Morgunblaðið - 28.08.1992, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðál-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
„Að verðleg’gja sig
út af markaðinum“
AÐALFUNDUR STETTARSAMBANDS BÆNDA
Hver bóndi þarf að leita allra
leiða til að auka hag’kvæmni
- segir Haukur Halldórsson for-
maður Stéttarsambands bænda
HAUKUR HaJIdórsson formaður Stéttarsambands bænda sagði í ræðu
sinni við setningu aðalfundar Stéttarsambandsins á Laugum í Reykjadal
í gær, að ef hugmyndir um innflutning búvara komi til framkvæmda á
næstu árum í tengslum við fjölþjóðasamninga hljóti það að vera grund-
vallarkrafa íslenskra bænda að þeir búi við sem líkust starfsskilyrði og
þeir bændur sem þeir eiga í samkeppni við, að teknu tilliti til legu lands-
ins og annarra slíkra þátta. Þetta tæki meðal annars til skattlagningar
á framleiðsluna og verðs aðfanga, og það væri tvímælalaust hlutverk
Stéttarsambandsins að berjast fyrir þessum hlutum, en það eitt nægði
þó ekki til. Hver einstakur bóndi þyrfti að leita uppi í rekstri sínum alla
þá möguleika sem hann hefði til sparnaðar og aukinnar hagkvæmni og
kæmi til leiðbeiningarþjónustunnar að aðstoða bændur við það verkefni.
Sýnt er að komandi ár verður
fimmta samdráttaránð í ís-
lenzkum þjóðarbúskap. Á þess-
um mögru árum hefur ferða-
þjónustan nánast verið eina at-
vinnugreinin sem haft hefur byr
í segl. Á síðastliðnu ári komu
um 140.000 erlendir ferðamenn
til landsins. Heildargjaldeyris-
tekjur af þeim námu rúmlega
tólf milljörðum króna. Talið er
að um tuttugu af hundrað vinn-
andi íslendingum hafí lifibrauð
af ferðaþjónustu og tengdum
atvinnugreinum. Ríki og sveitar-
félög fá að sjálfsögðu drjúgan
skerf af þessari atvinnustarf-
semi. Samkvæmt áætlun fjár-
málaráðuneytisins nema tekjur
ríkissjóðs að meðaltali 24-30%
af eyðslu hinna erlendu ferða-
manna.
Samkeppnin í evrópskri
ferðaþjónustu hefur farið harðn-
andi hin síðari ár, ekki sízt eftir
að tiltölulega ódýrir ferðakostir
í Austur-Evrópu komu til sög-
unnar. Hátt verðlag hér landi
er þegar og getur orðið í enn
ríkara mæli Þrándur í Götu ís-
lenzkrar ferðaþjónustu, ef ekki
verður brugðizt við með réttum
hætti. Hér er einkum átt við
hátt verð á gistingu, veitingum
og á bílaleigubílum. „Við höfum
miklar áhyggjur af þvi að við
séum að verðleggja okkur út af
markaðinum,“ segir Þórhallur
Jósepsson, deildarstjóri í sam-
gönguráðuneytinu, í viðtali við
Morgunblaðið. „Við erum komin
út á hættusvæði, ekki sízt með
tilliti til aukinnar samkeppni við
önnur lönd Evrópu.“ Staðreynd
er að erlend eftirspurn eftir veiði
í íslenzkum laxveiðiám hefur
dregizt saman vegna ódýrari
kosta sem bjóðast bæði í
Kanada og Rússlandi. Á síðustu
vikum hafa aðilar í íslenzkri
ferðaþjónustu fundað um hvem
veg skuli bregðast við háværum
kvörtunum erlendra ferða-
manna yfir háu verðlagi hér.
Hagsmunaaðilar ræða eink-
um um tvær leiðir. I fyrsta lagi
að hið opinbera gangi varlegar
fram í skattlagningu greinarinn-
ar. Hagsmunaaðilar benda á
háan virðisaukaskatt, trygg-
ingagjald og flugvallarskatt.
Þeir segja, sem rétt er, að lægri
skattstigar, sem styrkta mark-
aðssetningu, stækki skattstofn-
ana og þýði meiri og tryggari
skatttekjur til lengri tíma lítið.
í framhaldi af þessari umræðu
hefur samgönguráðherra ákveð-
ið að kanna sérstaklega skatt-
lagningu í greininni og hvern
veg hún kemur inn í verðlagn-
inguna.
I annan stað eru ræddar leið-
ir til að lækka rekstrarkostnað
og verð í þjónustugreinunum,
ekki sízt utan háannatímans.
