grænlands grund. Kvæðið
sýnist eins og sniðið til að lesa upp
í samkvæmi.
Fimm kvæði eru þarna eftir Jó-
hannes Pálmason. Jóhannes var lengi
þjónandi prestur fyrir vestan, hag-
mæltur vel. En Jóhannes horfði á
fleira en eilífðarniálin því hann hafði
líka glöggt auga fyrir kómískari hlið-
um tilverunnar. Sum kvæði Jóhann-
esar munu vera ort sem textar fyrir
gamanvísnasöng á heimasamkom-
um. Þess háttar tilefni hæfði sérstak-
ui' stíll sem oft miðaðist við stað og
stund.
Þijátíu og þijú eru skáldin í bók
þessari. Gagnstætt Hressó skáldun-
um, sem hittast í miðbæ Reykjavík-
ur, sýnist sveitin eiga sterk ítök í
þeim flestum. Andi þeirra hefst
gjarnan til flugs við útreiðar og
btjóstbirtu í víðum fjallasal. Þegar
ástin kviknar er hún gjarnan falin
undir tvíræðum líkingum; samsvör-
unar þá einnig leitað til sveitalífs og
í ríki náttúrunnar. Reykjavík kemur
þá helst inn í myndina þegar skáld
hefur orðið að leggjast þar inn á
sjúkrahús. Ellegar landstólpar og
ráðamenn og þeirra gerðir verða
mönnuni að yrkisefni.
Þeir sem enn búa yfir dálítilli sveit-
arómantík og hafa þar að auki þjóð-
legt brageyra munu áreiðanlega hafa
gaman af bók þessari. Og stöku
kvæði eru þarna rétt vel ort.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 636. þáttur
Er krap og krapi nákvæmlega
það sama? þessu erum við vinur
minn Sverrir Páll að velta fyrir
okkur nú um stundir. í málvitund
okkar beggja er þetta ekki eitt
og hið sama. En við gerum okkur
ijóst, að hér erum við á hálum
slóðum, og mjótt er á mununum.
Auk þess má aidrei gleyma mál-
farsmun eftir landshlutum.
Skemmst er af því að segja,
að það meiðit' málvitund okkar,
þegar talað er um krapa á göt-
um. Þá finnst okkur að segja
beri krap. Hvers lags sérviska
er þetta? Jú, okkur finnjgt að
krapi sé í ám, en krap uppi á
landi. Með öðrum orðum mætti
segja, að okkur þætti krap vera
snjór sem er að bráðna eða rigna
í sundur, en krapi vatn í ám,
vatn sem er að frjósa og er á
leiðinni að breytast í ís.
Ekki dugar hér að leita í Orða-
bók Menningarsjóðs. Undir orð-
inu krapi er aðeins vitnað til orðs-
ins krap. Hyggjum að gamni í
fleiri orðabækur. Hvað segir
Blöndal? Hann þýðir að vísu
bæði orðin- næstum því eins á
dönsku, en dæmin, sem hann tek-
ur, eru athyglisverð. Þau eru
bæði frá Þorvaidi Thoroddsen.
Hann segir á einum stað: „Voru
þá fjúk og frost, kröp og jarð-
bönn.“ En á öðrum stað: „I henni
(ánni) var krapi og jakaferð."
Þetta er varla tilviljun. Krapið
(kröpin) voru upp á landi, krap-
inn var í ánni.
Dæmin, sem gefin eru í Fritzn-
er, skera ekki úr, en benda þó
til sömu áttar. Fritzner tekur um
krapa dæmi úr málfræðiritgerð,
sem varðveist hefur í Snorra-
Eddu: „. . . vaða opt til kirkju
krapa, þó að þeir fái leið krappa.“
Þarna er sýnilega verið að kenna
mönnum muninn á löngu og
stuttu samhljóði, en menn „vaða
krapann". Er hann ekki í á?
Um krap segir Fritzner að það
sé „halvoplöst Is, af Vand genn-
emtrukken Sne“. Er þetta ekki
greinilega snjór eða ís sem er að
bráðna?
Ég ítreka að hér erum við
Sverrir Páll á hálum ís ef ekki
hálum ísi, og myndum þiggja með
þökkum að fleiri legðu orð í belg
um þetta. En spyijum þá góðu
menn á Orðabók Háskólans fyrst,
hvort þeir hafi eitthvað til þessa
máis að leggja. Það kemur betur
í Ijós í næstu þáttum.
