Morgunblaðið - 01.09.1992, Blaðsíða 35

Sjónarhorn
MORGUNBLAÐIÐ VlDSKIPn/IQVINNUIÍF ÞRIÐJUDAGUR 1. SEPTEMBER 1992
35
Landsvísitala hlutabréfa og fram-
þróun íslensks hlutabréfamarkaðar
eftir Gunnar Helga
Hálfdánarson og
Davíð Björnsson
Landsbréf hf. hafa nú reiknað
út landsvísitölu hlutabréfa frá 1.
júlí sl., en vísitalan mælir verðþróun
hlutabréfa. á verðbréfamarkaðinum.
Landsvísitalan er reiknuð út dag-
lega og er byggð á raunverulegum
viðskiptum með hlutabréf. Með til-
komu landsvisitölunnar, og al-
mennri dreifíngu hennar til fjár-
festa og fjölmiðla, hafa verðbreyt-
ingar og verðþróun á hlutabréfa-
markaðinum orðið miklu sýnilegri
en áður, en bætt upplýsingastreymi
ætti að örva markvissa umræðu um
raunverulegt ástand og horfur á
hlutabréfamarkaði og efla með því
viðskipti á markaðinum til lengri
tíma litið. Útreikningur landsvísi-
tölu hlutabréfa hefur t.a.m. nú þeg-
ar orðið til að beina sjónum að
helsta vanda íslensks hlutabréfa-
markaðar sem stendur, sem er
hversu grunnur markaðurinn er, en
það getur haft í för með sér veruleg-
ar sveiflur á verði einstakra hluta-
bréfa. í grein þessari verður rætt
hvernig hægt er að bregðast við
þessum vanda.
Markaðsverð er eini marktæki
mælikvarðinn fyrir fjárfesta
á verðmæti hlutabréfa
Eins og áður sagði eru raunveru-
leg viðskiptaverð á markaði undir-
staða landsvísitölu hlutabréfa.
Kaup- eða sölutilboð í ákveðin
hlutabréf geta aldrei verið fullnægj-
andi visbending um verðmæti
þeirra, ef viðskipti eiga sér ekki
stað á grundvelli þeirra. Þá er um
að ræða að kauptilboð eru á of lágu
gengi og/eða sölutilboð á of háu
gengi miðað við hugmyndir gagnað-
ila, og eru það í raun engin ný sann-
indi þó að seljendur vilji selja ákveð-
inn hlut á háu verði og kaupendur
kaupa á lágu. Um leið og tilboð
hafa mæst og viðskipti átt sér stað,
og verðmæti skipt um hendur, er
hins vegar kominn marktækur
mælikvarði á verðmæti hlutabréfa,
a.m.k. fyrir smærri hluthafa, sem
oft eru að fjölda til í meirihluta
innan hluthafahópsins.
Hlutléysi mikilvægt —
huglægt mat hættulegt
Við útreikning landsvísitölu
hlutabréfa er reynt að tryggja að
einungis hlutlausar upplýsingar,
þ.e. síðasta þekkta viðskiptaverð
hlutabréfa, hafi áhrif á vísitöluna.
Ef huglægt mat þeirra, sem reikna
út vísitöluna, fer að hafa áhrif á
útreikninginn gæti það skekkt
myndina og minnkað trúverðug-
leika vísitölunnar í hugum notenda
hennar, m.a. vegna hugsanlegra
eigin hagsmuna þess aðila, sem
leggur huglægt mat á „eðlilegt"
verð. Hvað landsvísitölu hlutabréfa
áhrærir er hlutleysi upplýsinga
tryggt með því að þau hlutabréf,
sem vísitalan mælir og 'viðskipti
hafa ekki enn orðið með, hafa ekki
áhrif á útreikning hennar. Vissu-
lega kunna að vera til staðar tilboð
í viðkomandi hlutabréf, en hafí þeim
ekki verið tekið geta þau ekki verið
marktækur mælikvarði á verðmæti
hlutabréfa, eins og áður sagði.
Starfsmenn útreikningsaðila vísi-
tölunnar geta með engu móti vitað
hvert viðskipta- og markaðsverð
hlutabréfa verður á grundvelli fyrir-
liggjandi tilboða.
Verulegar verðsveiflur á
grundvelli lítilla viðskipta
Útreikningur landsvísitölu hluta-
bréfa og aukin upplýsingadreifíng
um verðþróun á hlutabréfamarkaði
hefur leitt sjónir manna að því að
verð einstakra hlutabréfa getur
sveiflast verulega á grundvelli lítilla
viðskipta. Gott dæmi eru hlutabréf
í Granda hf., en gengi þeirra hefur
sveiflast verulega á tímabilinu, fór
fyrst úr 2,80 í 1,80 en hefur síðan
hækkað aftur og er 2,50 þegar
grein þessi er skrifuð. Landsvísitala
hlutabréfa hefur að sjálfsögðu
mælt þessar breytingar og vísitala
sjávarútvegsfyrirtækja sveiflast
verulega vegna þessa. Því. hefur
verið haldið fram að óheppilegt
geti verið að viðskipti -með lítið
magn hlutabréfa hafí slík áhrif á
vísitöluna, en þegar málið er skoðað
sést að veikleikinn liggur í markað-
inum sjálfum, en ekki í því tæki sem
mælir þróun markaðarins.
