Morgunblaðið - 01.09.1992, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1, SEPTEMBER 1992
TVEGGJA
HFiTMA SÝN
Atriði úr nýjustu mynd Kristínar Jóhannesdóttir, Svo á jörðu sem á
himni
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Háskólabíó:
Svo á jörðu sem á himni
Leikstjóri og handritshöfundur
Kristín Jóhannesdóttir. Samtöl
Sigurður Pálsson. Kvikmynda-
tökustjóri Snorri Þórisson. Tón-
list Hilmar Örn Hilmarsson.
Klipping Sigurður Snæberg
Jónsson. Aðalleikendur Pierre
Vaneck, Tinna Gunnlaugsdóttir,
Helgi Skúlason, Álfrún Órnólfs-
dóttir, Valdemar Flygering, Sig-
ríður Hagalín, Christian
Charmeant, Christopher Pinon.
Islensk. Tíu-tíu kvikmyndagerð
1992.
í nýjustu mynd sinni tengir leik-
stjórinn og handritshöfundurinn
Kristín Jóhannesdóttir oft listilega
vel saman tvenna tíma og tvenna
atburði úr íslandssögunni. Harm-
leikinn við Mýrar er franska rann-
sóknarskipið Pourquoi Pas? fórst
með manni og mús - að einum und-
anskildum - í stórviðri undan
Straumfirði á Mýrum árið 1936 og
hinsvegar sögnum af Straumfjarð-
ar- Höllu sem uppi var á þessum
sömu slóðum á öndverðri fjórtándu
öld. Samkvæmt sögninni lagði hún
bölvun á staðinn með fomeskju og
leitar kvikmyndagerðarfólkið þar
skýringa á örlögum Frakkanna.
Annað sem gerir Svo á jörðu ...
sérstaka í íslensku kvikmyndaflór-
unni er að lykilpersónan Hrefna
(Álfrún Örnólfsdóttir) er aðeins tíu
ára gömul, en hún segir söguna í
fortíð og nútíð. Stúlkan, sem er
gædd yfirnáttúrulegum hæfileik-
um, býr í Straumfirði og upplifir
löngu liðna atburði í einhvers konar
miðilssvefni og sér að fjölskylda
hennar er endurbornar sögupersón-
ur löngu liðinna tíma. Móðir hennar
(Tinna Gunnlaugsdóttir) er engin
önnur en Straumfjarðar-Halla.
Telpan telur sig eiga sök á þeirri
bölvun sem Halla lagði á staðinn
forðum og reynir hvað hún getur
að leysa hann undan illum örlögum
því hún sér blikur á lofti.
Fram að iokakaflanum, strand-
inu, reikar myndin á miili í tíma
og rúmi. Sá hluti sem gerist á okk-
ar öld er þó mun veigameiri og jafn-
framt betur heppnaður í alla staði.
Almúgafóik við afskekkta strönd,
litla stúlkan á bænum, skyggn, og
yfir honum, umhverfinu og mann-
fólkinu vofir dulúð og einhver ógn-
arleg skelfing sem áhorfandinn
skynjar greinilega. Afar skýr og
beinskeytt mynd. Á hinn bóginn er
fjórtándu aldar sýnin lausari í reip-
unum. Það er snjallt, einsog margt
annað í myndinni, að flétta saman
þessa tvo atburði, fordæðuskap
Höllu og skipskaðann hörmulega
en þáttur Straumfjarðar-Höllu og
hennar tíðar er ógleggri og sjálf-
sagt velta margir vöngum yfir
framandlegum búningunum. Halla
er nokkuð yfirdrifin, einkum svarra-
gangurinn í forneskjunni og handa-
yfirlagningaratriðið torráðið. Þá eru
útskýringar bónda hennar (Valde-
mar Flygering) á farmennskunni
daufari en kjarkurinn og krafturinn
sem annars einkennir myndiná.
Ekki síst í ögrandi og fögrum ásta-
leik fremst á bjargbrún þar sem
undir svarrar úthafsaldan. Þetta
atriði er fjarri því að líkjast þeim
náttúrulausu klisjum sem kvik-
myndahúsgestir eiga að venjast.
