Morgunblaðið - 31.10.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1992
Paradísarfund-
ur á Hispaníola
eftir Ingólf
Guðbrandsson
Elíft vor og sumar er draumur
þeirra, sem berjast gegn roki og
regni árið um kring að ógleymdum
frosthörkum, stórhríð og fannfergi
vetrar. Afkomendur Adams og Evu
hafa aldrei sætt sig við brottrekst-
urinn úr Paradís og þykir illt að
gjalda syndarinnar með því móti
úti í yztu myrkrum. Það er þó
harmabót að geta keypt sér vist í
Paradís dag og dag, eða jafnvel
nokkrar vikur af jarðvistinni. Er
ekki líf vort allt endalaus leit að
horfinni Paradís?
Það er eitthvað lokkandi við eyjar
Karíbahafsins. Við að heyra nafnið
eitt fer um mann sæluhrollur og á
skjá hugans kemur mynd af kókos-
pálma, sem teygir sig hátt til him-
ins, en í leiðinni sveigir hann bol
sinn eins og fimur ballettdansari
út yfir hvitan sand íjörunnar að
spegla krónu sína í blágrænum
haffleti. Villtar orkídeur, hibiskus,
flamboyant-tré, búgganvilla og eld-
tré eru aðeins örfá dæmi um blóm
og tré, sem skarta litadýrð sinni í
óendanlegum litaskala, en fugla-
mergð fyllir loftið himneskum sym-
fón. Þessi Paradís beið hvíta manns-
ins er hann steig fyrst fæti á land
Hispaniola. Honum opnaðist nýr
heillandi heimur, slíka fegurð hafði
hann hvergi fundið á ferðum sínum.
Kolumbus var sem bergnuminn af
söng næturgalans í nóvember. Fijó-
semd landsins og lostfagrir ávextir
fylltu ekki aðeins magann og söddu
hungrið, heldur fylltist hugur hans
ólýsanlegum fögnuði. Hann gaf
Ingólfur Guðbrandsson
„Allt svæðið er sem
blómstrandi aldingarð-
ur og úr þeirri Eden
gengurðu beint á drif-
hvíta ströndina, þar
sem hnetutré og kókos-
pálmar blakta fyrir
léttum andvara.“
eynni nafnið Hispaniola — hinn
nýi, litli Spánn — og í hrifningarví-
munni kallar hann nýfundna landið
„La tierra mas hermosa que ojos
humanos jamás hayan visto", feg-
ursta land, sem mannleg augu hafa
nokkru sinni litið.
„Það býr eitthvað af Kolumbusi
í ykkur öllum“, segir Jóakim for-
seti Balaguer í ávarpi til ferða-
manna á 500 ára afmæli landafund-
arins og má til sanns vegar færa,
því allir sannir ferðamenn eru land-
könnuðir á sinn hátt. Landafundur
Kristófers Kolumbusar í Vestur-
heimi fyrir réttum 500 árum varð
afdrifaríkur, þótt hann vær engin
„uppgötvun“ í sjálfu sér. Mörg þús-
und árum fyrr fóru Asíubúar yfir
Beringssundið, fundu og byggðu
þetta mikla meginland. Sérstæð
menning þeirra reis með tímanum
mjög hátt án atbeina hvíta kyn-
stofnsins og löngu áður en hann
kom til sögunnar, einkum Maya og
Azteka í Mið-Ameríku og Mexíkó,
svo og Inkanna í Perú. Kolumbus
taldi sig vera kominn til Indlands,
þangað sem förinni var heitið, þeg-
ar hann steig fæti á eyna Guanah-
ani hinn 12. október árið 1492 og
nefndi hana San Salvador. Hann
hafði verið 71 dag í hafí við mikið
harðræði á skipum sínum þremur,
sem Isabella Spánardrottning lagði
honum til ferðarinnar, Santa María,
La Pinta og La Ninia, en skipveijar
voru flestir dæmdir fangar, þjófar,
svikarar og morðingjar, sem létu
lítt að stjóm. Nokkrar aðrar af
Bahamaeyjum urðu á leið hans til
Kúbu, en hinn 5. desember tók
hann land á eynni Quisqueya eða
Bohio, en nafnið á máli innfæddra
þýðir „móðir allra landa“. Geta má
nærri hvílíkur fögnuður greip um
sig meðal skipveija eftir langa og
harða útivist að taka land í slíkri
paradís með gnægð vista, þar sem
þokkafullar meyjar gengu naktar
og báru fram glóandi aldin, maís
og tóbak af mikilli kurteisi og undir-
gefni, en þær afurðir þekktu Evr-
ópumenn ekki áður. Taino-ættbálk-
urinn, frumbyggjarnir, var fremur
smávaxinn en spengilegur með kop-
arbrúnan hörundslit og kolsvart,
slétt hár. Þeir skreyttu sig með
steinum, skeljum og gulli og voru
friðsemdarfólk, óvarir um þann
háska, sem beið þeirra. Við upphaf
landnáms Spánveija er talið að þeir
hafí verið um sex hundruð þúsund.
