Morgunblaðið - 31.10.1992, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1992
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1992
29

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Skuldir við
hættumörk
Atvinnuleysi er orðið meira
en verið hefur í nær aldar-
fjórðung og mun það fara vax-
andi, einkum á fyrrihluta næsta
árs. Menn hafa eðlilega af þessu
miklar áhyggjur og kröfur verða
æ háværari um aðgerðir til
lausnar. Vegna efnahagssam-
dráttarins og aflaniðurskurðar
munu sjónir verkalýðsfor-
ustunnar og stjómmálamanna
beinast að lántökum heima og
erlendis til að auka atvinnu.
Ríkisstjómin hefur þegar boðað
tveggja milljarða króna lántök-
ur í þessu skyni á næsta ári,
einkum til vegaframkvæmda og
viðhalds opinberra bygginga.
Búast má við, að þrýstingur á
ríki og sveitarfélög um að bæta
hér um betur aukist um allan
helming í vetur.
í ljósi þessa er hollt að staldra
við og líta á skuldastöðu þjóðar-
búsins, heimila og fyrirtækja.
Fréttimar um efnahagshrunið í
Færeyjum gera þetta enn
brýnna, en skuldasöfnun fær-
eysks samfélags hefur í raun
leitt til missis efnahagslegs
sjálfstæðis. Ástandið er að
sönnu ekki svo slæmt hér enn-
þá, en við siglum hraðbyri í
sömu átt verði gengdarlaus
skuldasöfnun síðustu tveggja
áratuga ekki stöðvuð og aðhald
og sparsemi sett í öndvegi á ný.
Við erum að vísu ennþá hálf-
drættingar í erlendri skulda-
söfnun á við Færeyinga, en er-
lendar skuldir þeirra nema 1,6
milljónum króna á hvert manns-
bam. Erlendar skuldir okkar
nema 800 þúsund krónum á
mann, en þær fara ört vaxandi.
Erlendar skuldir Islendinga
nema nú um 200 þúsund millj-
ónum króna og hafa að mestu
hlaðist upp síðustu tuttugu árin.
Þær voru óveralegar í lok Við-
reisnartímabilsins. Það hefur
því að jafnaði skort um 10 þús-
und milljónir króna á ári til
þess að innlendur spamaður
stæði undir íjárfestingum og
neyzlu á þessu tímabili. í fjár-
lagaframvarpinu kemur fram,
að á næsta ári fari nær þriðji
hver fiskur í afborganir og vexti
af erlendum skuldum þjóðar-
búsins, eða 30%. Skuldimar
nema nú yfír helmingi af lands-
framleiðslu og það tæki allar
útflutningstekjur okkar í 18
mánuði að greiða þær upp. Og
ennþá verður skuldasöfnuninni
haldið áfram með svipuðum
hraða á næsta ári. Lánstraust
íslendinga hjá erlendum lánar-
drottnum er talið þokkalegt, en
hætt er við því að haldi lántök-
ur áfram í sama mæli og verið
hefur muni þeir krefjast hærri
vaxta af peningum sínum vegna
aukinnar áhættu. Slík vaxta-
hækkun bindur okkur enn
fastar á skuldaklafann.
í grein, sem Sigurður B. Stef-
ánsson hjá VÍB, birti nýlega í
Morgunblaðinu, gerði hann út-
tekt á skuldamálum lands-
manna. Þar kom m.a. fram, að
um mitt þetta ár námu skuldir
heimilanna um 227 milljörðum
króna og era orðnar meiri en
árstekjur þeirra eftir skatta.
Skuldasöfnun heimila keyrði úr
hófí fram árin 1989-1991, en
þá ríflega tvöfölduðust skuldim-
ar, eða hækkuðu úr 101 millj-
arði 1989 í 211 milljarða í árs-
lok 1991. Þær jukust að meðal-
tali um rúmlega 3 milljarða á
mánuði og um fímmtungur er
í húsbréfum. Skuldimar nema
um 3,4 milljónum á hveija fjög-
urra manna fjölskyldu. Skuld-
setning fyrirtækjanna er einnig
gífurleg, en þær námu 288
milljörðum króna um mitt þetta
ár. Glöggt má ráða, hversu al-
varleg skuldsetning fyrirtækj-
anna er af því að samkvæmt
úttekt Þjóðhagsstofnunar er
eigið fé íslenzkra fyrirtækja
aðeins 17% og þess vegna er
83% þess fjár sem bundið er í
atvinnurekstrinum lánsfé.
