Morgunblaðið - 13.03.1993, Page 12

12 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. MARZ 1993
Af grimmd ertu komin
Morgunblaðið/Sverrir
Guðrún Gísladóttir og Valdimar Öm Flygenring í hlutverkum sínum.
_________Leiklist______________
Súsanna Svavarsdóttir
Leikfélag Reykjavíkur: Dauð-
inn og stúlkan. Höfundur: Ariel
Dorfman. Þýðandi: Ingibjörg
Haraldsdóttir. Leikstjóri: Páll
Baldvin Baldvinsson. Leikmynd
og búningar: Þórunn S. Þor-
grímsdóttir. Lýsing: Láms
Björnsson. Hljóðmynd: Baldur
Már Arngrímsson.
Mannleg örlög í þjóðfélagi sem
er grundvallað á valdníðslu, kúg-
un, siðblindu, pyntingum;
grimmd, er efniviðurinn í Dauðan-
um og stúlkunni. Grimmd eins
pólitísks litarháttar gagnvart öðr-
um, grimmd karlmanns gagnvart
konu, grimmd hins sterka gagn-
vart þeim veika; vald þess sem
vopnið ber.
í þessu verki er það konan sem
heldur um vopnið. Hún, Pálína,
skipar og ógnar, krefur og keflar.
Hún er bam samfélags þar sem
valdhafamir beita nákvæmlega
þessum aðferðum í samskiptum
við þegnana. Af grimmd er hún
komin. Hún hefur lært lexíuna
sína nokkuð vel, enda fengið
einkatíma þegar henni, fimmtán
ámm áður, var rænt úti á götu,
hún flutt í fangabúðir þar sem
hún var pyntuð og henni nauðgað
— oft.
Nótt eina kemur maður hennar
seint heim. Bíllinn hans hefur bil-
að og læknir nokkur komið honum
til hjálpar með því að aka honum
heim. Þegar læknirinn kemur inn
til að fá drykk telur Pálína sig
þekkja aftur rödd kvalara síns.
Hún hafði aldrei séð hann — var
með bundið fyrir augun — og vissi
ekkert hvað hann hét; vissi bara
að hann var læknir, sem hlustaði
á tónlist eftir Schubert og vitnaði
í Nietzsche. Þessi læknir heitir
Roberto Miranda, hlustar á tónlist
Schuberts og vitnar í Nietzsche.
Ýmislegt bendir til þess að hann
sé rétti maðurinn, en hún getur
ekkert sannað.
Eiginmaður Pálínu, Gerardo,
er lögfræðingur sem hefur rétt
veríð skipaður í nefnd sem á að
kanna glæpi sem ollu dauða, eða
leiddu til dauða, á tímum fasískrar
einræðisstjórnar. En Pálína dó
ekki, því á ekki að rannsaka henn-
ar mál. Hún ákveður því að rann-
saka það sjálf. Það er ákveðið að
læknirinn gisti í húsi þeirra hjóna
og um nóttina keflar Pálína hann
og þegar hann vaknar mætir hon-
um gapandi byssukjaftur í hönd-
um konu í hefndarhug; konu sem
krefst sannleika, réttlætis, hreins-
unar á þeirri jörð sem hún gengur
á — en auðvitað langar hana
mest í blóð. Eiginmaðurinn telur
sig vera á heilbrigðisvæng rétt-
lætisins. Hann reynir að sýna
konu sinni fram á að skynsam-
legra sé að draga manninn fyrir
dómstóla í þessu nýja lýðræðis-
ríki, þar sem ekkert er hægt að
sanna, enginn þorir að dæma,
vegna þess að nýja stjómin vilí
að grimmdarverkum linni, vill
engan sajcfella, engan dæma. En
eins og oft vill verða eru þetta
að einhveiju leyti sömu mennimir
og fylktu sér í kringum einræðis-
herrann fallna. Þeir hafa bara
fengið nýja merkimiða og þeim
er engin þægð í að upplýsa eitt
né neitt. Það á bara að rannsaka,
til að viðurkenna að glæpir hafi
verið framdir, en ekki til að af-
hjúpa myrkraverk og uppræta
þau; það er ekki verið að hugsa
um réttlæti til handa þeim sem
hafa lifað ógnina af, bara viður-
kenningu til handa þeim sem hafa
dáið. Við þessi viðhorf og sinn
eigin hefndarþorsta þarf Pálína
að beijast, og gera upp hug sinn
um endalok leiksins. Ætlar hún
að drepa lækninn eða ætlar hún
að náða hann? Em þessir kostir
einhver lausn fyrir hana?
