Morgunblaðið - 11.04.1992, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. APRIL 1992
Frumvarp umhverfisráðherra:
Þverpólitískur ágrein-
ingur og samstaða um
skipulag miðhálendis
Þarf að ræða til niðurstöðu, segir Eiöur Guðnason
„HÁLENDIÐ verði afmarkað og settar reglur um skipulags- og bygg-
ingarmál þar,“ segir í stefnuskrá ríkisstjórnarinnar, „Velferð á varan-
legum grunni“. Eiður Guðnason umhverfisráðherra taldi sig vera að
framfylga þessu þegar hann í gær mælti fyrir frumvarpi til laga um
stjórn skipulags- og byggingarmála á miðhálendi íslands. Þingflokkur
sjálfstæðismanna fellst á að frumvarpið yrði lagt fram til kynningar.
En í þingflokki sjálfstæðismanna hefur þetta frumvarp orðið fyrir
„allnokkurri efnislegri gagnrýni", segir Pálmi Jónsson (S- Ne).
Eiður Guðnason umhverfisráð-
herra tók fram í upphafi síns máls
að þótt þetta frumvarp væri flutt sem
stjórnarfrumvarp hefðu ýmsir stjórn-
arþingmenn gert fyrirvara um efni
þess og jafnvel lýst andstöðu við ein-
stök efnisatriði. Framsögnmaður
taldi rétt að þetta kæmi fram, enda
væri málið fyrst og fremst flutt til
kynningar á þessu þingi, þótt ákjós-
anlegt hefði vissulega verið að geta
samþykkt reglur um þessi mikilvægu
mál. Framlagning þessa frumvarp
væri í eðlilegu og rökréttu framhaldi
af því sem stæði í stefnuskrá ríkis-
stjórnarinnar, „Velferð á varanlegum
grunni": „Hálendið verði afmarkað
og settar reglur um skipulags- og
byggingarmál þar.“
Ráðherra minntist á uppdrátt sem
fylgir frumvarpinu til þess að menn
gætu glöggvað sig á viðfangsefninu.
Ráðherra Iagði endurtekið áherslu á
það í sinni ræðu að sú afmörkun
miðhálendisins varðandi skipulags-
og byggingarmál sem þær kæmi
fram væri aðeins hugmynd sem gert
væri ráð fyrir að yrði endurskoðuð.
Frumvarpið er samið af nefnd sem
umhverfisráðherra skipaði í ágúst-
mánuði síðasthðnum. í nefndinni áttu
sæti Árni R. Árnason alþingismaður
(S-Rn), Árni Gunnarsson, fyrrver-
andi alþingismaður, Gunnar Eydal
skrifstofustjóri, tilnefndur af Sam-
bandi íslenskra sveitarfélaga, Stefán
Thors, skipulagsstjóri ríkisins, og
Páll Líndal ráðuneytisstjóri, sem
jafnframt var formaður nefndarinn-
ar. Það varð sammæli nefndarmanna
að í frumvarpi því sem hún myndi
vinna að yrði ekki á nokkurn hátt
tekin afstaða til eignarréttar á landi
né afnotaréttar. Ráðherra lagði sér-
staka áherslu á þetta atriði til að
fyrirbyggja misskilning.
Nefndarmenn urðu sammála um
frumvarpið, ef undan er skilin skipan
stjórnamefndar sem ljallað er um í
3. gr. frumvarpsins. Þar er kveðið á
um að umhverfisráðherra skipi að
afloknum sveitarstjórnarkosningum
sérstaka stjórnamefnd til að fara
með stjórn skipulags- og byggingar-
mála á miðhálendinu. Tveir nefndar-
manna skulu skipaðir að fenginni
tilnefningu Sambands íslenskra
sveitarfélaga, en þrír án tilnefning-
ar. Jafnmargir varamenn skulu skip-
aðir á sama hátt. Ráðherra skipar
formann og varaformann úr hópi
aðalmanna. Umhverfísráðherra var
mætavel ljóst að um þetta væru
skiptar skoðanir. Hann sagði að auð-
vitað kæmi til greina að fara ein-
hveija aðra leið um val nefndar-
manna. Það væri honum ekkert sálu-
hjálparatriði að skipa þijá nefndar-
menn af fimm.