Þegar heildarmyndin er skoð-
uð sést hversu ógnvænleg
skuldastaða þjóðarbúsins er. I
grein sinni segir Sigurður að
enginn vafí leiki á því að skuld-
ir þjóðarbúsins út á við séu
komnar á hættulegt, stig þegar
þær nemi 150% af útflutnings-
tekjum, ekki sízt vegna þess,
hversu sveiflukenndar þær era.
Þó keyrir fyrst um þverbak þeg-
ar skuldir heimila og atvinnu-
fyrirtækja era einnig hafðar í
huga. Laun geta lækkað og at-
vinna brugðist hjá einstakling-
unum eins og nú er reyndar að
gerast. Það sama á við um tekj-
ur fyrirtækjanna.
Allt þetta verður að hafa í
huga þegar rætt er um að leysa
efnahagsvandann og atvinnu-
leysi með lántökum. Við eram
komin á yztu nöf í skuldasöfnun
og það er helzta ástæðan fyrir
því háa vaxtastigi sem allir
kvarta um. Við þessum vanda
verður aðeins brugðizt með ráð-
deild og spamaði og aukinni
verðmætasköpun. Einungis
aukin verðmætasköpun getur
staðið undir þeim lífskjörum
sem við krefjumst og því að
greiða umframeyðslu síðustu
tveggja áratuga.
AÐALFUNDUR LIU A AKUREYRI
Álögð gjöld á útgerðina
hafa hækkað um 400%
Kristján Ragnarsson var endurkjörinn formaður LIU
í efnahagsályktun aðalfundar LÍÚ
kemur fram að álögð gjöld á út-
gerðarfyrirtæki hafa hækkað um
allt að 400%, þ.e. lögskráningar-
gjöld hafa hækkað um þetta hlut-
fall. Af öðrum hækkunum má
nefna að aðstöðugjöld hafa allt
að því þrefaldast, veiðieftirlits-
gjald hefur hækkað um 152%,
hæfnisvottorð um 300% og afla-
gjaldstofn um 18%. í lok aðalfund-
arins fór fram stjóraarkjör og var
Kristján Ragnarsson endurkjör-
inn formaður LÍÚ.
í efnahagsályktuninni segir m.a.
að ýmsar opinberar álögur á sjávar-
útveginn hafí hækkað verulega um-
fram almennt verðlag og greiðslu-
getu greinarinnar á undanfömum
árum.
Mikilvægt sé að lánardrottnar
sjávarútvegsins vinni með fyrirtækj-
um að endurfjármögnun í þeim til-
gangi að létta greiðslubyrði þeirra.
„Nauðsynlegt er að lækka tilkostnað
og álögur á atvinnulífíð í landinu.
Jafnframt því sem ríkið dragi úr
útgjöldum og hagræði í eigin rekstri.
Takist þeim ekki að tryggja kostnað-
arlækkanir atvinnulífsins mun geng-
ið láta undan síga og þar með stöðug-
leikinn," segir í ályktunni.
Meðal annarra ályktana sem sam-
þykktar voru má nefna að stjóm LÍÚ
hefji viðræður við Hafrannsóknar-
stofnun og sjávarútvegsráðuneytið
um rannsóknir á djúpslóð. Að fella
niður undanþágu um að telja ekki
hálfan afla veiddan á línu í nóvem-
ber til febrúar utan aflamarks enda
njóti þeir sem veiðarnar hafa stundað
reynslu sinnar og aðalfundurinn
krefst þess að Hagræðingarsjóður
verði þegar lagður niður og veiði-
heimildum hans ráðstafað til físki-
skipa í samræmi við kvóta þeirra.
Sem fyrr segir var Kristján Ragn-
arsson endurkjörinn formaður. Með
honum í stjóm til þriggja ára vom
kosnir þeir Vilhelm Þorsteinsson,
Akureyri, Valdimar Bragason, Dal-
vík, Brynjólfur Bjamason, Reykja-
vík, Eiríkur Tómasson, Grindavík og
Hilmar Rósmundsson, Vestmanna-
eyjum.
