Morgunblaðið - 11.04.1992, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. APRIL 1992
45
Danmörk:
Embættísmenn og ráðherra
greinir á í Tamílamálinu ■
Pólitísk framtíð Schluters forsætisráðherra í óvissu
Kaupmannahöfn. Frá Sigrúnu Davíðsdóttur, fréttaritara Morgunblaðsins.
YFIRHEYRSLUR í svokölluðu Tamílamáli í Danmörku hafa nú stað-
ið í eitt ár. Undanfarið hafa komið fram atriði, sem að öllum líkind-
um gera Poul Schliiter forsætisráðherra ókleift að sitja áfram, ef
stjórnmálaflokkunum tekst að koma sér saman um eftirmann hans
og nýja stjórn.
Málið hefur verið ofarlega á
baugi í dönskum fjölmiðlum síðan
á síðari hluta ársins 1988. Það
snýst í raun um tvennt. Annars
vegar hvort íhaldsmaðurinn Erik
Ninn-Hansen, er var dómsmálaráð-
herra 1987, hafi gerst brotlegur
við lög með því að hindra að tam-
ílskir flóttamenn fengju frjölskyldur
sínar til landsins. Hins vegar hvort
og hvernig reynt hafi verið að
hylma yfir málið eftir að það komst
upp og hvetjir hafi tekið þátt í
því. Þarna kemur Poul Schliiter við
sögu. Ef Ninn-Hansen reynist hafa
komið í veg fyrir að lögunum væri
framfylgt hefur hann í versta falli
gerst sekur um misnotkun valds.
Það sem vofir yfir Schliiter er að
það sannist á hann að hafa villt
um fyrir þinginu. Hvort tveggja
varðar við dönsk lög. Ráðherrar
eru ekki dæmdir fyrir venjulegum
dómstólum, heldur fyrir ríkisrétti,
sem samanstendur af níu hæsta-
réttardómurum og níu mönnum
sem þingið skipar. Slíkur réttur
hefur ekki komið saman í áttatíu
ár. Nokkrir embættismenn gætu
hugsanlega átt á hættu að verða
dæmdir fyrir embættisglöp.
Heimskulegt mál sem varð
æ heimskulegra
Upphaf málsins var að á miðju
ári 1988 tóku umboðsmanni Þjóð-
þingsins að berast kærumál frá
lögfræðingum vegna þess að skjól-
stæðingar þeirra, tamílskir flótta-
menn, fengu ekki svar frá danska
dómsmálaráðuneytinu við beiðnum
um að fá fjölskyldur sínar til Dan-
merkur eins og þeir áttu kröfu á.
Umboðsmaðurinn ákvað að athuga
í heild afgreiðslu ráðuneytisins á
slíkum málum. Að frumathugun
lokinni var afgreiðsla ráðuneytisins
gagnrýnd.
Umboðsmaðurinn ætlaði að
halda rannsókn sinni áfram, en þá
tók réttarnefnd þingsins upp sam-
ráð við Ninn-Hansen sem þá var
enn dómsmálaráðherra að því er
virðist að frumkvæði ráðherrans.
Þar með gat umboðsmaðurinn ekki
fylgt málinu eftir, því með þessu
samráði var þingið orðið aðili máls-
ins og umboðsmanninum því
óheimilt að fjalla um það. Síðar
hefur þetta verið lagt út á þann
veg að ráðherrann hafi stöðvað
rannsókn umboðsmannsins.
Stjórnarandstaðan þrýsti nú á
um að afskipti ráðherrans af Tam-
ílamálinu yrðu rannsökuð betur. í
janúar 1989 neyddist Ninn-Hansen
til að segja af sér vegna þessa og
tók við embætti forseta þjóðþings-
ins sem er mikil virðingarstaða.
Fyrsta verk eftirmanns hans, H.P.
Clausens, var að leyfa fjölskyldum
Tamílanna að flytjast til Danmerk-
ur og koma málinu þannig í eðli-
legt horf eins og það var kallað.
Umboðsmaðurinn gat nú á ný haf-
ið rannsókn sína þrátt fyrir að
Ihaldsflokkurinn virðist hafa beitt
sér gegn því. Hann birti gagnrýni
sína á embættisfærslu ráðherra í
byrjun mars 1989. Þar með bloss-
uðu umræður um málið upp að
nýju.