Stjórnleysi og réttaróvissa
Umhverfisráðherra benti þá stað-
reynd að á allra síðustu árum hefðu
ferðir manna um hálendið stóraukist
og landsmenn ættu nú flota fara-
tækja sem gætu komist um fjöll og
firnindi. Hálendið væri innan seiling-
ar allan ársins hring. Við þessu yrði
að bregðast með ýmsu móti. En eitt
fyrsta skrefið hlyti að vera það að
sjá til þess að samræmdar reglur
giltu um skipulags- og byggingar-
mál. Ekki yrði lengur undan því vik-
ist að koma þessum málum undir
einhverskonar heildarstjórn og móta
þar stefnu í skipulagsmálum þannig
að samræmis og samkvæmni væri
gætt.
Ráðherra sagði að nú væri ekki
hægt að sjá að væri neitt formlegt
eftirlit með alls konar umsvifum og
framkvæmdum á hálendinu. Þar
hefðu risið í tugatali — svo varlega
væri til orða tekið — byggingar af
ýmsu tagi, oft án nokkurra form-
legra heimilda. Varla væri ofmælt
að segja að í byggingar- og skipu-
lagsmálum hafi ríkt stjórnleysi.
Þingmönnum væri mætavel kunn-
ugt að stjórnsýsla utan byggða væri
nokkuð á reiki hér á landi og hefði
framkvæmd t.d. byggingar- og skip-
ulagsmála verið „æði tilviljunar-
kennd“. Þetta ástand væri óviðun-
andi og gæti leitt til stórfelldra nátt-
úruspjalla á hinu viðkvæma hálendi.
Auk þessa skapaðist óviðunandi rétt-
aróvissa þegar undirbúnar væru
framkvæmdir, s.s. lagning vega,
orkuframkvæmdir o.fl.
Umhverfísráðherra gerði nokkra
grein fyrir 6. kafla frumvarpsins þar
sem fjallað er um greiðslu kostnað-
ar. Ráð er fyrir því gert að sá sem
sækir um framkvæmdaieyfi á miðhá-
lendinu skuli greiða sérstakt umsýsl-
ugjald sem ætlað er að standa undir
kostnaði við meðferð stjórnarnefnda
á umsókn. í þessum kafla er kveðið
á um leyfisgjald sem miða má við
rúmmetraij'ölda mannvirkis.
Framsögumaður taldi rétt að
svara spurningum um almanna-
kostnað af frumvarpinu með tilvísan
til greinargerðar fjárlagaskrifstofu
íjármálaráðuneytis; 15-20 milljónir
sem deildust á þijú ár. En:„Ætla
verður að okkur sem nú lifum verði
seint fyrirgefið ef við látum það af-
skiptalítið eða afskiptalaust að há-
lendinu verði spillt meira en orðið
er. Skammsýni, kæruleysi eða gróða-
brall mega ekki ráða því, hvernig
fari um þessa þjóðareign."
Að endingu lagði framsögumaður
til að þessu máli yrði vísað til um-
hverfisnefndar.
Átroðningur eða samstilling
strengja
Páll Pétursson (F-Nv) taldi vera
nokkra ólukku yfir ýmsum frumvörp-
um umhverfisráðherra, ekki hvað
síst þessu. Sýnu verst þótti honum
að það væri „traðkað á sveitastjórn-
um“. Umhverfisráðherra hefði í sinni
ræðu „ráðist með offorsi" á bygging-
arnefndir sveitarfélaga. Páll Péturs-
son greindi frá þeirri skoðun sinni
að það ætti að vísa þessu frumvarpi
til landbúnaðarnefndar. Hann vonaði
að þegar þetta mál kæmi aftur til
þingmanna yrði unnt að veita því
ljúfari viðtökur.
Hjörleifur Guttormsson (Ab-Al)
þótti þau tíðindi leið að e.t.v. skorti
á stuðning stjórnarliða. Það væri
mjög miður að ekki tækist að stilla
saman strengi í slíku stórmáli. Menn
ættu að hafa metnað til þess að taka
málefnalega afstöðu. Afstaða Hjör-
leifs var jákvæð; málið væri „efnis-
lega vel undirbúið" og tillögurnar
væru þess efnis að engin ástæða
Eiður Guðnason í ræðustóli.
væri til þess að vísa þeim frá. Snúa
yrði við þeirri óheillaþróun sem orðin
væri í umgengnis- og skipulagsmál-
um á hálendinu.