Hinn kaldi raunveruleiki
seljenda hlutabréfa
Á undanförnum árum hefur al-
menningur verið hvattur til kaupa
á hlutabréfum í fyrirtækjum og þá
einkum í þeim félögum, þar sem
kaupin hafa veitt rétt til tekju-
skattslækkunar. Sá raunveruleiki,
sem eigendur hlutabréfa standa
hins vegar frammi fýrir, óski þeir
eftir að selja bréf sín, er sá að oft
og tíðum og langtímum saman, eru
fáir eða engir kaupendur að bréfun-
um skráðir á markaðinum, jafnvel
þó að um lágar upphæðir sé að
ræða, t.a.m. svokallaðan „skatta-
skammt". Þetta ástand ríkir enn
þrátt fyrir að allur markaðurinn sé
nú samtengdur í tvö viðskipta- og
tilboðskerfi og þrátt fyrir að ýmsir
stærri fjárfestar, t.d. lífeyrissjóðir,
kaupi einstöku sinnum hlutabréf í
miklu magni, jafnvel á hærra verði.
Seljendur hlutabréfa, sem reynt
hafa í nokkurn tíma að selja hluta-
bréf sín og ganga síðan að því hag-
stæðasta verði, sem finnanlegt er
á markaðinum, geta, ásamt öðrum
hagsmunaaðilum sem tengjast fyr-
irtækinu, hugsanlega verið
óánægðir með það verð, sem selt
var á. í því fælist hins vegar mikill
hroki að halda því fram að ekki
væri um marktæk viðskipti að
ræða. í hugum þeirra seljenda, sem
áttu viðskiptin, eru þau fýllilega
marktæk, og lýsa vel ástandi fyrir
markað með viðkomandi hlutabréf,
þegar viðskiptin áttu sér stað. Fyr-
irtæki, sem skráð eru á hlutabréfa-
markaði, geta þó lagt sitt af mörk-
um til að bæta úr þessu ástandi,
t.a.m. með markvissri hluthafa-
stefnu, þar sem hagsmunir smærri
sem stærri hluthafa eru hafðir að
leiðarljósi.
Markviss hluthafa-
stefna fyrirtækja
Þunnur markaður með hlutabréf,
þ.e. markaður þar sem fáir, ef
nokkrir, kaupendur eru að ákveðn-
um hlutabréfum á ákveðnum tíma-
bilum krefst þess að fýrirtæki á
hlutabréfamarkaði semji við verð-
bréfafyrirtæki eða stærri kaupend-
ur hlutabréfa um stöðuga viðveru
á markaði, s.s. viðskiptavakt. Sú
aðgerð ætti í raun að vera hluti af
hluthafastefnu hvers fyrirtækis,
Verðbréfavísitalan sænska hefur
lækkað um 20% á þessu sumri
og er nú lægri en nokkru sinni
síðustu fjögur ár. Verðbréfasalar
reka að sjálfsögðu áróður fyrir,
að nú sé einmitt rétti tíminn til
að gera góð kaup en hvorki ein-
staklingar né fjármálastofnanir
virðast hafa trú á betri tíð á
næstunni.
Það er margt, sem mælir gegn
fjárfestingum í sænskum hlntabréf-
um um þessar mundir:
Háir raunvextir, um 10%, valda
þvi, að áhættusöm fjárfesting þykir
ekki eftirsóknarverð.
Vonir um, að aukinn kaupmáttur
í Bandaríkjunum hjálpaði sænskum
útflutningsiðnaði, hafa ekki ræst
sem ber hag allra hluthafa sinna,
smærri sem stærri, fyrir brjósti.
Með þeim hætti ættu ávallt að vera
fyrir hendi raunhæfari kauptilboð í
hlutabréf fýrirtækisins og því ætti
verð þeirra síður að lækka af þeim
sökum einum að enginn viðvarandi
kaupandi var á markaðinum. Þessi
aðgerð ætti einnig að koma fyrir-
tækjunum sjálfum til góða, því að
þau hlutafélög, sem semja um við-
skiptavakt hlutabréfa sinna, ættu
að vera traustverðari í hugum kaup-
enda hlutabréfa, og þessi aðgerð
auðveldar þeim því aðgang að fjár-
magni með sölu nýs hlutafjár á
markaði. Að sjálfsögðu getur samn-
ingur um viðskiptavakt aldrei kom-
ið í veg fyrir sveiflur á hlutabréfa-
verði þegar stöðugt ójafnvægi er á
framboði og eftirspurn viðkomandi
hlutabréfa, en verulega ætti að
draga úr miklum verðsveiflum, sér-
staklega í tilviki smærri viðskipta.