Horft er til þess að lengja nýt-
ingartíma tiltækrar aðstöðu með
lægra verði í lágönnum, bæði á
gistingu og fargjöldum. í þessu
sambandi er mikils um vert, að
menn færizt ekki of mikið í fang
í íjárfestingu, sem leiðir til hærri
verðlagningar, sem dæmin
sanna, og verri samkeppnis-
stöðu á markaðinum.
„Menn eru sammála um það,“
segir Magnús Oddsson, mark-
aðsstjóri Ferðamálaráðs, „að
vissir þættir á íslandi þykja
mjög dýrir vegna þess að þeir
standast ekki gæðasamanburð
við sambærilega vöru eða þjón-
ustu annars staðar“. Þessir
þættir eru ekki aðeins þröskuld-
ur í vegi erlendra ferðamanna
til landsins. Þeir hafa ekki síður
áhrif á það hvar og hvernig Is-
lendingar veija eigin orlofi. Það
er því meir en tímabært að fara
ofan í kjölinn á verðlagi á þess-
um vettvangi. Við megum undir
engum kringumstæðum verð-
leggja okkur út af þessum mikil-
væga markaði, sem verið hefur
nánast eini vaxtarbroddurinn í
íslenzku atvinnulífi síðustu árin.
Hjartaað-
gerðirá
Landspítala
Heilbrigðisráðherra hefur
tekið ákörðun um að nær
allar hjartaskurðlækningar sem
þörf er á hérlendis verði fram-
kvæmdar á Landspítalanum. Nú
eru um 70 manns á biðlista eft-
ir þessum aðgerðum. Með þess-
ari ákvörðun styttist biðlistinn í
um 30 manns fyrir áramót.
Þessi ákvörðun er fagnaðar-
efni. Fyrst og fremst vegna þess
að það er þægilegra fyrir við-
komandi sjúklinga, sem og að-
standendur þeirra, að sækja
þessa heilbrigðisþjónustu hér
heima en utan landsteina. í ann-
an stað hafa hjartaaðgerðir á
Landspítala tekizt með sérstök-
um ágætum. í þriðja lagi eru
þessar aðgerðir verulega ódýrari
hér á landi en erlendis. Þær
auka að vísu útgjöld Landspítal-
ans en spara enn stærri fjárhæð-
ir fyrir Tryggingastofnunina
(ríkið og skattgreiðandann),
miðað við sækja þessar aðgerðir
utan. Það er því meir en tíma-
bært að Landspítalinn og Trygg-
ingastofnunin semji um þessi
mál sín á milli.
Haukur sagði að í framhaldi af
þessu yrði ekki hjá því komist að
ræða um stefnu stjómvalda og þann
starfsramma sem atvinnulífínu væri
settur. Engin mótmælti því að um
stund kreppti að í þjóðfélaginu og það
svigrúm sem væri til starfa þrengd-
ist, en núverandi ríkisstjórn virtist
ekki koma auga á aðra leið í þessum
vanda en niðurskurð ríkisútgjalda á
öllum sviðum.
„Bændur fengu forsmekkinn af
þessu á síðastliðnu ári þegar felldur
var niður helmingur af lögboðnu fram-
lagi ríkisins til Framleiðnisjóðs. Við
gerð fjárlaga fyrir næsta ár skal enn
höggvið í sama knérunn, og nú er,
eftir því sem mér skilst, áformað að
fella niður eða draga úr endurgreiðsl-
um á virðisaukaskatti á nautakjöti,
svínakjöti, kjúklingum, eggjum og
hrossakjöti. Þá mun einnig ætlunin
að skera niður framlög til stoðgreina
landbúnaðarins, rannsókna, leiðbein-
inga, búnaðarskóla, jarðræktar, búfj-
árræktar og tilraunastarfsemi. Þetta
er gert undir þeim formerkjum að
atvinnugreinin eigi sjálf að bera kostn-
að af þessari starfsemi. Þetta þykja
mér kaldar kveðjur á sama tíma og
bændur í hinum hefðbundnu greinum
hafa fallist á að taka á sig hagræðing-
arkröfu til þess að verð til neytenda
Halldór Blöndal fjallaði um búvöru-
samninginn í upphafi ræðu sinnar, og
sagði að frá og með 1. september
hefðu bændur samþykkt að útflutn-
ingsbætur falli niður, en þeir taki sjálf-
ir alla ábyrgð á framleiðslu sinni.
Þannig séu íslenskir bændur fyrstir
bænda á Vesturlöndum til að stíga
þetta skref, sem sé forsenda þess að
heimsmarkaðsverð geti myndast á
Iandbúnaðarvörum.
Halldór sagði að samdráttur í bú-
vöruframleiðslunni ylli auðvitað erfíð-
leikum hjá bændum og þjónustugrein-
um landbúnaðarins. Sumir bændur
yrðu að ganga af búum sínum án
þess að geta selt eignir á viðunandi
verði eða eiga vissu fyrir öðru starfí.