Dauðinn og stúlkan er mjög vel
skrifað verk, nærgöngult og krefj-
andi. Það er auðvelt að skilja
Pálínu sem heimtar persónulegt
réttlæti. Það er líka auðvelt að
skilja eiginmann hennar, sem hef-
ur eygt von um betra líf handa
þeim eftir að lýðræðisöflin komust
til valda, en það er líka auðvelt
að trúa lækninum, sem rígheldur
fram sakleysi sínu allan tímann á
meðan á yfirheyrslum Pálínu
stendur.
Hins vegar er uppsetningin á
verkinu ekki allskostar góð. Þar
er fyrst og fremst um að kenna
leikmyndinni. Hún myndar þrí-
hyrning sem vísar fram og er
gríðarlega fyrirferðarmikil. En
þótt plássið sé nóg, uppsviðs, heft-
ir lögun leikmyndarinnar hreyfi-
möguleika leikaranna um sviðið.
í fyrsta lagi þurfa þeir gjaman
að fara meðfram allri leikmynd-
inni til að komast út af sviðinu.
í öðru lagi snúa þeir sjaldnast að
áhorfendum, nema læknirinn sem
situr keflaður í sófa. Þetta er
harmleikur sem grundvallast á
sárum tilfinningum konu sem hef-
ur verið fórnarlamb ótrúlegs of-
beldis, en áhorfendur sem sitja
hægra megin í salnum (séð frá
leiksviði) sjá sjaldnast framan í
hana. Það er því fremur erfítt að
ná einhveiju sambandi við sárs-
auka hennar og reiði. Pálína og
maður hennar eru að miklum
hluta staðsett framsviðs á litlu
homi leikmyndarinnar og þegar
þau snúa beint fram snúa þau
eiginlega ekki að neinum, bara
tröppunum út úr salnum. Þegar
þau snúa að áhorfendum leika þau
bara fyrir helming þeirra í einu,
þegar best lætur, þar sem sæt-
araðirnar mynda eins konar skeifu
um leikmyndina. Mér finnst leik-
myndinni hafa verið troðið upp á
verkið og leikarana í stað þess
að þjóna þeim og það kemur svo
berlega í ljós í lokaatriðinu, þegar
þau Pálína og Gerardo hitta lækn-
inn á tónleikum. Hjónin sitja öðr-
um megin við sviðið, læknirinn
hinum megin við hliðina á heijans
silfurlitum glitspeglahólk, sem
mér datt í hug að ætti að vera
reðurtákn og sýna að vald karl-
mannsins hafði ekkert breyst.
Læknirinn sat sigri hrósandi við
hólkinn, Pálína niðurlút hinum
megin, í bakgmnni hafði tjald í
sama diskóstíl og hólkurinn verið
dregið fyrir áður Iítt notaðan efri
hluta íbúðar þeirra hjónanna.
Hvemig sem ég velti þessari heild-
armynd fyrir mér finnst mér hún
klén.
Með fyrirferð leikmyndarinnar
og lögun var komið í veg fyrir
að lifandi samband myndaðist
milli persóna leikritsins og áhorf-
enda og vegna þess hve uppá-
þrengjandi hún var í lokaatriðinu
dró hún að sér svo mikla athygli
að hún fírrti leikarana öllum
möguleikum á að tjá spennuna
sem ríkti milli Pálínu og læknis-
ins, og ógnina og óttann sem ekki
hafði tekist að eyða, heldur höfðu
magnast. Því miður tekur ljósa-
hönnuður þátt í þessari yfírgangs-
semi við verkið og persónurnar.