Fyrir í stjóm LÍÚ em Gísli Jón
Hermannsson, Reykjavík, Haraldur
Sturlaugsson, Akranesi, Ingimar
Halldórsson, Súðavík, Eiríkur Olafs-
son, Fáskrúðsfirði, Oskar Þórhalls-
son, Keflavík, Guðmundur Kristjáns-
son, Rifí, Sverrir Leósson, Akureyri,
Pétur Stefánsson, Kópavogi og Guð-
rún Lárasdóttir, Hafnarfírði.
Morgunblaðið Rúnar Þór
Kristján Ragnarsson, sem endurkjörinn var formaður Landssambands
íslenskra útvegsmanna, ásamt Sigurði Einarssyni, útvegsmanni í Vest-
mannaeyjum.
Veiðileyfagjald greiði skuld-
ir verst settu fyrirtækj anna
segir Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
í ERINDI sem Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
flutti á aðalfundi LÍÚ varpaði
hann fram þeirri hugmynd að
veiðileyfagjald yrði notað til að
greiða skuldir verst settu fyrir-
tækjanna í sjávarútvegi. Jón Bald-
vin sagði að enginn sé að tala um
gjaldþrotaleið sem lausn á vanda
sjávarútvegsins og hann telur að
orð Þorsteins Pálssonar sjávarút-
vegsráðherra á fundinum hafi
verið mistúlkuð. Það væri engu
líkara en Þorsteinn hefði komið
norður með aftökulista og ætlaði
sér að slá af 37 sjávarpláss ef
farin væri svokölluð gjaldþrota-
leið. Um slíkt væri alls ekki að
ræða.
Jón Baldvin segir að sannleikurinn
sé sá að nú standi menn frammi
fyrir meiri vanda í sjávarútvegi en
hægt sé að ráða við. „Þetta er skipu-
lagsvandi sem kallar á fjárhagslega
endurskipulagningu," segir hann.
„Þeir sem lifa af þessa skipulagningu
verða sterkari og fá betri starfsgmn-
dvöll.“
Morgunblaðið ræddi við Jón Bald-
vin á aðalfundinum og bað hann að
útskýrar nánar hugmyndir um veiði-
leyfagjaldið. „Ef menn em sammála
um að hluti sjávarútvegsfyrirtækja
sé svo sokkinn í skuldir að ráðstafan-
ir fá ekki bjargað þeim og þeim í
raun haldið á floti með því að lánar-
drottnar gangi ekki að þeim segir
það sig sjálft að við gjaldþrot þeirra
fæst lítið borgað upp í skuldir," seg-
ir Jón Baldvin. „Varlega áætlað er
hér um að ræða um 20 milljarða
króna af heildarskuldum sjávarút-
Harðar deilur um krókaleyfi
Ályktun um að ekki verði hvikað frá ákvæðum laga um afnám þess
MIKLAR umræður og harðar deil-
ur urðu á aðalfundi LÍÚ um álykt-
un þess efnis að ekki verði hvikað
frá ákvæðum laga um stjóraun
fískveiða varðandi krókaveiðar
smábáta. Lögin fela í Sér að króka-
íeyfísbátar fari inn í kvótakerfíð
árið 1994. Fór svo að lokum að
ályktun þessi var samþykkt með
90 atkvæðum gegn 31 á fundinum.
Dagbjartur Einarsson frá Grinda-
vík kvaddi sér fyrstur hljóðs um álykt-
un þessa og sagði að menn skyldu
hugsa sig vel um áður en þeir sam-
þykktu þessa ályktun og hann lýsti
sig andvígan henni. „Ef samþykktur
verður kvóti á þessa báta á bilinu
5-10 tonn eins og rætt er um er
þetta búið spil fyrir þá,“ sagði Dag-
bjartur.
Jóhann K. Sigurðsson frá Neskaup-
stað sagðist styðja sjónarmið Dag-
bjarts enda væm trillukarlar að mestu
eldri menn sem þjónað hefðu útgerð-
inni dyggilega áður. Og Gunnar Jó-
hannsson sagði að með því að sam-
þykkja þessa ályktun væri verið að
stuðla að því að leggja veiðar smá-
báta við landið í auðn. í staðinn ætti
að stuðla að einhverskonar sóknar-
marki fyrir þessa báta þannig að
þeir gætu verið óheft á sjó frá apríl
til september en bannað að veiða á
öðmm tímum.