Hins vegar væru búvörusamningamir
nú gerðir í því ljósi að framleiðslurétt-
urinn gæti gengið kaupum og sölum.
„Það væri ofætlun að búast við því
að þessar breytingar valdi verulegri
verðlækkun þegar í stað. Hagræðing-
in í greininni verður á kostnað bænda
og þeir einir geta staðið undir henni
geti lækkað, og garðyrkju-, alifugla-
og svínabændur vinna að endurskipu-
lagningu sinnar framleiðslu í sama
skyni. Með þeim niðurskurði ríkisút-
gjalda sem nú er boðaður er verið að
eyðileggja ávinninginn af þessu starfí
og ríkið að hirða til sín þá lækkun
vöruverðs sem neytendum var ætluð.
Hvernig er hægt að bjóða atvinnulíf-
inu upp á svona starfsumhverfi? Að-
haldsaðgerðir eru nauðsynlegar, en
handahófskennd vinnubrögð eins og
þessi eiga engan rétt á sér. Þau hljóta
að leiða til hækkunar vöruverðs og
ganga þvert á þá stefnu sem boðuð er
í væntanlegum GATT-samningum,“
sagði Haukur.
Alþjóðamál
í ræðu sinni vék Haukur að þróun
mála á alþjóðlegum vettvangi sem sí-
fellt hefði meiri áhrif á þróun landbún-
aðarmála hérlendis. Þannig væri
samningum um Evrópskt efnahags-
svæði nýlega lokið og umræða um þá
á lokastigi, og innan skamms hlyti
að draga til tíðinda varðandi
GATT-samningana. Niðurstaða
beggja þessara samninga hefði
tvímælalaust mikii áhrif á þróun
landbúnaðarins hérlendis, þó vitaskuld
skipti miklu hvemig stjómvöld héldu
á spilunum og hvaða stefnu og
sem hafa tök á að lækka framleiðslu-
kostnað sinn.
Afurðastöðvar bænda standa
frammi fyrir sams konar vandamál-
um. Það eykur á erfíðleikana, að þær
em margar byggðar við vöxt, sem
aldrei varð, og þurftu ekki að lúta
lögmálum markaðarins. Mjólkursam-
lögin standa yfirleitt betur að vígi en
sláturhúsin, þar sem eiginfjárstaða
þeirra er yfirleitt sterk og verulegir
ijármunir í verðmiðlunarsjóði mjólkur
og munu þeir nýtast til úreldingar og
hagræðingar í mjólkuriðnaðinum.
Sláturhúsin hafa engan slíkan sjóð á
bak við sig og staða sauðfjárbænda
ekki slík að þeir séu aflögufærir. Þvert
á móti er óhjákvæmilegt að gera þá
kröfu að sláturkostnaður lækki veru-
lega, sem á að vera hægt með sam-
vinnu bænda og sláturleyfishafa á
nýjum forsendum. Sá tími er liðinn
að afurðarstöðvar landbúnaðarins séu
látnar standa undir öðrum _ rekstri
sömu fyrirtækjasamsteypu. í þessu
samhengi er óhjákvæmiíegt að ég lýsi
markmið þau hefðu hveiju sinni. Hann
gat þess að við upphaf viðræðna um
EES hefði verið fullyrt að málefnum
landbúnaðarins yrði haldið utan við
viðræðurnar, en síðar hefði komið á
daginn að það hafí ekki verið rétt,
eins og svo margt annað sem fullyrt
hefði verið hérlendis í sambandi við
þessa samningagerð.
„Með samningnum hafa samnings-
aðilar skuldbundið sig til að auka
ftjálsræði í viðskiptum með búvörur.
Skal endurskoða þau ákvæði samn-
ingsins sem varða búvöruskipti á
tveggja ára fresti og á fyrstu umferð
endurskoðunar að vera lokið fyrir árs-
lok 1993. Stjómvöld hafa ekki látið
neitt uppi um hver sé stefna þeirra í
þessum efnum, hver séu markmið
þessarar endurskoðunar af þeirra
hálfu, hvaða vörur eigi að ræða um
o.s.frv. Það er lágmarkskrafa að fyrir
liggi ákveðin markmið og skýrar línur
af hálfu stjómvalda þegar skrifað er
undir slíkar skuldbindingar í fjölþjóða-
samningum,“ sagði hann.
