Morgunblaðið - 28.08.1992, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. ÁGÚST 1992
Deílt um skoðanakönnun
í stj órnarskrárumræðu
STJÓRNARANDSTÆÐINGAR ásökuðu Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðhérra um að hafa haldið ieyndum niðurstöðum skoðana-
könnunar um viðhorf landsmanna til aðildar að Evrópska efnahags-
svæðinu. Jón Sigurðsson starfandi utanríkisráðherra vísar þessu á
bug. Þessi könnun verði gerð opinber og leyndin hafi ekki verið
meiri en svo að Jón Baldvin hafi vitnað til hennar í sinni framsögu-
ræðu fyrir frumvarpinu um EES-samningnum fyrir viku.
^ Fyrstu umræðu um frumvarp
stjórnarandstæðinga um breytingu
á 21. grein stjórnarskrárinnar var
framhaldið kl. 10.30 í gær. Ólafur
Ragnar Grímsson (Ab-Rn) var
fyrstur á mælendaskrá. Ræðumað-
ur minnti á að stjórnarandstæðing-
ar hefðu í vor gert að tillögu sinni
að Alþingi fæn þess á leit við Laga-
deild Háskóla íslands, Lögmannafé-
lag íslands og Dómarafélag íslands
að þessir aðilar tilnefndu 6 óháða
menn í nefnd til að meta stjórn-
skipulega stöðu samningsins um
EES gagnvart stjórnarskránni.
Ræðumaður sagði að þeir stjórnar-
andstæðingar sem hvað ákafastir
hefðu verið í sinni andstöðu við
EES, t.d. Hjörleifur Guttormsson
(Ab-Al) hefðu verið reiðubúnir að
taka áhættuna af því að fá álit
óháðra aðila. En Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
hefði ekki haft til þess pólitískan
kjark eða skynsemi. Hann hefði
kosið að velja sjálfur í dóminn. Ólaf-
ur Ragnar taldi nefnd þá sem utan-
ríkisráðherra skipaði ekki mark-
tæka: „fjórmenninga utanríkisráð-
herra“. Olafur sagði að þetta mál
væri í allt annarri stöðu ef utanrík-
-tsráðherra hefði haft kjark til að
fara þá leið sem stjórnarandstæð-
ingar hefðu lagt til í vor. En þessi
ríkisstjórn vildi ekki álit óháðra
aðila, ekki heldur álit þjóðarinnar í
þjóðaratkvæði, né heldur þola sjálf-
stæða menn í utanríkismálanefnd-
inni. Ræðumaður taldi petta til vitn-
is um vantrú ríkisstjórnarinnar,
annað hvort á eigin mátt eða mál-
staðinn.
Ræðumaður minnti á að þing-
menn hefðu barist hart gegn eflingu
framkvæmdavaldsins á kostnað
löggjafarvaldsins. Með samningn-
um um EES væri embættismönn-
um, ráðuneytum og alþjóðlegum
stofnunum fært meira vald en þess-
ir hefðu áður haft í íslenskri stjóm-
skipan. Þetta yrði að athuga og þá
sérstaklega þegar umræður um
fylgifrumvörpin hæfust.
Leynikönnun?
Ólafur Ragnar minnti á það að
utanríkisráðherra hefði gert að
umtalsefni að skoðanakannanir
sýndu að fylgi þjóðarinnar væri
ekki mikið við EES og hefði kennt
ónógri kynningu um. Olafur Ragnar
kvaðst hafa heyrt að utanríkisráð-
herra hefði látið gera skoðanakönn-
un um afstöðu þjóðarinnar til EES.
Og niðurstöðumar væm slíkar að
með þær væri farið sem algjört
hemaðarleyndarmál í utanríkis-
''"'áðuneytinu. Hann spurði Jón Sig-
ursson, sem gegnir embætti utan-
ríkisráðherra í fjarveru Jóns Bald-
vins Hannibalssonar, hvort þetta
væri rétt? Hvort slík könnun hefði
verið gerð. Ólafur Ragnar krafðist
þess að niðurstöður þessarar skoð-
anakönnunar yrðu lagðar á borð
þingrnanna. Það bæri að gera þess-
ar niðurstöður opinberar. Hér væri
um að ræða opinber gögn sem hefði
verið borgað fyrir af almannafé.