Kristján Loftsson sagði að sér
fyndist þessi ályktun of hvassyrt og
afdráttarlaus og ekki hægt að af-
greiða hana í þessu formi. En nokkr-
ir sem töluðu vom samþykkir tillög-
unni, þeirra á meðal Þorsteinn Már
Baldvinsson sem segir að trillukarlar
eigi ekkert inni hjá útgerðarmönnum
og hann lagði til að ályktunin yrði
samþykkt. Þeir sem voru meðmæltir
ályktuninni bentu á að veiðar smá-
báta hefðu fjórfaldast á undanförnum
ámm og þarna væri gat í kvótakerf-
inu sem stoppa þyrfti upp í.
Ályktunin var síðan borin upp til
atkvæða og samþykkt.
vegsins. Og hver mun bera þetta tap?
Hinn almenni skattborgari því skuld-
imar em að mestu hjá ríkisstyrktum
bönkum og sjóðum. Með því að taka
upp veiðileyfagjald á þá betur settu
sem myndu lifa af hina ijárhagslegu
endurskipulagningu með sterkari
stöðu í formi meiri kvóta og meira
aflamagns til vinnslu myndi hinn al-
menni skattborgari ekki þurfa að
bera þessar byrðar en fá í staðinn
arð af þessari auðlind sinni.“
Aðspurður um framkvæmdina,
eða útfærsluna, á þessari hugmynd
sagði Jón Baldvin að slíkt mætti
hugsa sér í gengum bankakerfið og
þá í formi skuldaskila til lengri tíma.
„Veiðileyfagjaldið kemur því það er
skynsamlegt að taka það upp sem
tæki til að auka hagkvæmni veið-
anna,“ sagði hann.
í erindi sínu á aðalfundinum kom
Jón Baldvin inn á ýmsar hugmyndir
sem nú eru á lofti til aðstoðar sjávar-
útveginum, m.a. afnám aðstöðu-
gjalds. Hann kvaðst hlynntur afnámi
aðstöðugjalds og í staðinn telur hann
að sveitarfélögin geti fengið bifreiða-
gjöldin til sín ásamt heimild til að
hækka þau. Hins vegar bæti slík
aðgerð ekki svo mjög stöðu sjávarút-
vegsins þar sem sjávarútvegsfyrir-
tæki greiði nú lægri aðstöðugjöld en
önnur. Einnig nefndi Jón Baldvin,
auk kostnaðarlækkana, hvort ekki
væri hægt að ná samstöðu með aðil-
um vinnumarkaðarins um að lækka
launatengd gjöld.
Algengt að unglingar þurfí
lyf við svefnleysi og kvíða
í SKÝRSLU um málefni baraa og ungmenna, sem unnin er af nefnd
sem Jóhanna Sigurðardóttir félagsmálaráðherra skipaði, kemur meðal
annars fram að notkun lyfja, áfengis og annarra ávana- og flkniefna
þekkist meðal grunnskólabarna allt niður í 11 ára aldur og í skýrsl-
unni segir að algengt sé að 11-15 ára unglingar þurfí lyf við svefn-
leysi og kvíða. Fram kemur að 20% íslenskra- grunnskólabarna þurfi
einhvern tíma á skólagöngu sinni á sérkennslu að halda. 10-25% nem-
enda í 3.-5. og 8 bekk eru sögð lögð í einelti og „tekin fyrir“ vikulega
eða oftar. Félagsleg einangrun er algeng meðal unglinga og um 20%
þeirra tilheyra engum jafnaldrahópi, að þvi er fram kemur í saman-
dregnum niðurstöðum skýrslunnar. Nefndin telur að við endurskoðun
barnaverndarlaga hefði átt að hækka sjálfræðisaldur i 18 ár eins og
tiðkast í flestum nágrannalöndum. í skýrslunni eru gerðar margvísleg-
ar tillögur um úrræði í þágu barna og unglinga.