I lok apríl 1989 sá Schlúter sig
tilneyddan til að gera þinginu grein
fyrir stöðu málsins. Hann sagði
m.a. að það lægi ljóst fyrir að engu
hefði verið sópað undir teppið. Því
var ræðan kölluð teppisræðan. Hún
friðaði engan og gagnrýnin á gerð-
um Ninn-Hansens lá enn í loftinu.
Hann þurfti að segja af sér sem
þingforseti. Málið kom enn upp í
þinginu og um mitt ár 1990 ákvað
stjórnin að skipa rannsóknardóm
til að komast að því hvað nákvæm-
lega hefði gerst í dómsmálaráðu-
neytinu. Það var einnig dregið í
efa að Schlúter hefði sagt þinginu
satt og rétt frá í teppisræðunni
þannig að verkefnum rannsóknar-
dómsins var fjölgað. Málið var fljót-
lega kallað Hansen-gate með vísan
til Watergate-málsins í Bandarikj-
unum. Viœ yfirheyrslur sagði einn
embættismannanna að þetta hefði
verið heimskulegt mál, sem síðan
hefði orðið æ heimskulegra.
Yfirheyrslur fyrir opnum
tjöldum
Dómurinn er ekki venjulegur
dómstóll sem fellir dóm heldur á
hann einungis að gera grein fyrir
hvað gerðist. Mogens Hornslet
hæstaréttardómari er dómsforseti
og með honum vinna borgardómar-
ar og dómarafulltrúar, auk Henriks
Holm-Nielsens lögfræðings sem er
nokkurs konar ákærandi í málinu,
því það er hann sem spyr vitnin
við yfirheyrslurnar. Yfírheyrslurn-
ar fara fram í litlum sal í húsi
hæstaréttar. Lögfræðingurinn hef-
ur tölvu sér við hlið þannig að
hann er fljótur að finna skjöl þegar
hann vill sannreyna framburð
vitna. Það er hins vegar Hornslet
dómari sem á að taka saman grein-
argerð um hvað gerðist í raun og
hver vissi hvað hvenær. Greinar-
gerðin verður væntanlega tilbúin í
haust.
Það er yfirleitt léttur bragur á
yfirheyrslunum þótt um alvörumál
sé að ræða. Holm-Nielsen sagði í
samtali við fréttaritara að mikil-
vægt væri að vitnunum fyndist
ekki að þau væru knúin til að segja
annað en það sem þau gætu staðið
við. í upphafi fóru yfirheyrslur
fram fyrir luktum dyrum en Ninn-
Hansen krafðist þess að aðgangur
að þeim yrði opinn og fékk hann
því framgengt á endanum.
í þingræðu fyrir þremur árum
sagði Schliiter forsætisráð-
herra m.a. að það lægi Ijóst
fyrir að engu varðandi Tamíla-
málið hefði verið sópað undir
teppið. Upp frá því var ræðan
kölluð teppisræðan.
Þáttur Ninn-Hansens
Eftir árslangar yfírheyrslur ligg-
ur fyrir að ummæli Ninn-Hansens
og Schlúters stangast á við fram-
burð ýmissa háttsettra embættis-
manna. Ninn-Hansen heldur því
fram að hann hafi ekki vitað að
fjölskylduflutningarnir hafi verið
stöðvaðir haustið 1987. Hins vegar
hafi hann ýtt umsóknum til hliðar
í desember það ár, því ástandið á
Sri Lanka, heimalandi Tamílanna,
hafi farið batnandi, þannig að lík-
legt hafi verið að um 2.600 tamílsk-
ir flóttamenn gætu farið frá Dan-
mörku. Því hafi engin ástæða verið
til þess að fjölskyldurnar kæmu til
Danmerkur. Einnig vísar hann til
álitsgerðar um tillögur um breytta
tilhögun varðandi flóttamenn al-
mennt. Þrátt fyrir gagnrýni um-
boðsmannsins á miðju ári 1988
hélt Ninn-Hansen uppteknum
hætti, engar umsóknir voru af-
greiddar.
Skýring Ninn-Hansens stenst
ekki, meðal annars vegna þess að
í hópi þeirra sem áttu óafgreiddar
umsóknir um að fá fjölskyldur sín-
ar til Danmerkur voru tamílskir
flóttamenn sem voru búnir að vera
í Danmörku í meira en tvö ár, en
eftir þann tíma er ekki hægt að
senda flóttamenn til baka, jafnvel
þótt aðstæður heima fyrir breytist.