Haukur gat þess að við upphaf
samninganna um EES hefðu verið
sett fram skilyrði um viðskipti með
jarðir eða jarðahluta og hlunnindi
væru undanþegin ákvæðum um fijálst
flæði fjármagns, en Stéttarsambandið
hefði alla tíð efast um að þessu yrði
fylgt eftir á þann veg sem nauðsyn-
legt væri. Það hefði síðan komið að
daginn að þessi tortryggni hefði ekki
verið ástæðulaus, því í nýútkomnu
lögfræðiáliti Tryggva Gunnarssonar
og fleiri um fasteignaviðskipti á EES-
svæðinu kæmi fram að óheimilt væri
að mismuna íslendingum og útlend-
ingum á þessu sviði. Búsetuskilyrði
eða ábúðarskilyrði væri erfítt að setja
vegna útlendinga þegar þau giltu ekki
fyrir Islendinga, og allt tal utanríkis-
ráðherra um girðingar sem hægt
væri að setja upp eftir að samningur-
inn væri undirritaður virtist því hald-
lítið. Þannig væru allar líkur á að
þeirri skoðun minni enn á ný, að það
sé óraunhæft og skaði bændur sjálfa
að halda dauðahaldi í lögskráð verð
og staðgreiðslu afurða. Vemdin, sem
í því átti að felast, hefur reynst fals-
vernd, jafnvel þótt ríkið hafí hingað
til ábyrgst sölu afurðanna. Nú þegar
þeirri ábyrgð sleppir, geta afurða-
stöðvarnar ekki undirgengist slíka
kvöð til lengdar, af því að hún brýtur
í bága við heilbrigða verslunarhætti,"
sagði Halldór Blöndal.
Hann ræddi einnig þátt verslunar-
innar í verðmyndun landbúnaðarvara.
Sú gagnrýni ætti rétt á sér, að í sum-
um tilvikum væri henni ábótavant,
eins og alltaf væri hætta á í fram-
leiðslugreinum sem notið hefðu opin-
berra styrkja. „Fyrir þá sök er sú
hugmynd í senn athyglisverð og
áhugaverð að bændur komi upp bú-
vörumarkaði fyrir framleiðslu sína í
Reykjavík og e.t.v. víðar á landinu,
sem verði leiðandi um verð og gefi
vísbendingar um hreyfingar í neyslu-
venjum. Eg sé ástæðu til að ítreka
það hér, að ég er reiðubúinn til að
endurskoða búvörusamninginn frá
grunni," sagði Halldór.
Áburðarverksmiðja verður
hlutafélag
Halldór Blöndal sagðist ekki þurfa
að tíunda nauðsyn þess að kannað
verði til hlítar hvernig unnt sé að
lækka rekstrarkostnað í landbúnaði.
Halldór minntist í því sambandi á
upplýsingar sem komu fram hjá Gunn-
ari Einarssyni á aðalfundi Landssam-
þetta yrði eitt af þeim atriðum sem
yrðu í uppnámi ef samningurinn yrði
samþykktur. Þá sagði hann að sá
aukni innflutningur gróðurhúsaaf-
urða, og þá sérstaklega blóma, sem
samningurinn felur í sér myndi verða
mjög erfiður fyrir íslenska framleið-
endur þessara vara, og ýmislegt væri
óljóst varðandi heimildir til töku jöfn-
unargjalda af ýmsum þeim landbúnað-
arvörum sem heimilt verður að flytja
inn samkvæmt bókun með samningn-
um.
„Komi upp ágreiningur um þetta
efni verður að skjóta honum til hinnar
sameiginlegu EES-nefndar þar sem
EB hefur meirihluta. Er þetta ekki
afsal valds? Afsal framkvæmdavalds
til erlendra stofnana og brot samn-
ingsins á stjórnarskránni er eitt af
þeim málum sem umræðan hefur snú-
ist hvað mest um að undanfömu og
eru þá tvenn sjónarmið á ferðinni.
Annars vegar er því haldið fram að
samningurinn bijóti ekki í bága við
stjórnarskrána, en á hinn bóginn hafa
heyrst ákveðnar raddir fræðimanna
um að tiltekin atriði bijóti tvímæla-
laust í bága við hana. I þessu sam-
bandi legg ég áherslu á að stjómar-
skráin eigi að njóta vafans. Henni
verður að breyta ef minnsti vafí leikur
á um að samningurinn standist hana
ekki. Gáleysislegt tal einstakra stjóm-
málamanna um að stjómarskráin sé
eins og hvert annað formsatriði sem
ekki þurfi að gera mikið með hlýtur
að vekja furðu. Það ætti ekki að þurfa
að minna hæstvirta alþingismenn á
að þeir hafa undirritað eiðstaf um að
þeir muni halda stjórnarskrána," sagði
Haukur.