Þeir bjuggu saman í sátt og sam-
lyndi, lifðu á jarðrækt og veiðum
og trúðu á guðinn Yúcahu, sem var
eilífur og góðviljaður vemdari
manna. Uppistaðan í fæðu þeirra
var brauð, sem bakað var úr mul-
inni rót yukka-plöntunnar, en físk
veiddu þeir í net við ströndina og
í ám og vötnum. Spánveijar gerðu
þá að þrælum sínum við landbúnað
og námavinnslu og á aðeins þrettán
árum tókst þeim að uppræta að
mestu þessa frumþjóð og fjörutíu
árum eftir landnámið lifðu aðeins
fímm hundruð þeirra, sem fljótt
hurfu með öllu og runnu saman við
stofn nýlenduherranna. Úr máli
þeirra lifa allmörg orð eins og
karíba, barbacoa, ají (paprika),
maís, tabaco (tóbak), yukka, hurac-
Nýtízkuhótel í aldinlundum en fjöll í baksýn - Puerto Plata.
án (fellibylur), hamaca (hengirúm),
canoa (bátur).
Sic transit gloria mundi
Úr fýrstu siglingu sinni til Vest-
urheims sigldi Kolumbus til baka
til Spánar og tók með sér nokkra
Taino-indíána ásamt gulli og ger-
semum til að færa sönnur á landa-
fundinn mikla og fá staðfestan titil
sinn „yfíraðmíráll úthafanna",
ásamt landstjóranafnbót. Hann fór
þijár ferðir til viðbótar ásamt miklu
föruneyti, en úr hinni þriðju var
hann fluttur í hlekkjum, rúinn heiðri
og nafnbótum. Sá veldur miklu, sem
upphafinu veldur, en ekki verður
Kolumbusi kennt um allar ávirðing-
ar og grimmdarverk Spánveija í
Nýja heiminum, þar sem þeir réðu
lögum og lofum næstu 300 árin unz
veldi þeirra hrundi á skömmum
tíma á fyrri hluta 19. aldar. Sic
transit gloria mundi! Hve fallvölt
er heimsins dýrð. Hinn mikli aðmír-
áll og nýlenduherra andaðist í
Valladolid á Spáni árið 1506, aðeins
55 ára, vinafár og snauður en sann-
færður um að hann hefði fundið
Indland í vestri. Því fengu eyjar
Karíbahafsins samheitið Vestur-
Indíur og frumbyggjar Ameríku
voru nefndir indíánar. Hrifning
hans af Hispaniola entist honum til
hinztu stundar og hans síðasta ósk
var að bera þar beinin. Loks hefur
honum orðið að ósk sinni, eftir að
líkamsleifar hans hafa hrakizt milli
Spánar, Santo Domingo, Havana
og nú loks verið komið fyrir í
stærsta minnismerki heimsins,
hinni voldugu vitabyggingu í Santo
Domingo, Faro Colon, sem sjálfur
páfínn vígði hinn 11. október sl. við
mikla viðhöfn. Ný ópera var frum-
flutt í Santo Domingo nýlega af
þessu tilefni og er þar rakinn að-
dragandi landafundarins, landtakan
á Hispaniola, samskiptin við frum-
byggjana og undirokun þeirra.
Óperan er eftir ítalska tónskáldið
Antonio Braga, sem samdi bæði
texta og tónlist og er Kolumbus í
aðalhlutverki. Minningin um land-
nám Spánveija er beizkjublandin í
huga afkomenda frumbyggja Nýja
heimsins og hefur niðurbæld gremj-
an víða brotizt út í mótmæla-
göngum, en íbúar Santo Domingo
heiðra minningu Kolumbusar sem
eins mesta afreksmanns sögunnar
og Spánveijar minntust hans og
landafundarins í ár með mestu
heimssýningu allra tíma, en henni
lauk á sjálfan afmælisdaginn, 12.
október.
Vagga rómanskrar
menningar í Ameríku
Spánveijar lögðu smám saman
undir sig alla Mið- og Suður-Amer-
íku sunnan Rio Grande, að Brasilíu
undanskilinni, sem féll í hlut Portú-
gala. Stærstu eyjar Karíbahafs lutu
lengi yfírráðum Spánveija, Kúba,
Hispaniola og Puerto Rico, en
Frakkar, Hollendingar, Bretar og
Bandaríkjamenn skiptu hinum á
milli sín. Því búa mörg þjóðarbrot
á þessum sólríku og gróðursælu
hitabeltiseyjum og hafa blandast
frumbyggjum og svörtum þrælum
frá Afríku í tímans rás. Af því leið-
ir marglitt mannlíf og menningar-
strauma af ólíkum toga. En á Hi-
spaniola, sem er önnur stærsta eyj-
an, átti þetta allt upptök sín og
þaðan var spænska nýlenduveldinu
stjórnað í upphafi. Eyjan skiptist
síðar í tvö ríki og er Haiti að vest-
an en Dóminíku lýðveldið austantil.
Bróðir Kristófers Kolumbusar,
Bartholomeus, varð landstjóri Hi-
spaniola og stofnsetti borgina Santo
Domingo árið 1496. Hún er höfuð-
borg lýðveldisins Dóminíku, sem
NOTUM GROFMYNSTRUÐ VETRARDEKK.
HÖGUM AKSTRI EFTIR AÐSTÆÐUM
GATNAMALASTJORI