Við ræðulok ítrekaði Ólafur
Ragnar Grímsson að tilgangur
'•ttjómarandstæðinga með flutningi
þeirrar tillögu sem hér væri til
umræðu væri að tryggja að stjórn-
arskráin héldi sínum sessi sem
grundvallarskjal en stjórnarand-
staðan væri reiðubúin til viðræðna
við ríkisstjórnina ef hún vildi hafa
einhvem annan hátt á þessu máli.
Hann bað menn einnig um að hug-
'Teiða í þessu samhengi að stjórnar-
andstæðingar hefðu einnig lagt
fram tillögu um þjóðaratkvæði.
Vildu þingmenn og ráðherrar
stjórnarflokkanna ekki hugleiða,
hvað sem ágreiningi um stjórnar-
skrána og um efnisatriði EES-
samningsins liði, að láta þann dóm-
ara sem væri þingmönnum æðri;
sjálfa þjóðina, segja sitt álit. Láta
þjóðina dæma í almennri atkvæða-
greiðslu í nóvember eða desember.
Ef þjóðin segði já þá myndi þingið
að sjálfsögðu beygja sig undir það.
Ef þjóðin segði nei, þá myndu þeir
líka auðvitað hlíta því.
Eftir ræðu Ólafs Ragnars Gríms-
sonar urðu nokkur orðaskipti í formi
andsvara. Var það áframhald á
deilu um tilvitnun forsætisráðherra
í fundargerð fyrri ríkisstjómar
varðandi umræðu um skýrslu utan-
ríkisráðherra í tíð fyrri ríkisstjórnar
um stöðu EES-viðræðna. Ölafur
Ragnar ítrekaði ásakanir sínar um
fölsun og mistúlkanir. Davíð Odds-
son gekkst við því að sér hefði orð-
ið á ónákvæmni í tímasetningu,
sökum þess að handritið á skýrslu
þessari hefði verið merkt í febrúar
1991 en ekki komið fram til prent-
unar og dreifingar fyrr en í mars.
Ólafur Ragnar benti á að umrædd-
ur ríkisstjórnarfundur hefði verið
haldinn 5. mars og þá hefði skýrsl-
an verið „til kynningar“ hann lagði
áhersu á ekki hefði verið tekin efn-
isleg afstaða enda hefði það alls
ekki verið ætlun Jóns Baldvins
Hannibalssonar utanríkisráðherra.
Tómas Ingi Olrich (S-Ne) sagði
að það hefði ekki átt að vefjast
fyrir einstökum ráðherrum að taka
afstöðu til upplýsandi skýrslu utan-
ríkisráðherra. Honum fannst það
athyglisvert að Ólafi Ragnari og
öðmm ráðherrum fyrri ríkisstjórnar
hefði þótt sætt í ríkisstjórninni,
fyrst svo mikill ágreiningur hefði
verið, eins og þeir vildu nú vera láta.
Kristín Einarsdóttir (SK-Rv)
vildi svara spurningu sem Davíð
Oddson hafði látið falla í sinni ræðu
deginum áður. Forsætisráðherrann
hafði undrast að Samtökin um
kvennalista skyldu standa að frum-
varpi til að létta af stjórnskipuleg-
um áhyggjum sem stæðu í vegi
fyrir því að framsóknarmenn gætu
samþykkt samninginn um EES.
Kristín sagði að Kvennalistakonum
væri fyrirmunað að samþykkja mál
sem bryti stjórnarskrána, og væri
það óháð efnislegri afstöðu til máls-
ins sjálfs. I sinni ræðu ítrekaði hún
í nokkru máli það fullveldisframsal
sem hún og aðrar kvennalistakonur
telja bersýnilegt í EES- samning-
um. Kristín lýsti sig ósammála þeim
skilningi sem henni fannst koma
fram í ræðu Ólafs Ragnar Gríms-
sonar um að ekki þyrfti stjómar-
skrárbreytingu ef samningurinn um
EES hlyti samþykki landsmanna í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Davíð
Oddsson forsætisráðherra undrað-
ist þó enn að Kristín Einarsdóttir
gæti staðið að þessu frumvarpi því
það gerði ráð fyrir að 3/4 hluti
Alþingis gæti afsalað fullvirðisrétti
sbr. tillögutextann: „Forseti lýð-
veldisins gerir samninga við önnur
ríki. Þó getur hann enga slíka samn-
inga gert ef þeir hafa í sér fólgið
afsal eða kvaðir á landi eða á hvers
konar fullveldisrétti í íslenskri lög-
sögu, framsal einhvers hluta ríkis-
valds til fjölþjóðlegrar stofnunar
eða samtaka eða ef þeir horfa að
öðru leyti til breytinga á stjórnar-
högum ríkisins nema samþykki Al-
þingis komi til. Slíkt þingmál telst
því aðeins samþykkt að þrír fjórðu
alþingismanna greiði því atkvæði.“
Þetta væri afskaplega afgerandi.