Sölumál búvara
Haukur gerði sölumál búvara að
umtalsefni í ræðu sinni, og sagði að
með gildistöku nýja búvörusamnings-
ins um næstu mánaðamót yrði ákveð-
in grundvallarbreyting í íslenskum
bands sauðfjárbænda um verulegan
mun á verði á áburði og ýmsum öðrum
aðföngum til landbúnaðar milli Skot-
lands og íslands. Halldór sagði að
hvað áburðinn varðaði hefðu markaðs-
aðstæður verið óvenjulegar í Bretlandi
um nokkra hríð og áburðarverð þar
lægra en eðlilegt mætti teljast. Áuk
þess væri flutningskostnaður hærri til
Islands. „Samkvæmt tilboðum sem
fengist hafa frá Norsk Hydro má þó
ætla, að innfluttur áburður yrði a.m.k.
10-15% ódýrari en sá íslenski, sem
svarar til u.þ.b. 1% munar á fram-
leiðsluverði nautgripa- og sauðfjáraf-
urða.
Ákvörðun hefur verið tekin um að
breyta Áburðarverksmiðju ríkisins í
hlutafélag og verður frumvarp um það
efni lagt fram á Alþingi strax í byijun
október. Á síðustu árum hefur áburð-
arnotkun minnkað jafnt og þétt, sem
vitaskuld dregur úr hagkvæmni verk-
smiðjunnar. Við það bætist, að sam-
kvæmt samningnum um hið evrópska
efnahagssvæði verður innflutningur á
áburði gefínn fijáls, eigi síðar en 1.
janúar 1995.
Athugun á fóðurkostnaði hefur leitt
í ljós að kjarnfóður er hér mun dýrara
en gengur og gerist í nálægum lönd-
um. íslenski bóndinn greiðir t.d. um
það bil 15 kr. hærra verð fyrir hvert
fóðurkíló en sá danski. Enda þótt
flutningskostnaður og skattlagning
fóðursins vegi hér þungt, er munurinn
meiri en svo, að hann útskýrist af
þessum þáttum.
Þessi dæmi eru meðal þeirra atriða,
-t-sem nú eru í athugun í landbúnaðar-
Krafa um verulega lækkun slát-
urkostnaðar er óhjákvæmileg
- segir Halldór Blöndai landbúnaðarráðherra
HALLDÓR Blöndal landbúnaðarráðherra sagði í ræðu á aðalfundi Stéttar-
sambands bænda í gær, að óhjákvæmilegt væri að gera þá kröfu að slát-
urkostnaður lækki verulega. Sá tími væri liðinn að afurðarstöðvar land-
búnaðarins væru látnar standa undir öðrum rekstri sömu fyrirtækjasam-
steypu. Fram kom í ræðu ráðherrans að frumvarp um að breyta Áburðar-
verksmiðjunni í Gufunesi í hlutafélag yrði lagt fram á Alþingi í haust,
og innflutningur á áburði yrði gefinn fijáls ekki síðar en 1995 sam-
kvæmt samningi um Evrópskt efnahagssvæði. Samkvæmt tilboðum sem
fengist hafa frá Norsk Hydro má ætla, að innfluttur áburður yrði a.m.k.
10-15% ódýrari en sá íslenski, sem svarar til u.þ.b. 1% munar á fram-
leiðsluverði nautgripa og sauðfjárafurða.
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1992
21
Morgunblaðið/Hallur Þorsteinsson.
Haukur Halldórsson formaður
Stéttasambands bænda flytur
ræðu sína á aðalfundi sambands-
ins.
landbúnaði. Þá félli niður verðábyrgð
ríkisins á tilteknu magni mjólkur og
sauðfjárafurða, en í staðinn kæmi
fyrirfram ákveðinn stuðningur á það
magn sem tekst að afsetja á innlend-
an markað. Ljóst væri að þessi kerfís-
breyting myndi hafa miklar breyting-
ar í för með sér bæði fyrir bændur
og afurðasölufélögin.
„Það er hins vegar mat okkar að
hún hafi verið óhjákvæmileg til að fá
hlutaðeigandi til að axla þá ábyrgð
sem nauðsynleg er í þessu sambandi.
Bændur hafa þá ábyrgð sem framleið-
endur að framleiða þá vöru sem mark-
aðurinn þarfnast, á sem hagkvæ-
mustu verði, og afurðasölufélögin
hafa þá ábyrgð að selja vöruna með
markvissu vöruþróunar- og sölustarfí.
Það ætti að vera ljóst hveijum hugs-
andi manni að það fyrirkomulag sem
ríkt hefur nú nokkur undanfarin ár
og fól það S sér að ríkisvaldið bar
ábyrgð á afsetningu afurðanna og að
landbúnaðarráðuneytið og viðskipta-
ráðuneytið voru á kafi í sölustarfsemi
fyrir kindakjöt gat ekki gengið öllu
lengur. Hvatinn til sölustarfsemi og
markaðssóknar verður að vera fyrir
hendi hjá bændum og afurðastöðvum,
ella verður varan smátt og smátt und-
ir í samkeppni við aðra framleiðslu
þar sem ábyrgð á framleiðslu og sölu
er meira á sömu hendi,“ sagði Haukur.