Nefndin segir að í skýrslum stofn-
ana sem liðsinni bömum og ungling-
um í vanda komi glöggt fram að
erfíðar heimilisaðstæður geti leitt til
alvarlegra vandamála. Ofbeldi, þar
með talið kynferðislegt ofbeldi, sé
mun útbreiddara í þjóðfélaginu en
áður hafí verið ætlað. Féiagsleg ein-
angmn, einelti, hegðunarvandamál,
aðlögunarvandkvæði og námserfíð-
leikar fari vaxandi og neysla áfengis
meðal barna og unglinga hafí aukist
með tilkomu bjórsins. Þá er vakin
athygli á að sjálfsvígum karla 15-25
ára hafi fjölgað vemlega.
Þá kemur fram um umfang kyn-
ferðislegs ofbeldis að tæplega fímmt-
ungur þeirra kvenna sem leituðu til
kvennaathvarfsins árið 1991 sögðust
hafa orðið fyrir sifjaspellum og 12%
kvennanna sögðu böm sín hafa orðið
fyrir siíjaspellum. Vísað er til þess
að í ársskýrslu félagsmálastofnunar
Reykjavíkur fyrir árið 1990 kemur
fram að á því ári hafi borist 17 mál
vegna gmns um kynferðisafbrot
gegn 24 bömum. Meðalaldur bam-
anna var 8 ár, hið yngsta var á fyrsta
ári en hið elsta á 16. ári. Oftast
beindist gmnur að föður eða stjúp-
föður.
Vitnað er til ársskýrslu Stígamóta
árið 1991. Það ár hafí 227 þolendur
í þeim 305 málum sem upp komu
orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi fyrir
15 ára aldur en hafí hins vegar flest-
ir verið 43 til 59 ára þegar leitað
var til Stígamóta.
Ofbeldi setur svip á skólaböll
Vakin er athygli á því að dans-
leikjahald nemenda í framhaldsskól-
um hafí breyst til hins verra síðustu
árin. Líkamsmeiðingar, slys og
skemmdarverk í tengslum við slíkar
skemmtanir séu algengar.
Fram kemur í skýrslunni að um
helmingur þeirra barna og ung-
menna sem leitað hafa til Unglingar-
áðgjafarinnar bjuggu hjá báðum
kynforeldrum en foreldrar 94,5%
skjólstæðinga Unglingaráðgjafar-
innar áttu í einhveijum erfiðleikum.
Ymis konar meðferðar- og
vistunarúrræða er talin þörf
Helstu tillögur nefndarinnar til
úrbóta og uppbyggingar á stuðnings-
úrræðum fyrir böm em að koma
þurfí á fót langtíma vistheimili fyrir
alvarlega geðtmfluð böm, efld verði
úrræði barnavemdamefnda til
skammtíma- og langtímavistunar og
nota verði fósturheimili mun mark-
vissar og faglegar en nú er gert.
Fyrir unglinga leggur nefndin til
að á vegum unglingaheimilisins verði
komið á fót lokaðri skammtíma með-
ferðardeild, en nauðsynlegt geti verið
að vista unglinga gegn vilja þeirra í
nokkra mánuði meðan verið sé að
hjálpa þeim að ná tökum á tilverunni
og efla þurfi starfsemi unglingaráð-
gjafar Únglingaheimilisins þar sem
langir biðlistar séu eftir viðtölum.
Þá sé veruleg þörf fyrir meðferðarúr-
ræði á Norðurlandi, með svipuðu
sniði og meðferðarheimilið í Sólheim-
um 7 og á Torfastöðum. Einnig sé
þörf fyrir langtímavistheimili fyrir
geðtmflaða unglinga því góðar líkur
séu á að margir skjólstæðinga Ungl-
ingageðdeildar nái bata og eigi aftur-
kvæmt út í samfélagið.
Loks telur nefndin að marka þurfí
þá óyggjandi stefnu að unglingar í
áfengis- og vímuefnavanda fái sér-
hæfða meðferð á sérstöku meðferð-
arheimili.
Ráðstefna Barnaheilla
Vandi barna á Islandi
og í Noregi svipaður
Morgunblaðið/Sverrir
Arthur Morthens formaður Barnaheilla, Trond-Viggo Torgersen
umboðsmaður baraa í Noregi, Mikel Friis aðstoðarmaður Torgers-
ens, og Lára Pálsdóttir varaforinaður Baraaheilla.