Kristín var ósammála túlkun for-
sætisráðherra en sagði forsætisráð-
herra hins vegar ætla að framselja
fullveldisrétt með einföldum meiri-
hluta með þvílíku fullveldisafsali
sem fælist í EES- samningunum.
Sérstakur næmleikí
Tómas Ingi Olrich (S-Rv) sagði
áhuga manna á stjórnarskrárþætti
EES-málsins vera eðlilegan og
sjálfsagðan. Hins vegar mátti ráða
að Tómasi Inga þætti áhugi sumra
stjórnarandstæðinga nokkuð seint
fram kominn, en undanskildi þó
Hjörleif Guttormsson (Ab-Al). En
honum þótti meint sinnuleysi þeirra
sem sátu í fyrri ríkisstjóm í mót-
sögn við gagnrýni þeirra nú. „Þeir
þurfa að sýna fram á samhengi í
athöfnum og orðum, ef þeir ætlast
til þess að verða marktækir kallað-
ir í umræðunni um hugsanlega
meinbugi á samþykkt samningsins
að því er stjórnarskrá lýðveldisins
varðar. Ræðumaður taldi að Stein-
grímur Hermannsson hefði í þess-
ari umræðu sýnt „sérstakan næm-
leika og áhuga á stjórnarskrárþætti
málsins" en hins vegar þótti Tóm-
asi Inga eitthvað hafa skort á ár-
vekni og næmi hjá Steingrími í
hans ráðherratíð. Áhyggjur af
stjórnarskrárþættinum hefðu verið
fram komnar svo snemma sem árið
1990. I febrúar hefði Steingrímur.
ninnci
Hermannsson skrifað grein í dag-
blaðið Tímann til að róa Hjörleif
Guttormsson með fyrirsögninni,
„Evrópskt efnahagssvæði, ótti á
misskilningi byggður." Ekki væri
heldur að merkja að margnefnd
skýrsla utanríkisráðherra hefði orð-
ið tilefni efasemda samráðherra
Jóns Baldvins Hannibalssonar. For-
sætisráðherra í þeirri ríkisstjórn var
þó, „enginn sérdeilis óframfærinn
að náttúru, ellegar ófús til að ganga
á vit fjölmiðla ef til þess stóðu efni,
jafnvel minni efni en hér var um
vélað.“
Steingrímur Hermannsson
(F-Rn) fyrrum forsætisráðherra og
Olafur Ragnar Grímsson fyrrum
fjármálaráðherra veittu andsvör.
Ólafur Ragnar sagði Tómas Inga
Olrich ekki fara rétt með staðreynd-
ir í sinni „fortíðarræðu". Og rifjaði
upp að utanríkisráðherrann hefði
ekki fengið umboð frá ríkisstjórn-
inni til að ganga frá EES-samn-
ingnum á þeim grundvelli sem hann
hefði farið fram á. Tómas benti
hins vegar á að Framsóknarflokkur
og Alþýðubandalag hefðu verið til
þess búin að starfa með Alþýðu-
flokki áfram í ríkisstjóm eftir kosn-
ingar og yrði að ætla að ágreining-
ur um slíkt grundvallarmál væri
óþolandi í stjómarsamstarfí. Stein-
grímur Hermannsson sagði að það
kæmi fram í skýrslu utanríkisráð-
herrans að þessi mál hefðu öll verið
í mótun. Sérfræðingar forsætis-
ráðuneytis og væntanlega utanrík-
isráðuneytis hefðu haft auga á
stjórnarskrárþættinum en málin
hefðu ekki verið það Iangt komin
að unnt hefði verið að leggja þau
til mats sérfræðinga.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
(SK-Rn) deildi í sinni ræðu sérstak-
lega á Jón Sigurðsson iðnaðar- og
viðskiptaráðherra fyrir andstöðu
sína við stjórnarskrárbreytingar,
Jón Sigurðsson
m.a. með tilvísan til óróa og óvissu
í efnahags- og fjármálum. Ræðu-
maður sagðist ekki neita því að
efnahagsástandið væri erfitt en það
væri ekki það neyðarástand að rétt-
lætti að bijóta stjórnarskrána og
fótum troða lýðræðið.