Hann gat þess að varðandi skipulag
afurðasölunnar virtist sá misskilning-
ur almennur meðal bænda að samtök
bænda gætu með beinum hætti hlut-
ast til um þau mál. Nauðsynlegt væri
að átta sig á því að slátrun og heild-
sala kjöts og vinnsia mjólkur væri að
öllu leyti í höndum afurðastöðva sem
lang flestar væru í eigu kaupfélaga
eða beint í eigu bænda. Enda þótt
bændasamtökin gætu beitt áhrifum
sínum á ýmsan hátt og leitast við að
skapa forsendur til aukins samstarfs
yrði að hafa í huga að ákvörðunarvald-
ið væri í höndum stjórna afurðastöðv-
anna sem í flestum tilfellum væru að
meirihluta skipaðar bændum. Það
hvaða stefnu þessi mál tækju væri
því mjög mikið undir því komið hversu
virkir bændur væru heima fyrir og
mótandi um starf og stefnu afurða-
stöðvanna.
Hvað er framundan?
Haukur sagði að á síðustu mánuð-
um hefði umræðan um landbúnaðar-
málin mótast af því erfiða ástandi sem
ríkir í sauðfjárræktinni og þeirri
óvissu sem bágt atvinnuástand og
áhrif alþjóðasamninga skapar.
Ástæða væri til þess á hveijum tíma
að hvetja til fulls raunsæis í umræðu
um landbúnaðarmál, en hins vegar
yrði að varast að mála myndina of
dökkum litum og grípa sífellt til breiða
pensilsins. „Enda þótt við höfum þá
skyldu gagnvart bændum að segja
þeim sem sannast og réttast frá stöðu
mála hveiju sinni verðum við að va-
rast að ýta undir svartsýni og von-
leysi og fæla frá okkur ungt fólk sem
íhugar að hasla sér völl innan landbún-
aðarins. Gagnvart neytendum og al-
mennt gagnvart öðrum aðilum í þjóð-
félaginu skiptir líka miklu hvernig við
ræðum málefni stéttarinnar. í þessu
efni sem öðrum varðar mjög miklu
að ímynd landbúnaðarins sé jákvæð,
ekki síst með tilliti til sölu búvara.
Hver vill eiga viðskipti við fyrirtæki
þar sem allt er á niðurleið? Það er
einnig sem betur fer þannig að þótt
að kreppi á ýmsum sviðum eru líka
jákvæðir hlutir að gerast. Þar vil ég
fyrst nefna þá viðhorfsbreytingu sem
nú er að verða varðandi nýja atvinnu-
starfsemi í sveitum, ef til vill væri
réttara að tala um vakningu svo afger-
andi er þessi breyting."
Halldór Blöndal landbúnaðarráð-
herra I ræðustól á aðalfundi Stétt-
arsambands bænda.
ráðuneytinu í samvinnu við bænda-
samtökin. Það er áform okkar að velta
við hveijum einasta steini, ef ég má
nota það orðalag yfír þau útgjöld og
kostnaðarliði, sem lagst hafa á land-
búnaðarframleiðsluna með einum eða
öðrum hætti. Þar kemur til álita nauð-
syn sjóðagjalda og niðurgreiðslna
vaxta í Stofnlánadeild landbúnaðar-
ins, uppbygging leiðbeiningarþjón-
ustunnar og tengsl hennar við skóla
og rannsóknarstofnanar,“ sagði Hall-
dór.
Starfsreynsla áskilin við
jarðakaup?
Landbúnaðarráðherra rakti síðan
stöðu búvara í samningnum um Evr-
ópskt efnahagssvæði og sagði að ríkis-
stjórnin hefði nú tekið af öll tvímæli
um að full breytileg verðjöfnunargjöld
yrðu tekin af þeim frílistavörum, sem
samningurinn tæki til. Ymsir óttuðust
að tiltekin ákvæði í bókun með
EES-samningnum takmörkuðu rétt
íslendinga til álagningar jöfnunar-
gjalds.
Þá fjallaði ráðherra um áhrif EES-
samnings á eignarhald á jörðum, og
sagði að frumvarp til breytinga á
jarðalögum yrði lagt fyrir Alþingi um
miðjan októbermánuð. í því sambandi
hefði verið til athugunar að taka upp
þá reglu að til þess að eignast fast-
eign og fasteignaréttindi, sem jarða-
lög taka til, þurfí viðkomandi að hafa
haft fasta búsetu hér á landi í ákveð-
inn tíma, t.d. 5 ár, áður en hann
gæti eignast eignina. Halldór sagði
að á þessari stundu lægju ekki fyrir
fullnægjandi upplýsingar um að slíkt
sé heimilt. Þá sagði hann að til greina
kæmi að áskilja starfsreynslu kaup-
andans í ákveðinn tíma við landbún-
að, eigi að reka landbúnað á eign-
inni. Þessar reglur ættu þá bæði við
íslenska aðila og aðila frá þeim ríkjum
sem ættu aðild að EES.
