Morgunblaðið - 30.05.1992, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. MAÍ 1992
Þjóð á krossgötum
eftir Einar Þorstein
*
Asgeirsson
Lýst eftir stjórnmálamanni
Væri hægt að fara fram á það
í öllu bróðerni að einn af okkar
stjórnmálamönnum og konum setti
þjóðinni það markmið að kraftur
þjóðarinnar leystist úr læðingi og
þjóðarvitundin yrði meira en orðin
tóm. Það má vera fjarlægt mark-
mið, já allt að því draumsýn. En
það verður að vera þeirrar náttúru,
að þjóðin geti þjappað sér saman
um markmiðið.
Markmiðið þarf ekki að skila
arði á morgun né skapa í skynd-
ingu ný atvinnutækifæri. Það er
ekki verið að fara fram á patent-
lausn. Það er hins vegar verið að
fara fram á virkjun þjóðarorkunn-
ar, þeirrar sem býr með hverjum
manni og myndar eina heild í þjóð-
inni. Þennan stjórnmálamann mun
undirritaður styðja til framgangs
markmiða hans og án efa munu
fleiri íslendingar gera það. Þjóðin
á þetta ekki bara skilið, hún verður
að fá markmið af þessu tagi ef hún
á ekki að þróast áfram á þeirri
ógæfusömu braut sem hún er á;
sem stefnir í það að orðið þjóð verði
nafnið eitt. Hér með er lýst eftir
háleitu markmiði fyrir þjóðina.
Sjúkdómsgreining
Hver hefði trúað því á Þingvöll-
um 17. júní 1944, að um það leyti
sem þjóðin minntist fimmtíu ára
afmælis lýðveldisins, kæmi það
jafnframt til umræðu að hún afsal-
aði sér þeim nýfengna þjóðarrétti?
Og það fyrir krónur og aura ...
Menn segja að tímamir séu
breyttir og menn segja að nú eigi
að reka þjóðina eins og fyrirtæki.
Gott og vel. Það er vel hægt að
sætta sig við það í höndum mikil-
hæfra stjórnmálamanna/stjórn-
enda. Þeirra sem um leið geta orð-
ið við undanfarinni beiðni um mark-
mið þjóðarinnar.
Það er lítið gagn í því að reka
þjóðfélög sem fyrirtæki, þar sem
þjóðarvitundin er í höftum eða deyj-
andi. Þau verða ekki rekin með
öðru en utanaðkomandi styrkjum.
Þau verða afætur og afætur verða
aldrei að þjóð.
Þegar við tökum okkur orðið
þjóð I munn, hvort heldur það er í
sambandi við rekstur þess sem
fyrirtæki eða ekki, verðum við að
gera okkur grein fyrir samhengi
hlutanna. Hvað með þessa skil-
greiningu: Þjóð er sú sameiginlega
meðvitund mannfélags að hún ræð-
ur sinni stefnu sjálf. Að hver og
einn getur haft áhrif og lagt sitt
af mörkum til heildarútkomunnar,
án utanaðkomandi íhlutunar.
Mannkynssagan segir okkur frá
ótal dæmum um þjóðir sem hafa
liðið undir lok, ekki vegna ytri að-
stæðna, heldur vegna þess að hugs-
un og hugmyndir þjóðarinnar voru
orðnar staðnaðar, bundnar mark-
miðum skammtímahagnaðar, svo
að aðlögun að breyttum tímum
náði ekki fram, er að hagnaðinum
kreppti.
Samskipti okkar við
útlendinga
Sú skammsýni manna, já sam-
kvæmt könnunum allt að 30% þjóð-
arinnar er með ólíkindum, að nú
sé komið í það fjárhagslega óefni
hér á landi, að vænlegast sé að
segja þjóðina til sveitar í samein-
aðri Evrópu.
Menn segja jafnvel, að við höfum
ekki lengur efni á því að vera þjóð,
nema í orði. Er þetta virkilega nið-
urstaðan af menntun/upplýsingu
þjóðarinnar gegnum skólakerfíð,
ijölmiðlana og stjórnmálaumræð-
una?
Það ætti að vera hverjum manni
ljóst, að hér á landi gæti vel verið
„olíuríki" norðursins, ef tækist að
leggja af hugarfar skyndigróðans.
Og um leið klippa á úrelta hags-
munaspotta kerfísins, senda smá-
kóngana í endurhæfíngu, stinga
upp kálgarðinn áður en sáð er að
nýju. Ijóðin þarf ekki lengur á
kolamokurum að halda í rafmagn-
sjárnbraut.