Samkvæmt fyrrum ráðuneytis-
stjóra í dómsmálaráðuneytinu sem
hefur verið færður í annað starf
vegna málsins, sagði Sehlúter hon-
um síðar að á ríkisstjórnarfundi í
september 1987 hafi Ninn-Hansen
hlotið ákúrur frá ráðherrum íhalds-
flokksins fyrir að stemma ekki
stigu við aðstreymi tamílskra flótt-
amanna og fjölskyldna þeirra til
landsins. Þannig skýrði Schlúter
að Ninn-Hansen skyldi gefa skipun
um að stöðva fjölskyldufiutningana
seint í september það sama ár.
Embættismenn í ráðuneytinu
halda því fram að umsóknum hafí
ekki verið ýtt til hliðar vegna ann-
arra verkefna, eins og ráðherrann
segir, heldur hafi afgreiðsla þeirra
verið stöðvuð og það þegar i lok
september. Álitsgerð um hugsan-
legan heimflutning flóttamanna
hafi verið notuð eftir á til að rétt-
læta stöðvunina og enginn hafi
tekið neitt sérstakt mark á þessu
plaggi í þá veru sem ráðherra vilji
vera láta. Embættismennirnir segj-
ast þráfaldlega hafa varað Ninn-
Hansen við stöðvuninni allt árið
1988.
I yfirheyrslum síðustu daga hef-
ur Ninn-Hansen haldið fast við að
hann hafi ekki gefið neina skipun
um að stöðva fjölskylduflutningana
og hafi það verið gert, sé það verk
embættismanna, þótt hann sem
ráðherra hafi borið ábyrgð á öllum
embættisverkum ráðuneytisins.
Hann kannast ekki við að embætt-
ismennirnir hafi lagt að sér að leyfa
fjölskylduflutningana og segist
jafnframt ekki skilja hvers vegna
þeir hafi strax leitt eftirmann hans,
H.P. Clausen, í allan sannleik um
hvað var á seyði, en ekki sagt sér
neitt, úr því þeir vissu að þetta var
ólöglegt. Embættismennirnir hafi
sumir látið í það skína að Ninn-
Hansen hafi ekki verið þannig yfir-
maður að það borgaði sig að and-
mæla honum og takmörkun á að-
streymi flóttamanna til Danmerkur
hafi verið honum mikið hjartans
mál.
Þáttur Schluters og
sljórnarandstöðunnar
Varðandi Schlúter hvarflar ekki
að neinum að hann hafi vitað um
þessa stöðvun 1987, heldur að
hann hafi reynt að hylma yfír hvað
fór fram í dómsmálaráðuneytinu í
málum Tamílanna. Þegar hann var
yfirheyrður síðastliðið sumar hélt
hann því fram að hann hefði talað
samkvæmt bestu vitund í þingræðu
sinni í apríl 1989, því embættis-
menn hafi leynt hann upplýsingum.
Nýlega hefur meðal annarra ráðu-
neytisstjóri forsætisráðuneytisins
borið vitni um að ráðherrann hafi
fundað með sér og þáverandi ráðu-
neytisstjóra dómsmálaráðuneytis-
ins áður en hann flutti ræðuna,
meðal annars kvöldið áður, og þeir
hafi að fullu upplýst hann um
hvernig Ninn-Hansen hafi beitt sér
fyrir stöðvun fjölskylduflutning-
anna þegar í september 1987.
Schlúter stendur nú einn eftir með
vitnisburð sinn. Hann verður yfir-
heyrður í byijun apríl og þá verður
framburður embættismannanna
borinn undir hann.
Þáttur stjórnarandstöðunnar í
málinu er ekki ljós, en þær raddir
hafa heyrst að hún hafi vitað um
málið þegar á seinni hluta árs 1988
án þess að aðhafast nokkuð sér-
stakt. Venstre, sem er í stjórn
ásamt íhaldsflokknum, hefur ekki
verið orðað við málið, nema hvað
sagt er að Bertel Hárder kennslu-
málaráðherra hafi talað ákaft fyrir
því að reynt yrði að takmarka
straum tamílskra flóttamanna til
landsins í september 1987 og þann-
ig óbeint haft áhrif á hvaða stefnu
Ninn-Hansen valdi.
Hverjar verða afleiðingar
Tamílamálsins?