„Samhliða þessu er gert ráð fyrir
að afmarkað verði með skýrari hætti
en nú er, til hvaða lands og hlunninda
jarðalögin taka og um það hvaða land
sé í landbúnaðarnotum, og þýðingu
þess að fá leyfí til að taka land úr
landbúnaðamotum. Þá er gert ráð
fyrir að sett verði ótvíræð ákvæði um
að sveitarstjórn, jarðanefnd og land-
búnaðarráðherra geti bundið leyfi og
samþykki sitt samkvæmt jarðalögum
vegna aðilaskipta skilyrðum um bú-
setu á viðkomandi eign og nýtingu
hennar. Verði brestur á að þessum
skilyrðum sé fylgt, þarf að hafa heim-
ildir til að grípa þar inn í.
Þá eru til skoðunar hugmyndir um
að auka við ákvæði jarðalaganna um
forkaupsrétt ábúenda og sveitarfé-
laga, reglu um forkaupsrétt ríkisins
að þessum aðilum frágengnum. Það
kann líka að koma til þess, að sérstak-
lega verði að huga að með hvaða
hætti megi auðvelda sveitarfélögum
fjárhagslega að neyta forkaupsrétt-
ar,“ sagði Halldór Blöndal.
Ríkissjóður er stærsti kröfuhafi Hagvirkis
Skuldir fyrir-
tækisins um
1.450 milljónir (
HEILDARSKULDIR Fórnarlambsins hf., sem áður var Hagvirki, nema
um 1.450 miiyónum króna, að sögn Jóhanns Bergþórssonar, stjórnarform- i
anns fyrirtækisins. Stærsti kröfuhafinn er ríkissjóður með yfir 300 millj-
óna kröfu, einkum í formi vangoldins söluskatts, en þeirri kröfu áfrýj-
aði Hagvirki til Hæstaréttar. Aðrir helstu kröfuhafar eru Hagvirki-Klett-
ur hf., Blikk og stál, íslandsbanki og Iðnlánasjóður en kröfur tveggja
síðastnefndu eru tryggðar með veði í fasteigum og vélum. Bókfærðar
eignir nema aUs nálægt einum milljarði.
Jóhann Bergþórsson sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að vélar og
tæki í eigu Hagvirkis hefðu í desemb-
ermánuði 1990 verið seldar Fagvirki-
Kletti fyrir 600—700 milljónir, sem
væri um 230 milljónir umfram bók-
fært verð. Því væri rangt sem komið
hefði fram í Morgunblaðinu í gær að
salan hefði átt sér stað fyrir síðustu
áramót. Eignirnar hefðu verið seldar
undir leiðsögn endurskoðenda og lög-
fræðinga og farið yfir það að hálfu
banka. Hann sagði að eiginfjárstaða
Hagvirkis hefði batnað við söluna og
raunar hefði íslandsbanki gert at-
hugasemdir við Hagvirki-Klett vegna
þess að bankinn taldi kaupverðið of
hátt. Þá næmu skuldir Hagvirkis við
Hagvirki-Klett vel yfír 200 milljónum.
Kröfur Blikks og stáls vegna van-
goldinna greiðslna fyrir vinnu við
Flugstöð Leifs Eiríkssonar voru árið
1987 um 18 milljónir en nálgast nú
40 milljónir. Hefur Hagvirki áfrýjað
ágreiningi fyrirtækjanna til Hæsta-
réttar. „Við teljum allar líkur á því
að hluti af okkar gagnkröfum verði
tekinn til greina þannig að krafan
muni minnka verulega. Það er mat
okkar að gagnkrafan sé nálægt 20
milljónum," sagði Jóhann.
Hann lýsti furðu sinni á því að sam-
kvæmt lögum mætti ganga að fyrir-
tækinu og krefjast gjaldþrotameðferð-
ar þess á sama tíma og það ætti
óútkljáð mál fyrir dómstólum. Gjald-
þrotabeiðnin kæmi á slæmum tíma
vegna lágs markaðsverðs á fasteign-
um um þessar mundir.
Jóhann kvaðst ekki geta greint frá
Íví hveijar skuldir Fómarlambsins við
slandsbanka væru eða hvort búast
mætti við miklu tapi bankans vegna
gjaldþrots fyrirtækisins.„Ef bankinn
þarf að afskrifa eitthvað þá næmi sú
upphæð kringum 11% af þeim vöxtum
sem hann hefur fengið frá okkur und-
anfarin ár. Það hafa að mestu leyti
verið dráttarvextir þannig að bankinn
fær líklega á endanum kjörvexti af
lánunum."