Þó að okkur sé einatt talin trú
um annað, er fískurinn í sjónum
ekki mesti auður landsins heldur
landið sjálft. Matvæli verða fengin
annars staðar frá en land verður
ekki búið til. Með augum útlend-
ingsins er land með 3 íbúa á ferkíló-
metra, ómetanleg auðæfí því hjá
honum býr e.t.v. til tvö hundruð
sinnum fleira fólk á hveijum fer-
kílómetra.
Það gera sér e.t.v. ekki allir ljósa
þá staðreynd, að fjarlægðin frá
Islandi til Skotlands er sú sama og
frá Hamborg til Miinchen. Það er
engin fyrirstaða í dag vegna nýt-
ingar á landgæðum.
í öllu okkar krepputali, dvínandi
afla, gleymum við þessari aðalauð-
legð okkar. Spurningin er hvemig
við nýtum hana best.
Um leið og alls engin ástæða er
til þess að sameinast embættis-
mannabákninu í Evrópu, er það
augljós staðreynd að við sem þjóð
þurfum að efla samskipti okkar við
aðrar þjóðir. Opna gluggann eins
og Pétur mikli gerði. Það er eina
leiðin til þess að hagnast á því sem
við höfum uppá að bjóða.
Einangrunarstefna fortíðarinnar
og hræðslan við útlendinga verður
að leggjast af. Þvert á móti eigum
við að notfæra okkur fjárfestingar-
glaða útlendinga.
En það er alls ekki sama hvern-
ig viðskiptin á vörum okkar fara
fram. Enginn skynsamur stjórn-
andi fyrirtækis lætur stilla sér
þannjg upp við vegg, að annað
hvort versli hann við fyrirtæki
ellegar verði hann gjaldþrota gerð-
ur. Þannig eru nú hugmyndir
margra ráðamanna í dag um það
hvemig fyrirtækið ísland skuli rek-
ið, því miður.
Skynsamur stjómandi leitar
fleiri viðskiptavina. Það getur kost-
að hann auglýsingar, því án
kynningarstarfs gerist ekkert í dag.
En möguleikarnir eru fleiri í við-
skiptum en þeir augljósu, enda
verður gróði þeirrá mestur sem
fínna nýju leiðimar fyrstir.
Hugmynd að landnotkun
Spumingunni með notkun lands-
ins, sem tekjulindar er ósvarað.
Hér skal sett fram lausleg hug-
mynd, en áreiðanlega munu fleiri
geta lagt sitt til þessa sameiginlega
hagsmunamáls þjóðarinnar.
Við höfum orðið vitni að því
undanfarið að landið fýkur burt.
Það er góðra gjalda vert að reyna
að dreifa áburði á eyðimerkumar
en mikið meira þarf til.
Á Borgundarhólmi var eyðimörk
fyrir 100 ámm. Nú er þar grænt
eyland. Umbreytingin tókst með
handafli: Það þurfti að snúa hverj-
um lófastórum bletti við og hlúa
að gróðrinum áður en sigurinn
vannst.
í dag er stór hluti hálendis lands-
ins ekki annað en svört eyðimörk.
Einar Þorsteinn Ásgeirsson
„I öllu okkar kreppu-
tali, dvínandi afla,
gleymum við þessari
aðal auðlegð okkar.
Spurningin er hvernig
við nýtum hana best.“
Búseta þar myndi hafa í för með
sér græðslu landsins. í raun mætti
byggja á þessum eyðimörkum heilu
borgimar án þess að eyðileggja
eitt einasta náttúmundur hálendis-
ins. Og við gætum treyst arkitekt-
um þjóðarinnar til þess að gera
útlit mannvirkja í sömu eyðimörk
þannig úr garði að svokölluð sjón-
mengun hljótist ekki af.
Hugmyndin er sem sé sú að
skipuleggja hálendið. Vemda það
sem náttúraundur telst á þann
hátt að gera stóra umgirta þjóð-
garða að bandarískri fyrirmynd og
selja að þeim aðgang. Standa
myndarlega að yerndun svæðisins.
En um leið taka til landnotkunar
lítil afmörkuð svæði sem unnt væri
að bjóða útlendingum: erlendum
fyrirtækjum og stofnunum til notk-
unar á núll-mengandi starfsemi.
Afnotin gætu verið í formi leigu
til ákveðins tíma, með yfírtökurétti
á reistum mannvirkjum að þeim
tíma liðnum.