Það er erfið og metnaðarfull leið
að segja sögu á þann hátt sem
Kristín hefur valið. Að flökta á
milli margra alda í frásögn sem
jafnframt er löngum dulræð og yf-
irnáttúrleg. En hún er vandanum
vaxin, grunnhugmyndin er einkar
góð og ýmsar sögufléttur ganga
eftirminnilega vel upp líkt og er
konan í Straumsfirði heimtir það
mannslíf úr hafi sem Halla drap á
öldum áður. Sigurður Pálsson sem-
ur talaða textann og leysir það vel,
einkum er einræða sjómannsins sem
hafið hafnaði einlæg og sláandi sem
og útskýringar leiðangursstjórans á
tilvist brúðunnar. Allmörg, þögul
atriði, lýsa einnig mæta vel tilfinn-
ingastríði persónanna. Og í bak-
grunni er seiðmögnuð tónlist Hilm-
ars Arnar Hilmarssonar og Snorri
Þórisson, einn okkar albesti kvik-
myndatökumaður, bætir enn einni
skrautfjöðrinni í hattinn.
Hér er stjarna fædd, hún Álfrún
Örnólfsdóttir. Aðeins tíu ára gömul
er hún þess megnug að bera uppi
heil atriði af öryggi þr:
atvinnumanns. Hún er 1
Guðs náð sem gaman veiuu.
fylgjast með. Það er með ólíkindum
að svo ung stúika skilji jafnvel svo
erfitt hlutverk til hlítar og raun ber
vitni en sjóndepran og gleraugun
færa henni einnig vissa samúð
áhorfenda. Tinna er sterk að vanda
og spannar vítt tilfinningasvið, allt
frá blíðu og mildi uppí hatur og
háska. Hinsvegar er spurning hvort
hún sé hárrétt í nornarhlutverkið,
sá yfirgengilegi fordæðuháttur sem
hleypur í Straumfjarðar-Höllu
klæðir hana ekki sem best. Þau
Helgi og Sigríður eru úrvalsleikarar
sem jafnan er unun að sjá. Það
gneistar af Helga í hlutverki bölsýn-
ismannsins sem telur jafnvel blíð-
una bölvun, en Valdemar hefði að
ósekju mátt vera kraftmeiri (hann
á nóg af honum) í farmannshlut-
verkinu en finnur sig ágætlega sem
fóstursonurinn listræni. Minni hlut-
verk eru vel skipuð sem og öll
tæknivinna utan að hljóðið er í örfá
skipti ógreinilegt.
Svo á jörðu sem á himni er kvik-
myndalegur viðburður eftir einn af
okkar persónulegustu kvikmynda-
höfundum sem sendir nú frá sér
sína fyrstu bíómynd í hartnær ára-
tug. Það er full ástæða til að óska
Kristínu og öllu hennar fólki til
hamingju með árangurinn því Svo
á jörðu ... höfðar á sínum bestu
stundum óvenju sterkt á áhorfand-
ann og á tvímælalaust eftir að
fylgja honum lengi.
í Kaupmannahöfn
F/EST
í BLAOASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI
tesa/
Pökkunar
límbönd
Gæðalímbönd sem
bregbast ekki.
Hraðvirk leib við
pökkunarstörfin.
J.S.Helgason Draghálsi 4 S: 68 51 52
Helgi Hálfdanarson
ORÐREKI
Fátt mun það í kveðskap Jónas-
ar Hallgrímssonar sem valdið hef-
ur lesendum meiri furðu en lína
þessi í Hulduljóðum:
þar sem að bárur brjóta hval á
sandi.
í næstu línu á eftir er brekkan
kennd við algenga blómplöntu, og
má þá þykja ótrúlega langsótt að
fjaran sé kennd við hvalreka frem-
ur en allt annað í náttúrunni. Og
ekki bætir úr skák, að bárurnar
bijóti hvalinn á sandinum í þokka-
bót. Jafnvel þótt um hvalfisk sé
að ræða, á sögnin brjóta vand-
fundið erindi inn í þessa ljóðlínu,
hvernig sem hún er afgreidd.
Ýmsir hafa talið, að þarna sé
hval einhvers konar villa fyrir
hvel í merkingunni hvelfing, og
víst væri þar komin sennileg
lausn, ef sjálft handritið tæki ekki
af skarið, að svo er ekki ritað.