Ræðumaður varaði við því að
menn reyndu að þyrla upp mold-
viðri, m.a. með því að láta í það skína
að frumvarpið væri aðför miðstýring-
ar- og Reykjavíkurvalds. Þetta mál
væri ekki sérstaklega mál Reykjavík-
ur, ekki sérstaklega mál landsbyggð-
arinnar, þetta væri mál okkar allra.
Og líka þeirra sem sæktu okkur
heim. Og við ættum að hafa metnað
til þess að fara eftir þeim reglum sem
við ætluðumst til af okkar gestum.
Hjörleifur lagði áherslu á að það
væri mjög margt óljóst varðandi
eignarrétt og landamörk á hálendinu.
Þetta frumvarp tæki ekki afstöðu til
þeirrar spurningar. En það yrði að
setja reglur og það væri óþolandi ef
þröngir hagsmunir fárra ættu að
koma í veg fyrir að þær yrðu settar.
Kristín Einardóttir (SK- Rv) tók
mjög undir málflutning fyrra ræðu-
manns. Hún lagði áherslu á að það
yrði að gera ráð fyrir svæðum á
hálendinu sem ættu að vera algjör-
lega ósnortin af öllum mannvirkum.
Til kynningar — einungis
Pálmi Jónsson (S-Ne) taldi rétt
að vekja athygli á því að þingflokkur
sjálfstæðismanna hefði samþykkt að
þetta frumvarp yrði lagt fram á þessu
þingi til kynningar einvörðungu.
Þannig gæfist ráðrúm til umræðu í
þjóðfélaginu og að athugasemdir
kæmu fram við frumvarpið, áður en
það yrði tekið til efnislegrar af-
greiðslu á Alþingi. Frumvarpinu
væri ekki ætlað að ná afgreiðslu á
þessu þingi. Ræðumaður tók fram
að þingflokkur sjálfstæðismanna
hefði ekki tekið neina formlega efnis-
lega afstöðu til frumvarpsins. En
Pálmi dró enga dul á að frumvarpið
hefði hlotið „allnokkra efnislega
gagnrýni í þingflokknum". Það væri
eðlilegt að leggja frumvarpið fram
til kynningar, svo fengjust viðbrögð
og umræða í þjóðfélaginu sem gætu
leitt til þess að þessum málum yrði
skipað með þeim hætti að friður
gæti tekist um. Ekki einungis á Al-
þingi heldur einnig við þá aðila sem
ættu mest í húfi um land allt.
Pálmi Jónsson hafði hinar mestu
efsemdir um ýmislegt í frumvarpinu,
það væri býsna viðhlutamikið að taka
skipulagsmálin úr höndum sveitarfé-
laganna og það væri tilefnislítið eða
tilefnislaust að taka þessi þau af
sveitarfélögum sem þegar ynnu að
skipulagi þeirra afrétta og landsvæða
sem þau hefðu tilkall til. Hann lagði
áherslu á að víða væru til skýrar
heimildir til eignar- og nytjaréttar á
þessu svæði.
„Hreppsnefnd
umhverfisráðherra"
Guðni Ágústsson (F-Sl) gerði
ekki lítið úr mikilvægi þess að marka
stefnu í skipulagsmálum hálendisins.
En það væri ekki rétt stefna að taka
þessi mál undan sveitarfélögunum
og setja þau í forsjá „sérstakrar
hreppsnefndar umhverfisráðherra".
Hann taldi eðlilegra að miða við þau
hreppamörk sem verið hefðu og
umráðarétt afréttanna og að þessi
mál væru á ábyrgð heimamanna.
Guðni sagði sjálfsagt að setjast
niður og semja áætlun um skipulag
miðhálendisins. Ná um það samstöðu
allra íslendinga. Eðlilegt hefði verði
að skipa samráðshóp „þeirra sem
landið eiga og nota“, manna frá
Skipulagi ríkisins, úr Náttúruvernd-
arráði, og úr umhverfisráðuneytinu.