Það er að áliti undirritaðs róman-
tík að ætla sér að vernda 70% alls
landsins gegn öllum mannvirkjum,
já allri notkun. Það er sama róman-
tík að telja eyðimerkur til náttúra-
undra, enda yfírlýst stefna þjóðar-
innar að græða landið allt.
Til andsvars við þá sem segja
að við höfum ekki lengur efni á
Sjúkrapúðar Rauða kross íslands og Landsbjargar:
Fyrirhyggja getur bjargað mannslífi
eftir Hannes
Hauksson
Læknar og hjúkrunarfræðingar
á slysadeildum, sjúkraflutninga-
menn og lögreglumenn sem dag-
lega verða vitni að afleiðingum
slysa, þekkja mörg dæmi um að
rétt viðbrögð þeirra sem fyrstir
koma á slysstað hafi bjargað lífí.
Því miður þekkir þetta fólk líka
dæmi um að vegna óþarfa van-
þekkingar þeirra sem að slysi koma
látist fólk sem hefði verið hægt
að bjarga. Með öðrum orðum getur
kunnátta í skyndihjálp, sem hægt
er að verða sér úti um á stuttu
námskeiði, skilið á milli feigs og
ófeigs ef slys ber að höndum. Að
hafa til reiðu rétt sjúkragögn getur
líka ráðið úrslitum, sérstakega ef
um er að ræða opin sár sem era
oft fylgifískar alvarlegra umferð-
arslysa. í þeirri atburðarás er hver
mínúta dýrmæt og í raun þarf
ekki að fara mörgum orðum um
gildi þess að hafa við höndina lág-
marksbúnað og leiðbeiningar.
Gengið fyrir hvers manns dyr
Þessa daga ganga sjálfboðaliðar
Rauða kross íslands og Lands-
bjargar fyrir hvers manns dyr á
landinu og bjóða fólki sjúkrapúða
með nauðsynlegustu sjúkragögn-
um og skýrum leiðbeiningum til
kaups. Kaupandi sjúkrapúða stuðl-
ar ekki einungis að eigin öryggi
og sinna nánustu — hann tekur
þátt í að ríða öryggisnet, sem er
trygging fyrir okkur öll. Því miður
er þetta öryggisnet ekki nógu þétt
á íslandi, en talið er að sjúkrapúð-
ar séu í tólfta hveijum bíl. í ná-
grannalöndum, svo sem Svíþjóð og
Þýskalandi, er skylda að hafa
sjúkrapúða í bílum líkt og öryggis-
belti, hvort tveggja er viðleitni til
að draga úr afleiðingum slysa.
Hvort tveggja er fyrirhyggja sem
getur bjargað lífi og limum.
Við eram ósjaldan minnt á gildi
fyrirhyggjunnar í umferðinni. Síð-
ast þegar sex ára drengur á reið-
hjóli varð fyrir bíl í Keflavík.
Drengurinn var með hjálm, sem
talið er að hafí bjargað lífi hans,
í það minnsta var höggið svo mik-
ið þegar drengurinn skall á bílnum
að það kom dæld í bílinn. Drengur-
inn slapp næstum ómeiddur og
hefur sjálfur greint eftirminnilega
frá reynslu sinni opinberlega.
„Kaupandi sjúkrapúða
stuðlar ekki einungis
að eigin öryggi og sinna
nánustu — hann tekur
þátt í að ríða öryggis-
net, sem er trygging
fyrir okkur öll.“
Henta víðar en í bílnum
Sjúkrapúðarnir era ekki ein-
vörðungu til öryggis í umferðinni.
Þeir henta einnig vel með viðlegu-
búnaði, í sumarbústaði, í sportbáta
og á heimili. Púðamir innihalda
búnað til að gera að flestum sá-
rum. Þeir era mjög aðgengilegir.
I þeim era sex hólf og í þrem þeirra
eru litlir plastpokar með búnaði
sem merktir eru „Fyrir lítil sár“
en í honum eru plástrar af ýmsum
stærðum, sótthreinsaðir klútar og
grisjur til að grófhreinsa sár og
þurrka blóð, „Fyrir stór sár“ sem
inniheldur sáragrisjur og hefti-
plástur ásamt sótthreinsuðum
klútum og „Fyrirstóra. áverka“
með stórum sjálflímandi sáragrisj-
um og bindum ásamt heftiplástri
og teygjubindi sem hægt er að
nota til að stöðva blóðrás. í öðram
hólfum er meðal annars að fínna:
skæri, flísatöng, álteppi og
gúmmínhanska auk bæklings með
skilmerkilegum leiðbeiningum um
skyndihjálp og hvemig nota á
gögnin sem í púðanum eru.