Góð lýsing á að vera svo eðlilegur
hluti af leiksýningu að maður taki
ekki eftir henni fremur en loftinu
sem maður andar að sér. En hér
eru ýmis ráð notuð til að vekja
athygli á lýsingu, og keyrir alveg
um þverbak þegar hún er tekin
af og læknirinn gerir játningu
sína, sanna eða falska, í myrkri.
Mestan skaða af þessu leik-
myndarklúðri ber Guðrún Gísla-
dóttir. Hún hefur unnið hlutverk
sitt af mikilli vandvirkni; texta-
meðferðin góð og raddbeitingin
skilaði sársaukanum, reiðinni og
óttanum sem bærast í bjósti þess-
arar konu. Þá sjaldan að sást
framan í hana var ljóst að hún
fylgdi þessum tilfinningum eftir
með svipbrigðum og látbragði.
Mér fi'nnst Pálína vera aðalper-
sónan í þessu verki og það er
mest í hana lagt frá höfundarins
hendi, en með staðsetningum er
verulega dregið úr vægi hennar.
Þar kemur einnig tií leikstjórnin.
Þótt vissulega sé leikstjóra vandi
á höndum að koma þessum per-
sónum til skila til allra áhorfend-
anna, þar sem þessari þrenningu
er þvingað inn í þríhyrndan
ramma, er óskiljanlegt að hann
skuli láta Pálínu snúa baki í áhorf-
endur þegar hún situr uppsviðs
hluta af þeim tíma sem Gerardo
reynir að fá lækninn til að játa.
Sýning sem er leikin út í vegg
virkar bara ekki fyrir áhorfendur.
Keyrslan á sýningunni er líka of
þétt; þagnir ekki nógu vel nýttar
til að skapa spennu og of mikið
gert af því að fylla þær upp með
utanaðkomandi hljóðum eða tón-
list sem er of hátt stillt.
Valdimar Örn Flygenring leikur
hlutverk Gerardos. Hann fer
ágætlega með textann sinn en
fylgir honum ekki vel eftir. Hann
virkar ekki sannfærandi, hvorki
þegar hann segist elska Pálínu
né þegar hann reynir að fá hana
til að láta lækninn lausan og reyn-
ir að koma henni í skilning um
að hún geti ekki tekið sér vald
réttvísinnar. Á móti Guðrúnu var
Valdimar fremur máttlaus og því
myndast lítil spenna í samspilinu.
Gerardo var fremur hneykslaður
en óttasleginn yfír þeim atburðum
sem áttu sér stað á heimili hans,
líkari því að vera í fylu en upp-
gjöf og þóknun við konuna með
byssuna þegar hann lætur að vilja
hennar.
Þorsteinn Gunnarsson er í hlut-
verki læknisins, sem situr klæða-
lítill og keflaður andspænis áhorf-
andanum. Leikur Þorsteins er
ágætur; honum tekst að halda
fram sakleysi læknisins á mjög
sannfærandi hátt og bestu sprett-
irnir í sýningunni eru milli hans
og Pálínu.
Mér fínnst þessi umbúnaður
fjandans skaði, því verkið er svo
gott. Það tekur á stærri málum
en við eigum að venjast og það
krefst þess að maður velti alvar-
lega fyrir sér svörum við spum-
ingum sem höfundurinn hefur rit-
að í eftirmála við verkið — og
birtist í leikskránni: Hvernig geta
þeir sem pyntuðu fólk og þeir sem
vom pyntaðir búið saman í einu
landi? Hvernig er hægt að lækna
samfélag, sem hefur búið við kúg-
un lengi, ef óttin við að tjá sig
er enn þrúgandi allt um kring?