Jafriari hlutabréfaviðskipti
lykilhluthafa eða
stærri fjárfesta
Annað atriði, sem virkað getur
sveiflujafnandi á hlutabréfamark-
aði, er það að stærri kaupendur
hlutabréfa dreifí viðskiptum sínum
með öðrum hætti en nú er. í flestum
hlutafélögum er til hópur lykilhlut-
hafa, sem ráða yfir 30-60% hluta-
bréfa í viðkomandi félagi. Eins get-
ur verið að stærri fjárfestar hyggi
á kaup á ákveðnum hlutabréfum. í
og ekkert útlit fyrir það á næstunni.
Horfur á, að rekstrarafgangur
fyrirtækjanna verði í besta falli
óbreyttur eða minnki á þessu og
næsta ári.
Fjármála- og fasteignakreppan
veldur því, að margir þeirra, sem
fjárfestu í verðbréfum á síðasta
áratug, eru í íjárþröng og sumir
gjaldþrota.
Bankarnir gæta mjög að sér í
útlánum og verðbréf eru minna virði
sem veð en áður.
Atvinnuleysi og fjármálaáhyggj-
ur hjá almenningi hafa valdið því,
að sparnaður hefur minnkað og þar
með horfur á aukinni neyslu.
Ástandið á erlendum fjármála-
mörkuðum, í Tókýó og víðar, ýtir
stað þess að aðilar úr ofangreindum
hópum kaupi hlutabréf í stórum
skömmtum og láti síðan ekkert til
sín heyra á markaðinum þess á
milli, kann að vera rétt að þeir dreifí
viðskigtum sínum með öðrum hætti,
eigi fleiri viðskipti en smærri, og
stuðli þannig að stöðugri og sam-
felldari markaði með viðkomandi
hlutabréf.
Frekari framþróun
á hlutabréfamarkaði
Mikil framþróun hefur orðið á
hlutabréfamarkaði undanfarna
mánuði. Mikilvægasta atriðið í því
sambandi er samtenging markaðar-
ins í tvö miðlæg upplýsinga- og
viðskiptakerfi, sem rekjn eru af <
Verðbréfaþingi íslands. í öðru lagi
má nefna aukna upplýsingagjöf á
markaðinum í kjölfar áðurgreindra
breytinga. Nú þegar viðskiptakerfíð
og upplýsingakerfíð hefur þróast,
og upplýsingar um ástand og þróun Í
markaðarins berast samdægurs til
allra, sem áhuga hafa, er komið að
því að fyrirtækin sjálf, sem skráð ’
era á hlutabréfamarkaði, hugi að
breytingum, sem tryggja hag
smærri sem stærri hluthafa. Með
því að fyrirtækin stuðli að samfelld-
um markaði með hlutabréf í þeim,
t.a.m. með samningi um viðskipta-
vakt og/eða með því að lykilhluthaí-
ar séu virkir á markaðinum, stuðla
þau að aukinni trú fjárfesta á mark-
aðinum og efla hann til lengri tíma.
Hafíst þau hins vegar ekkert að
geta áfram orðið veralegar sveiflur
á verði hlutabréfa þeirra jafnvel þó
um lítil viðskipti sé að ræða.
Höfundar eru forsijóri Lands-
bréfa hf. og deildarstjóri Fyrir-
tækjasviðs Landsbréfa hf.
undir svartsýnina fremur en hitt.
Lágt gengi á Bandaríkjadollar
hefur slæm áhrif á tijávöraiðnaðinn
og fyrirtæki eins og Volvo þar sem
stór hluti sölunnar er bundinn doll-
aragenginu.
Af þessu má sjá, að fátt virðist
um fína drætti á sænska hlutaijár-
markaðinum en á því era þó undan-
tekningar. Ein er til dæmis lyfjafyr-
irtækið Astra, sem Wallenberg-
samsteypan ræður mestu um, en
framleiðsluvörur þess seljast vel
víða um heim, ekki síst magalyfið
Losec.
Fyrir aðeins tveimur árum voru
sænsk hlutabréf skráð á 750 millj-
arða SKR. samtals en nú hafa þau
fallið niður fyrir 490 milljarða.
Verðbréf
Svartsýni ríkir á sænska
hlutabréfamarkaðinum
Islandsbref 7,7%
- án bindingar
Þú þarft ekki að festa fé þitt í langan tíma til að njóta
góðrar ávöxtunar.
íslandsbréf, góður kostur fyrir þig.
*
Ráðgjafar Landsbréfa og umboðsmenn í Landsbanka íslands
um allt land.
&
*
Raunávöxtun sl. 3 mánuði á ársgrundvelli.
LANDSBRÉF H.F.
Landsbankinn stendurmed okkur
Sudurlandsbraut 24, 108 Reykjavík, sími 91-679200, fax 91-678598
Löggilt verdbréfafyrirtæki. Adili ad Verðbréfaþingi Islands.