Grípum ekki í tómt
Rauði kross Islands og Lands-
björg hafa veri að þróa með sér
samstarf undanfarin misseri. Þessi
félög hafa mikið að gefa hvort
öðru. Annað hefur yfír að ráða
harðsnúnu björgunarfólki sem
hlotið hefur þjálfun í landi óblíðra
náttúruafla, sem sífellt minna á
sig. Hitt er hluti stærstu mannúð-
arhreyfíngar í heimi sem alltaf
hefur þörf fyrir sérþjálfað björgun-
arlið. Markmiðið er að saman
myndi þau kjarna sem heldur
merki íslands á lofti í alþjóðlegri
neyðarhjálp og kynnist um leið
björgunarstarfí um heim allan og
færi heim þekkingu. Björgunar-
sveitir um land allt og deildir RKÍ
njóta hagnaðar af sölu sjúkrapúð-
því að vera þjóð, leyfír undirritaður
sér að segja að við höfum ekki leng-
ur efni á því að eiga ónumið land,
sem fýkur burt, í aðeins eitt til tvö
þúsund kílómetra fjarlægð frá þjóð-
löndum, þar sem hveijum lófastór-
um bletti hefur verið snúið við fímm
sinnum af mannahöndum. Sagan
ætti að kenna okkur að slíkt kallar
einungis á íhlutun.
En hugmyndir eins og þessi eru
framtíðarmúsík fyrir flesta. Til
dæmis þá sem era enn tvístígandi,
yfir þeirri sjálfsögðu samgöngubót
að leggja hálendisvegina og stytta
þannig allar fjarlægðir innanlands
um milljarða króna á ári. Var ein-
hver að tala um kolamokara?
Og hví ættu útlendir að vilja
leggja fé sitt í framkvæmdir á „úti-
legumannaslóðum“? Fyrirtæki
vegna samsetningarframleiðslu
fyrir Evrópumarkað, að fengnum
milliríkjasamningum okkar við þau.
Stofnanir vegna landgæða, öryggis
og legu landsins í flugneti jarðar-
innar. Nýtanlegt land er ávallt að-
dráttarafl fyrir viðskipti.
Áhrif frá útlendingum
Verður það ekki óþolandi röskun
að fá tugþúsundir útlendinga tíma-
bundið inní landið, ofan á allan
ferðamannaiðnaðinn? Örugglega
fyrir þá sem telja gamaldags þjóð-
ernishyggju af hinu góða. Breytt
heimsmynd gerir hana raunar úr-
elta. Þjóðernishyggja nærist á
hræðslu við útlendinga, en ef vel
er að gáð eram við öll samskipa á
plánetunni Jörð.
Hitt er svo annað mál hvemig
samstjómun þjóðanna á hnettinum
á að fara fram, en íjöregg slíkrar
skipunar er mun fremur fjöldi vit-
undarlega sterkra þjóðríkja, en
neytendahópar hundruða milljóna
markaðssvæða án þjóðvitundar.
Þrátt fyrir beina dvöl hópa út-
lendinga hér, getur samfélagið með
okkar eigin stjóm verið mun væn-
legra en sem sveitarómagi Evrópu-
risans.
Að lokum
Hér hefur einungis verið fjallað
um gæði og gögn landsins fyrir
afkomu þjóðarinnar. Ekkert hefur
verið minnst á hugarorku einstakl-
ingsins, sem gæti skinið hér sem
annars staðar. En áður en hugar-
orkan kemur að gagni má afstaða
þjóðarinnar og hugsanamunstur
varðandi haiia þó nokkuð breytast.
Hér var byijað á því að lýsa eft-
ir markmiðum fyrir þjóðina. Það
skal endurtekið að lokum.
Höfundur er hönnuður.
Hannes Hauksson
anna ásmt Landsbjörgu og RKÍ.
Nú fer í hönd sá tími sem fólk
ferðast um fjöll og firnindi fjarri
öryggi þéttbýlisins. Þá er gott að
vita af sjúkrapúða í bílnum — ekki
bara fyrir þig og þína heldur fyrir
okkur öll. Grípum ekki í tómt þeg-
ar slys verður — það er óþarfi.
Höfundur cr framkvæmdnstjóri
Rauða kross Islands.