★
Vegna bréfs frá Ársæli Harð-
arsyni í Reykjavík, því sem birtist
hér í þættinum fyrir skemmstu,
hefur Ársæll Magnússon um-
dæmisstjóri fært umsjónarmanni
eftirfarandi upplýsingar. Umsjón-
armaður þakkar Ársæli þennan
fróðleik. Orð hans staðfesta það
sem sagt var hér á öðrum stað í
þættinum ekki fyrir löngu, að
mikið starf er unnið víða á akri
íslenskrar tungu. Og þá fær Ár-
sæll Magnússon orðið:
„í bréfi þínu [þ.e. bréfi Á.H.]
um íslenskt mál, 633. þætti, er
ein prentvilla sem ég vildi benda
á. Þar stendur orðið „háhraða-
met“, en á að vera „háhraðanet“.
Ábendingar eins og koma fram
í bréfinu, eru vel þegnar, því
umræða um íslenskt mál leiðir til
betri málkenndar. Hjá Pósti og
síma hefur alltaf, frá því ég man
eftir, verið lögð áhersla á íslenskt
mál og hamlað gegn notkun er-
lendra tækniorða eftir því sem
kostur er, og þá sérstaklega þeg-
ar kynna þarf tækni opinberlega.
Verkfræðingar hjá Pósti og
síma^ hafa starfað í orðanefnd
RVFÍ, sem er skammstöfun fyrir
Rafmagnsverkfræðideild Verk-
fræðingafélags íslands. Á undan-
förnum árum hefur hún gefið út
fjórar orðabækur: 1) Þráðlaus
fjarskipti. 2) Ritsími og tal-
sími. 3) Vinnsla, flutningur og
dreifing raforku. 4) Rafeinda-
lampar og rafeindatækni.
Við þýðingu bæklinga um ýms-
an fjarskiptabúnað, sem eru opin-
berar upplýsingar og leiðbeining-
ar fyrir almenning, er leitast við
að vanda vel til málsins og oft
eru þá fengnir til kunnáttumenn
í íslensku máli.
Varðandi orðið „þjónusta" sem
birtist í fréttabréfi í fleirtölu,
reyndust það mistök sem ekki var
ætlast til að gerðust. Þetta orð
hefur oft komið til umræðu innan
Pósts og síma og eru menn ein-
huga um að nota eintölumynd
þessa orðs.
Um áhersluforskeytið „há-“ í
samsetta orðinu „háhraðanet" er
þetta að segja: Þar er verið að
Setja fram mun á mismunandi
hraða í fiutningi fjarskipta. Til
dæmis er hraði skilgreindur með
orðinu biti/sek., sem er magn
fluttra upplýsinga í stafrænu fjar-
skiptakerfi. Er þá talað um lág-
hraða (0-20 kílóbitar/sek.) og
háhraða (20 kílóbitar/sek. og yf-
Þá er miðkafli þess sem hér
verður birt úr skinnduldakenn-
ingu Kristjáns Eiríkssonar:
„Skáldskapur flestur mun hafa
verið skráður á kýr og hefur varð-
veist mest af honum, en margt
bendií' þó til að skrifað hafi verið
á fleiri skepnur, og má reyndar
fullyrða að svo hefur verið.
Námsbækur og latínuskrif hefur
að öllum líkindum mest verið
skrifað á hesta. Til þessa benda
orð eins og lestrarhestur og lat-
ínugráni. Á máli seinni tíma
manna hafa þessi orð verið notuð
um þann sem er duglegur að lesa
eða er rnikill latínumaður og er
það ekki nema eðlileg merkingar-
færsla. Nú hafa stafrófskverin
og lestrarbækurnar leyst þarfasta
þjóninn af hólmi og er það vel.
Minningin um hið forna hlutverk
hans lifir hins vegar enn í þeim
orðum sem að framan eru nefnd
og enn í dag er talað um að sá
sé klár sem er duglegur að læra
og skilja.
Ýmis fróðleikur hefur verið
skráður á ær og hrúta en líklega
hefur þótt erfitt að stafa sig fram
úr því lesi, einkum á ullarmiklum
skepnum. Til þess þurfti hárvissa
menn. Óyggjandi heimildir eru
þó tit um skrif af þessu tagi.
Sums staðar í gömlum heimildum
er þess beinlínis getið að hinn eða
þessi hafa lesið upp langa rollu:
Líklega hafa þetta verið fremur
leiðinlega skrif, einkum það sem
á hrútnum stóð, sbr. orðið hrút-
leiðinlegur. Einnig má nefna
orðin hundleiðinlegur og liund-
vís sem bæði benda til þess að á
hunda hafi verið skrifaður hér
áður þarfur en heldur leiðinlegur
vísdómut'. Hafa þeir líklega verið
sendir á milli manna með ýmis
hagnýt skilaboð. Vel fer á því að
tölvuhundar taki við þessu hlut-
verki hundsins í lok 20. aldarinn-
ar.“ Er nú eftir þriðji og síðasti
hluli.