RÁÐSTEFNA á vegum samtak-
anna Barnaheilla fór fram í
Veltubæ í gær og var þar meðal
annars fjallað um Barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna. íslensk
stjórnvöld fullgiltu í gær samn-
inginn um réttindi barna, þ.e.
Barnasáttmála SÞ. Meðal frum-
mælenda á ráðstefnunni í gær
var norski læknirinn Trond-
Viggo Torgersen, en hann er
umboðsmaður baraa í Noregi.
Torgersen sagði í samtali við
Morgunblaðið að vandamál
baraa á íslandi og í Noregi væru
svipuð að umfangi og taldi hann
fulla þörf á því að embætti um-
boðsmanns barna yrði stofnað
hér á landi.
Torgersen sagði að starf sitt sem
umboðsmaður barna fælist í því að
gæta réttinda og öryggis norskra
barna og að sjá um að lög og regl-
ur sem gilda um norsk börn væm
í heiðri hafðar. Umboðsmaðurinn
starfar undir norska Stórþinginu
og em sex stöðugildi innan emb-
ættisins. Um þessar mundir væm
þó tíu manns við störf hjá umboðs-
manninum. Torgersen sagði að
starfíð fælist að miklu leyti í því
að rannsaka tilfelli og safna gögn-
um í þeim málum sem bæmst inn
á borð embættisins. Þessi gögn og
ýmis tölfræðileg vitneskja sem
safnað væri saman væri síðan not-
uð til að benda stjómmálamönnum
á það sem betur má fara.
Torgersen sagði að ástandinu í
þessum málum hér á landi svipaði
nijög til þess sem gerðist í Noregi.
„I fyrra komu inn á okkar borð 8
þúsund tilfelli. Norðmenn em átta
sinnum fleiri en íslendingar og
samkvæmt því er eðlilegt að um
eitt þúsund tilfelli komi upp árlega
á íslandi. Opinber fjárveiting til
embættisins er fjórar norskar krón-
ur fyrir hvert norskt barn. Við höf-
um blaðamenn í starfí sem koma
viðbrögðum stjórnmálamanna við
okkar erindum á framfæri. Við
emm með öllu óháð ríkisstjóminni
STEINUNN Þórðardóttir,
fimmtán ára nemandi í 10. bekk
Réttarholtsskóla, flutti erindi á
ráðstefnu Barnaheilla i Veltubæ
í gær. Hún sagði í samtali við
blaðið að hún hefði fjallað um
þá skýlausu skyldu yfirvalda að
framfylgja réttindum barna á
íslandi. I erindi hennar kom einn-
ig fram að böra og unglingar
yrðu töluvert varir við ofbeldi í
sjónvarpsefni sem ætlað væri
börnum og vernd gegn sliku of-
beldi vantaði inn í Barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna. Erindi
Steinunnar fer hér á eftir.
„Bamasáttmáli Sameinuðu þjóð-
anna felur í sér fagra hugsjón.
Hann miðar að því sem börnum um
allan heim er fyrir bestu og hver
réttur þeirra er. Sameinuðu þjóðim-
ar, sem ísland er aðili að, sam-
þykktu hann 1989. En er hann
annað og meira en bara hugsjón?
Er hann í raun framkvæmanlegur?
Það fer eftir því hvar á málið er
litið. Lítum til dæmis á Island. Hér
er hvorki hungursneyð né styijöld
og því ætti sáttmálinn að vera
næsta auðveldur í framkvæmd. En
höfum við gert okkar ítrasta til að
fylgja anda hans eftir? Hefur hann
og veitum stjómmálamönnum þarft
aðhald," sagði Torgersen.
Hann sagði að vandamálin sem
blöstu við bömum væm margvís-
leg. Heimilislaus böm væra mörg.
Böm væm beitt kynferðislegu of-
beldi og einnig risu oft upp vanda-
mál þegar böm væra tekin inn á
fósturheimili.