Strax og málið kom upp á yfir-
borðið og grunsemdir vöknuðu um
að Schlúter hefði vitað meira en
hann lét uppi við þingið í apríl
1989, létu raddir úr stjórnarand-
stöðunni í veðri vaka að hann kynni
að þurfa að segja af sér vegna
málsins. Lengi vel tók Venstre ekki
undir það. Fyrir nokkrum dögum
létu bæði varaformaður þingflokks
Venstre og einnig Uffe Ellemann-
Jensen, utanríkisráðherra og for-
maður þess flokks, í ljósi efasemd-
ir um að Schlúter gæti setið áfram,
ef rannsóknin, sem nú er í gangi,
leiddi í ljós að hann hefði farið á
bak við þingið.
Fyrir nokkrum vikum sagðist
Schlúter ætla að sitja sem fastast
þar til hann yrði um 67 ára, þ.e.
í fjögur ár enn. Eftir vitnisburð
embættismannanna nýlega sagðist
hann ekki ætla að taka neina
ákvörðun um stöðu sína fyrr en
niðurstöður rannsóknarinnar lægju
fyrir.
Flestir sem fylgjast með Tamíla-
málinu virðast því ekki spyija
hvort, heldur hvernig hann dragi
sig í hlé. I þessu sambandi hefur
verið minnt á að Jens Otto Krag
lét af starfí forsætisráðherra eftir
að Danir höfðu samþykkt inngöngu
í EB 1972. Þar með ýja þeir að
því að Schlúter geti gert það sama
eftir þjóðaratkvæðagreiðslu Dana
2. júní um Maastricht-samkom-
ulagið.
Stjórnarandstaðan hefur látið í
það skína að ef Schlúter hætti,
verði að efna til kosninga.
Frammámenn í íhaldsflokknum
hafa ekki tekið undir það. Henning
Dyremose fjármálaráðhera er tal-
inn líklegur arftaki Schlúters og
bæði Radikale venstre og Kristilegi
þjóðarflokkurinn hafa lýst yfir að
þeir styðji það val, ef úr yrði. Mið-
demókratar hafa sagt að ný stjóm-
armyndun kalli á aðrar vangavelt-
ur. Jafnaðarmannaflokkurinn hef-
ur ekki gefið út neina yfirlýsingu
um málið, en einn af leiðtogum
jafnaðarmanna lét þess getið við
fréttaritara Morgunblaðsins að það
væri enginn vafi á því að Schlúter
þyrfti að segja af sér vegna máls-
ins, því þær spurningar sem það
vekti gerðu honum ókleift að sitja
áfram.
Þótt æ fleiri tali nú um afsögn
Schlúters má ekki gleyma því að
dönsku stjórnmálaflokkarnir gætu
átt erfitt með að koma sér saman
um eftirmann Schlúters. Jafnaðar-
menn mega ekki til þess hugsa að
Venstre og þar með Uffe Elle-
mann-Jensen taki við forsætisráð-
herraembættinu, því það er stað-
fest djúp á milli þessara flokka.
Innan Jafnaðarmannaflokksins
ólgar óánægja með formanninn
Svend Auken. Leiðtogar Miðdemó-
krataflokksins hafa lýst því nokkuð
opinskátt yfir að þeir gætu gengið
til stjórnarsamstarfs við jafnaðar-
menn, ef einhver annar en Auken
yrði forsætisráðherra, og þá jafn-
vel sett flokksformann sinn, Mimi
Jacobsen, í stól forsætisráðherra.
Vangavelturnar eru í algleymingi.
H

t
Eiginmaður minn og faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
KRISTINN GUÐMUNDSSON,
Miðengi,
' Grímsnesi,
verður jarðsunginn frá Skálholtskirkju þriðjudaginn 14. apríl kl.
14.00. Jarðsett verður að Búrfelli.
Helga Benediktsdóttir
Halldóra Kristinsdóttir, Guðbrandur Kristjánsson,
Valgerður Kristinsdóttir, Gústav A. Guðnason,
Þórunn Kristinsdóttir, Eiríkur Helgason,
Katrín Kristinsdóttir, Árni Þorvaldsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og afi,
FRÍMANN SIGURÐSSON
fyrrum yfirfangavörður,
íragerðf 12,
Stokkseyri,
sem lést 5. apríl, verður jarðsunginn frá Stokkseyrarkirkju í dag,
laugardaginn 11. apríl, kl. 14.00.
Ferð verður frá BSÍ kl. 12.30.
Anna Hjartardóttir,
Margrét Frímannsdóttir, Jón Gunnar Ottósson,
Anna P. Hjartardóttir, Svavar Björnsson,
Áslaug Baldursdóttir, Frímann Baldursson.