Guðni fagnaði mjög þegar Jó-
hanna Sigurðardóttir félagsmálaráð-
herra gekk í sal. Honum var það
mikilvægt að fá að vita um álit fé-
lagsmálaráðherrans, sem svo mjög
hefði beitt sér fyrir auknum völdum
og ábyrgð sveitarfélaga, á því sem
hann nefndi „glórulausa vitleysu";
taka þessi mál frá sveitafélögum;
hreppum sem farið hefðu með þessi
mál í þúsund ár eða meir.
Árnl Mathiesen (S-Rn) ítrekaði
fyrirvara þingflokks sjálfstæðis-
manna og lýsti sig mótfallinn því að
ríkið seildist inn á verksvið sveitar-
stjórna. Jón Kristjánsson (F-Al)
sagðist ekki gera ráð fyrir því að
frumvarpið fengi afgreiðslu á þessu
þingi. Alls væri óvíst um stuðning í
liði sjálfstæðismanna.
Eiður Guðnason umhverfisráð-
herra þakkaði þessa ágætu og mál-
efnalegu umræðu. Það væri mikil-
vægt að menn áttuðu sig á þeim
nýju viðhorfum sem væru í þessum
málum, bæði hér og erlendis. Um-
hverfisráðherra taldi rök eindregið
vísa til þess að málið 'færi til um-
hverfisnefndar og ítrekaði tilmæli sín
þar um.
Eiður Guðnason sagði það vera
alveg rétt að um þetta frumvarp
væri ekki eining í stjórnarliði. Þetta
væri þverpólitískt mál. Mál sem
þyrfti að ræða. Og ræða til niður-
stöðu.
Umræðu lauk en atkvæðagreiðslu
var frestað.
Selfoss:
Gullkorn á silfurfati
söngvara og leikara
Selfossi.
NÝ SÖNGVA- og leiksýning var flutt á Hótel Selfossi laugardag-
inn 4. apríl undir heitinu Gullkorn á silfurfati. Um er að ræða
söng- og leikdagskrá sem flutt er af 26 einstaklingum. Sýningin
verður flutt á Hótel Selfossi í dag, sem verður opinber frumsýn-
ing, og síðan nokkrar helgar fram í maí. Viðtökurnar á fyrstu
sýningunni voru mjög góðar en það var starfsfólk Sláturfélags
Suðurlands*sem fyllti sali hótelsins á árshátíð fyrirtækisins.
Höfundar sýningarinnar eru
Elín Hekla Klemenzdóttir sem
jeyndar átti hugmyndina, Davíð
Kristjánsson og Jón Bjamason
sem stýrir framkvæmdinni. Helgi
Eiríkur Kristjánsson annaðist út-
setningar og sér um tónlistar-
stjórn.
í kynningu sýningarinnar segir
að hún sé hugsuð út frá öðra sjón-
arhorni en fyrri sýningar og ekki
sé um að ræða upprifjun á tónlist-
artímabili. Einkunnarorð sýning-
arinnar eru: Njóttu, elskaðu, lifðu.
Áhersla er lögð á þessar áherslur
með leik og söng. Leikararnir
mynda uppstillingar sem textar
laganna undirstrika. Allir söngv-
arar og flytjendur era af Suður-
landi og hafa gengið í gegnum
strangar æfingar frá áramótum.
Eftir dagskrána er gestum boðið
upp á danstónlist með hljómsveit-
inni Upplyftingu en hluti hennar
leikur undir á sýningunni.
Með söngnum og leiknum eru
Söngurinn og leikurinn tvinna saman gullkornin á silfurfatinu.
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson.
í sýningunni mynduð tengsl sem
eiga við unga sem eldri. Eink'um
er lögð áhersla á tjáningarform
unga fólksins og hugljúfa eftirsjá
þeirra eldri eftir unglingsáranum
þegar þeir upplifa þrár og vonir
unga fólksins.
Um er að ræða hressilega sýn-
ingu sem sýnir metnaðarfullt starf
þeirra sem lagt hafa hönd á plóg-
inn, jafnt söngvara, leikara og
tæknimanna. Sig. Jóns.