Engin starfsemi hefur farið fram
hjá Fómarlambinu en auk Jóhanns
vinna þar nú að uppgjörmálum, bók-
ari og fjármálastjóri. Eignir fyrirtæk-
isins eru bókfærðar á um 1 milljarð
er þar er fyrst og fremst um að ræða
húseignir og lóðir. Fómarlambið á
m.a. húsnæðið á Skútuhrauni 2 sem
hýst hefur skrifstofuhúsnæði Hag-t
virkis og tengdra fyrirtækja og lóðir
í Smárahvammi og á Valhúsahæð.
Jóhann sagði að hugsanlegt gjald-
þrot Fórnarlambsins hefði ekki áhrif
á starfsemi Hagvirkis-Kletts og hún
væri í eðlilegu horfí þó reikna mætti
með því að fyrirtækið tapaði útistand-
andi kröfum. Hjá Hagvirki-Kletti
starfa nú um 220 manns og sagði
Jóhann að fyrirtækið hefði nýlega
fengið ný verkefni sem gæfu betri
möguleika.
„Við höfum ekki orðið varir við,
annað en að okkar viðskiptaaðilar og
þeirra fyrirtæki séu fúsir til að skipta
við okkur áfram. Það eru ekki margir
sem þola það að vera krafðir um
hundruð milljóna sem þeir ekki hafa
innheimt. Okkur er gert að greiða það
í viðbót við að hafa verið með lágt
verð og hafa sparað ríki og bæjarfé-
lögum á starfstímanum yfir 2 millj-
arða miðað við næstlægstu tilboð.“
Eigendur Hagvirkis og Hagvirkis-
Kletts hf. eiga helmingshlut í mark-
aðsfyrirtækinu Hagtaki á móti
sænska fyrirtækinu NCC. Þá eiga
þessir aðilar ennfremur 30% hlut í
Norrænu verktaki á móti 70% hlut
NCC en það er samstarfsfyrirtæki um
virkjanir og jarðgangagerð. Gjald-
þrotabeiðnin hefur að sögn Jóhanns
engin áhrif á þessi fyrirtæki.
Sinfóníuhljómsveitin
Sala áskriftarskírt-
eina er að hefjast
SALA áskriftarskirteina á tónleika Sinfóníuhljómsveitar íslands næsta
starfsár hefst 7. september. Núverandi áskrifendum er þó gefinn kost-
ur á að endurnýja áskrift að sætum sinum frá og með 25. ágúst. Eftir
5. ágúst fellur sá forkaupsréttur niður. Fer sala fram á skrifstofu’
hljómsveitarinnar í Háskólabíói alla virka daga milli kl. 9 og 17. Hand-
höfum greiðslukorta er gefinn kostur á að hringja í skrifstofuna i
síma 622255, gefa upp númer á greiðslukorti sínu og vilja skirtein-
anna síðar eða fá þau send í pósti. Ennfremur er hægt að fá senda
gíróseðla heim. Greiðslukortasamningai’ með mánaðarlegum greiðslum
koma einnig til greina.
Áskriftartónleikum næsta starfs-
árs verður skipt upp í þijár tónleika-
raðir, gula, rauða og græna, eins og
í fyrra.
I gulu tónleikaröðinni verða átta
tónleikar þar sem lögð er áhersla á
stór hljómsveitarverk og íslenska
einleikara og einsöngvara. Tónleika-
dagar verða að öllu jöfnu fyrsta
fimmtudaginn í hveijum mánuði.
í rauðu tónleikaröðinni verða sex
tónleikar þar sem áhersla er lögð á
mjög þekkta einleikara og einsöngv-
ara. Tónleikadagar verða að öllu
jöfnu þriðji fimmtudagur hvers mán-
aðar.
í grænu tónleikaröðinni verða fjór-
ir tónleikar þar sem verður lögð
áhersla á vinsæla tónlist. Þar má
m.a. nefna rússneska tónlist með
bassasöngvaranum Aage Haugland,
Vínartónleikana sívinsælu, Requiem
eftir Verdi og vinsæla klassíska tón-
list.
Afsláttur til áskrifenda verður
15-25% eftir fjölda keyptra tónleika-(
raða og sem dæmi má nefna að sá^
sem kaupir eina röð fær 15% afslátt
en sá sem kaupir allar þijár raðirnar
fær 25% afslátt sem jafngildir því
að fá fjórðu hveija tónleika ókeypis.
Að auki fá áskrifendur 10% afslátt
af miðum utan áskriftar.
Rétt er að minna á að tónleikar á
fimmtudögum hefjast kl. 20.00 og
hvetur hljómsveitin tónleikagesti tiF
að mæta stundvíslega, t.a.m. 10
mínútum áður.