Niðurlægjandi færibandavinna
þingmanna
Svavar Gestsson (Ab- Rv) sagði
EES-málið vera stærsta mál á Al-
þingi síðan lýðveldið var stofnað.
Við værum að taka ákvarðanir um
skipan íslensks þjóðfélags, næstu
áratugina, inn í framtiðina. Það
væri óhjákvæmileg skylda hvers
alþingismanns að virða sitt dreng-
skaparheit, fara eftir samvisku
sinni, taka sjálfstæða afstöðu.
Svavar dró enga dul á það að
þau væru mörg matsatriðin í EES-
samningnum en það sem hefði haft
úrslitaáhrif um sína afstöðu hefði
verið að með aðild að EES værum
við að afsala okkur valdi til sam-
taka sem við værum ekki í. EES
væri aukaaðild að EB. Við yrðum
áheyrnarfulltrúar með tillögurétt
en ekki atkvæðisrétt. Svavar sagði
að þeir blaðamenn erlendir sem
mest hefðu skrifað um EES, ættu
erfitt með að skilja hvernig aðildar-
ríki að EES utan EB, gætu þolað
þá niðurlægjandi stöðu að verða að
hlíta reglum EB en hafa ekki áhrif
á þessar reglur. Alþingismenn yrðu
framvegis að afgreiða á sjálfvirku
færibandi árlega 40-60 lög frá EB.
Lög sem þeir gætu engu um breytt
nema þá að segja sig úr samtökun-
um.
Svavar Gestsson óttaðist að með
inngöngu í EES væri verið að ýta
undir það sjónarmið að ganga ætti
inn í EB til að hafa áhrif á setn-
ingu EB-reglna. Jafnvel þótt það
væri ekki nema af nafninu til.
Páll Pétursson (F-Nv) var þeirrar
skoðunar að áhugi á inngöngu í
EB væri þegar nokkuð útbreyddur
í stjómarliði. Áhugi Karls Steinars
Guðnasonar (A-Rn) væri þegar
staðfestur og hugleiðingar í skýrlu
utanríkisráðherra í maímánuði
væru aðvörun. Ýmis orð og gjörðir
viðskiptaráðherrans væru aðvörun.
Og skrif Bjöms Bjarnasonar í
Morgunblaðinu einnig.
Björn Bjarnason (S-Rv) sagðist
hvergi hafa lýst yfir sérstökum
áhuga á inngöngu í EB. Hann hefði
hins vegar talað um nauðsyn þess
að kostir og gallar þess að standa
utan við yrðu kannaðir. Björn
Bjamason sagði að þótt Páll Péturs-
son vitnaði með réttum hætti í sín
skrif, þá væri hinu sama ekki að
heilsa um tilvitnanir sem Ólafur
Ragnar Grímsson gerði. Sá hefði
slitið þær úr samhengi og rang-
fært. Björn Bjarnason kvaðst
standa við allt það sem hann hefði
skrifað. Ólafur Ragnar Grímsson
vísaði því á bug að hann hefði far-
ið rangt með tilvitnanir í Morgun-
blaðsgreinar Björns Bjarnasonar,
að vísu mætti að nokkru leyti finna
orðum hans stað vegna þess hann
hefði sleppt því að lesa: „(Utan ís-
lands?)“ í tilvitnaðri málsgrein. En
það breytti engu um efnislega full-
yrðingu Björns í greininni: „Þeir
sem hafa kynnt sér umræðurnar
um EES og þær vonir sem bundnar
eru við samningaviðræður EFTA
og EB í ríkisstjórnum EFTA-land-
anna (utan íslands?) vita, að þar
líta menn á EES sem fyrsta og
annað skrefið inn í Evrópubanda-
lagið."