Hvemig komumst við að sannleik-
anum þegar lygin er orðin öllum
töm? Hvernig höldum við fortíð-
inni lifandi án þess að verða fang-
ar hennar? Hvernig getum við
gleymt fortíðinni án þess að atvik
hennar endurtaki sig? Er réttlæt-
anlegt að fóma sannleikanum til
að tryggja frið?
Þessar og ótal fleiri eru spum-
ingarnar sem koma upp í Dauðinn
og stúlkan og ógnaratburðir úti í
heimi færast nær manni, fá per-
sónulegt samhengi; fórnarlömbin
em orðin einhver sem maður
þekkir — og hver einasti maður
ætti að kynnast Pálínu, Gerardo
og Dr. Miranda, jafnvel þótt um-
hverfi þeirra sé óþægilegt.
Leiklist fyrir teikn-
ara 1 Gerðubergi
HÉR á landi er staddur danski leikhópurinn Boxiganga Perform-
ance Theater, og mun hann sýna verkið „Dramatisk Croquis"
þrívegis í menningarmiðstöðinni Gerðubergi í næstu viku. Frum-
sýning er mánudaginn 15. mars kl. 20.00.
Boxiganga Performance Theat-
er var stofnað_ árið 1987 og er
aðsetur þess í Árósum, en hópur-
inn hefur sýnt víða í Danmörku.
Leikhúsið byggir á sammna marg-
víslegra listforma; myndlistar,
dans, tónlistar og leiklistar. Hóp-
urinn vinnur ekki á hefðbundinn
hátt með handrit og úrvinnslu
þess, heldur leggur áherslu á hið
myndræna.
Þrír leikarar taka þátt í sýning-
unni „Dramarisk Croquis," sem
merkir nánast leikræn módelteikn-
ing. Þeir em Karin Söndergaard,
Kjell Y. Petersen og Steinunn
Knútsdóttir. „Dramatisk Croquis"
skiptist í fjóra hluta og stemmn-
ingar, sem eru í senn ljóðrænar
og fyndnar. í frétt frá Gerðubergi
segir að sýningin sé ætluð teikn-
andi áhorfendum en það sé þó
ekki forsenda fyrir því að leikgest-
ir geti notið sýningarinnar. „Hún
er sviðsett lifandi listsmiðja þar
sem fyrirmyndiii — manneskjan —
Svipmynd úr sýningu Boxiganga
er ekki kyrralíf, kjöt og blóð, held-
ur sýnir hreyfanleika, umbreyting-
ar og anda. Áhorfandinn — teikn-
arinn — er staddur í miðri atburða-
Performance Theater.
rásinni.“ Önnur sýning á verkinu
er þriðjudaginn 16. mars kl. 13.00
og lokasýning miðvikudaginn 17.
mars kl. 20.00.
Passía í tali
og- tónum
PASSÍA i tali og tónum á vegum
Listvinafélags Hallgrímskirkju
verður flutt í Hallgrímskirkju
sunnudaginn 14. mars nk. kl. 17.
Heimir Pálsson cand. mag. hefur
tekið dagskrána saman og sótt alla
texta hennar í sálma Hallgríms Pét-
urssonar og Mattheusarguðspjall í
þýðingu Odds Gottskálkssonar.
Mótettukórinn syngur og félagar
úr honum flytja texta ásamt Heimi
Pálssyni. Hörður Áskelsson stjórnar
tónlistarflutningi og leikur á orgel.
í verkum Hallgríms Péturssonar
eiga íslendingar þá passíu sem þeir
aldrei eignuðust í tónum á liðnum
öldum. Hér er dregin fram sú saga,
frá síðustu kvöldmáltíðinni til kross-
festingarinnar, sem venjulega er sögð
i þeim tónverkum sem passíur eru
nefndar. (úr fréttatiik.)
BILASYNING1DAG KL. 10-14
Komið og skoðið það nýjasta frá MAZDA !
SKÚLAGÖTU 59, REYKJAVlK S.61 95 50