í Lesbók 4. júlí sl. varpaði ég
fram þeirri ágætu uppástungu,
að þarna væri hval sennilega
hvorugkyns-nafnorð og merkti
sama og hvelfing. En þrátt fyrir
góð rök kallaði ég svo, að tilgátan
myndi þykja „glannaleg“ og lýsti
eftir annarri sem talizt gæti senni—
legri.
Engan veit ég líklegri en Hann-
es Pétursson til þess að grafa þar
upp eitthvað sem lítandi væri á.
Nú hefur hann skýrt frá því í
Lesbók 29. ágúst, að hann hafi
fundið orðið „hvalbrot“ í eldra
máli og fleira sem styður það, að
í ljóðlínu Jónasar sé, þrátt fyrir
öll ólíkindi, um hvalfísk að ræða.
Þetta orð virðist einna helzt haft
um hvalþjós úr ísreki, sem borizt
hefur að landi og þá að líkindum
einnig það að hvalur rofni eða sé
rofinn. Hannes gerir því prýðilega
góð skil.
Ég fellst undir eins á það, að
orðið hvalbrot geri hina langsóttu
fjörumynd af hvalreka svo miklu
sennilegri en ella, að naumast
verði hún vefengd, enda þótt hún
verði því miður enn langsóttari
fyrir bragðið.
Mér þykir hæpið að fallast á
það með Hannesi, að Jónas hafi
hugsað sér að stefna saman blíðu
og stríðu með náttúrumyndunum
tveimur sem andstæðum, annars
vegar blómi í hlíð og hins vegar
„hvalbroti" á sandi. Einnig í því
tilliti væri hvalurinn og ekki sízt
hvalbrotið ótrúlega langsótt
dæmi. En allsheijarspennan „frá
fjöru til fjalls" er augljós.
Hins vegar sýnist mér að þessi
„orðreki" falla svo vel að línunni,
að hann loki fyrir það með öllu,
að nokkur viðhlítandi lausn verði
fundin. Nema vera skyldi, að ein-
ungis sé um myndhvörf að ræða,
að bára sem veltur að strönd til
að brotna, líkist hval sem er að
skola á land, og þar sé orðið „hval-
brot“ e.t.v. að baki; báran brýtur
þá sinn eigin báruhval á sandi.
Annars verður ljóðlínan sú arna
víst að halda áfram að vera furðu-
leg, ef til vill eitt með öðru sem
sett var til bráðabirgða í það eina
uppkast sem til er að þessu merki-
lega ljóði.
En erindi mitt með þessum lín-
um er að þakka Hannesi Péturs-
syni fyrir „hvalbrotið“, þó að það
bendi nokkuð eindregið til þess,
að ljóðlínan fræga muni vera æði
miklu lakari en vænta mætti.
LOKSINS ALVÖRU KLÚBBUR FYRIR ÁHUGAFOLK UM TÓNLIST
JAPIS
Tónlistarklúbbur Japis býbur meðlimum sínum aðgang að mesta tónlistarúrvali landsins á mun lœgra verði en
þekkist í verslunum á Íslandi almennt. Ars áskrift að klúbbnum kostar aðeins kr. 1500.- og felur í sér m.a.:
A Mánaðarlegt vandað fréttablað með upplýslngum og fróðleik um allskonar tónlist. Inniheldur tilboð til klúbbmeðlima á geísladiskum
með 10-40% afslœtti frá almennu búðarverði.
© Heimsenda lista yfir alla fáanlega tónlist hjá tónlistardeild Japis (á sama lága verðinu).
© A.m.k. 10% afsláttur af allri fáanlegri tónlíst íslenskri sem erlendri.
Engar fyrirfram kvaðir um kaup.
© Sérpöntunarþjónusta.
© Sendingarkostnaður greiddur af tónlislarklúbbi Japls (sama verð fyrir alla landsmenn).
TÓNLISTARKLÚBBUR JAPIS ER FYRIR ALLA SEM HAFA ÁHUGA Á TÓNLIST OG VILJA KAUPA HANA ÓDÝRT.
Hringdu í okkur í síma 91-625290 eða sendu okkur línu og við sendum þér nánari upplýsingar um hœl.
TONLISTARKLUBBUR JAPIS BRAUTARHOLTI 2 BOX 396 105 REYKJAVÍK