Upplýsingaefni eða
heilaþvottur?
Jón Sigurðsson iðnaðar- og við-
skiptaráðherra sagði ýmsar spurn-
ingar vakna þegar hreyft væri við
breytingum á stjórnarskrá. T.d.
væri íhugandi í sambandi við víð-
tæka beitingu á þjóðaratkvæði, að
1. grein stjórnarskrárinnar kvæði á
um að ísland væri lýðveldi með
þingbundinni stjórn.
Jón Sigurðss’on vildi svara ásök-
unum Ólafs Ragnars Grímssonar
um að utanríkisráðuneytið lægi á
gögnum um afstöðu almennings til
EES. Ræðumaður sagði það hefði
verið framkvæmd í júlímánuði skoð-
anakönnun fyrir utanríkisráðuneyt-
ið af fyrirtækinu IM-Gallup, í þeim
tilgangi að kanna hvað fólk teldi
sig vita um EES og hvað það teldi
sig skorta upplýsingar um. Þessi
könnun hefði fyrst og fremst verið
ætluð sem starfstæki fyrir ráðu-
neytið til að útbúa sem bestar upp-
lýsingar fyrir almenning. Þessari
könnun hefði lokið um miðjan þenn-
an mánuð. Niðurstöður úr henni
hefðu síðan verið notaðar til að
fara yfir þau kynningargögn sem
hingað til hefðu verið notuð, og
einnig til þess að undirbúa nýtt
efni. Að sjálfsögðu hefði það alltaf
verið ætlun ráðuneytisins að þessi
könnun yrði gerð opinber þegar
vinnu við hana væri lokið. Staðhæf-
ingar um „leynimakk eða leyniþjón-
ustu“ væru með öllu tilhæfulausar.
Ráðherra gaf síðan þingheimi
yfirlit yfir helstu niðurstöður þess-
arar könnunar. Þar kom m.a. fram
að könnunin náði til liðlega 1200
manna á aldrinum 15-69 ára og
liðlega 70% svöruð spurningunum.
41,4% treystu sér ekki til að taka
afstöðu til þátttökunnar í EES,
26,9% voru fylgjandi en 31,7% voru
andvígir. Ráðherra tók fram að
nánari skýrsla fyrirtækisins yrði
kynnt utanríkismálanefnd alveg á
næstunni.
Svavar Gestsson sagði utanrík-
isráðuneytið hefði verið knúið til
þess nú að birta þessa könnun. Og
niðurstaðan væri sú að yfirgnæf-
andi meirihluti þeirra sem afstöðu
hefðu tekið væri á móti aðlild að
EES. Markmið þessarar könnunar
hefði verið að afla efnis til að nota
við hönnun kynningarefnis utanrík-
isráðuneytisins, m.ö.o. heilaþvotta-
aðferð sem utanríkisráðuneytið ætl-
aði að beita sér fyrir. Nú hefði ráðu-
neytið verið afhjúpað. Jón Sigurðs-
son mótmælti því að það lægi fyrir
að yfirgnæfandi meirihluti þjóðar-
innar væri andvígur EES. Hins veg-
ar lægi fyrir að fólk væri óráðið í
afstöðu sinni til málsins. Ráðherr-
ann vísaði því harðlega á bug að
ráðuneytið hefði verið afhjúpað með
einhverjum hætti. Það lægi ljóst
fyrir að könnunin yrði birt. Og hann
benti á að utanríkisráðherrann hefði
vitnað til hennar í sinni framsögu-
ræðu fyrir EES- frumvarpinu fyrir
viku. Svavar Gestsson, Jón Sigurðs-
son iðnaðarráðherra og Páll Péturs-
son og Ólafur Ragnar Grímsson
skiptust á orðaskeytum nokkra
stund og bað Salome Þorkelsdóttir
forseti Alþingis þingmenn í eitt
skipti um að huga að orðavali.
Ölafur Ragnar Grímsson taldi
nauðsynlegt að Jón Baldvin
Hannibalsson yrði viðstaddur fram-
hald þessarar umræðu til að svara
spurningu um þessa skoðanakönn-
unar og fór fram á að þessari um-
ræðu yrði frestað. Varð við því orð-
ið og nokkru eftir miðaftan sleit
Salome Þorkelsdóttir forseti Al-
þingis fundi.