Torgersen sagði að í Noregi
væri þróunin sú að bilið stækkaði
stöðugt á milli þeirra bama sem
væm verst stödd og þeirra sem
væm best á vegi stödd. Hann sagði
að þetta þjóðfélagsvandamál væri
einkum sprottið úr fjárhagslegum
jarðvegi. Stjómmálamenn settu
velferð bama ekki nógu framarlega
í forgangsröðina og því væri emb-
ætti umboðsmanns bama nauðsyn-
legt. Með því að fullgilda Bama-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna
hefðu norskir stjómmálamenn
skuldbundið sig til að tryggja rétt
barna og hann væri því öflugt verk-
færi fyrir umboðsmanninn.
verið kynntur fyrir bömunum? í
sáttmálanum stendur að hvert bam
eigi rétt á því að vita um meginregl-
ur sáttmálans, það er að segja rétt-
indi þess. Þeirri reglu hefur ekki
verið framfylgt fremur en mörgum
öðmm. Hefur bömum verið tryggð
vemd gegn ólöglegri notkun eitur-
lyfja og hvemig er tekið á þeim sem
hafa lífsviðurværi sitt af því að
koma bömum og unglingum upp á
eiturlyfjanotkun? Hvemig em böm-
in vemduð gegn kynferðislegu of-
beldi? Jafnaldra mín varð fyrir
nauðgun og ofbeldismennimir
sluppu við refsingu á meðan þeir
sem aka yfír á rauðu ljósi em sekt-
aðir.
Em bömin hér á landi laus við
vinnuánauð? Vitum við það? Vitum
við hvort sum börn og unglingar
vinni það mikið að það komi niður
á skólagöngu þeirra, til dæmis
vegna erfíðra félagslegra aðstæðna
í fjölskyldunni?
Svo er það eitt atriði sem mér
fínnst sárlega vanta í sáttmálann,
en það er vemd bama gegn ofbeldi
í fjölmiðlum, þar á meðal í Ríkisút-
varpinu, sem dembist yfir heimilin
í ýmsu formi, til dæmis í teikni-
myndum ætluðum ungum bömum.
Þetta ofbeldi gerir óþroskaðar
Auk þess að reka rétt barna og
safna upplýsingum og gögnum um
hag þeirra kemur Torgersen fram
1 norska ríkissjónvarpinu einu sinni
í viku, á mánudögum. Þar svarar
hann fyrirspumum bama sem þau
hafa borið fram í síma umboðs-
mannsins. Á milli 2-3 þúsund böm
hringja eða skrifa til umboðs-
mannsins og bera fram þær spum-
ingar sem á þeim brenna. Sjón-
varpsþátturinn hefur verið á dag-
skrá í þijú ár. Bömin geta einnig
hringt á meðan á þættinum stend-
ur. Torgersen sagði að spuming-
araar væm ýmiss eðlis, allt frá
ráðleggingum um að notkun bíl-
belta verði lögleidd í strætisvögn-
um, spurningar um blæðingar, yfír-
lýsingar um heimsku stjómmála-
manna og til alvarlegra vandamála
eins og kynferðislegs ofbeldis.
Sumar þessara fyrirspurna snerti
starf stjómmálamanna og umboðs-
maðurinn komi þeim á framfæri,
með óskum um úrbætur ef við á.
Morgunblaðið/Ami Sæbcrg
Steinunn Þórðardóttir
bamssálir hálfmglaðar í ríminu og
margir telja að það hafi leitt til stór-
aukins ofbeldis í skólum, eins og
ótalmörg dæmi sanna. Ofbeldi fer
sífellt vaxandi. Stöðvum það áður
en það verður of seint. Þessi mál-
efni em efst á baugi hér á landi
en úti í heimi em allt aðrar áhersl-
ur. Þar er málið komið á svo alvar-
legt stig að jafnvel réttur bama til
lífs og þroska er brotinn. Á hverjum
degi látast 38 þúsund ungböm úr
bamasjúkdómum sem auðvelt er að
koma í veg fyrir. Það verður ótrú-
legur fjöldi bama fyrir hungurs-
neyð, pyntingum og þrælkun. Þessi
réttur þeirra er algjörlega fótum
troðinn. Það mun taka langan tíma
að bæta ástand bama í þriðja heim-
inum og því er þessi sáttmáii aðeins
byijunin."
Steinunn Þórðardóttir, 15 ára
Vernd gegn ofbeldi
í fjölmiðlum vantar