Morgunblaðið - 01.05.1993, Blaðsíða 45

8(!GI IAM .r HUOACmAOUAJ aiaAJ8MU0H0M _ t'í
MORGUNBLADTÐ LAUGAKDAGUR 1. MAT l 993 “ 45
HLÉÐABRÉF
Goðsagnakennt ofurraunsæi
ÝMIST ER að útlendingar vita ekkert um
íslendinga eða að þeir hafa ýmsar goðsagna-
kenndar hugmyndir um þjóðina, svo sem að
þeir trúi á drauga, álfa, stokka og steina.
Alltaf verð ég jafn svekkt yfir þessum grill-
um útlendinganna og svara hvatskeytin, því
mér finnast þær görsamlega handan við ís-
lenskan raunveruleika eins og hann er í
mínum huga. En eftir stutta heimsókn hing-
að heim þá held ég að ég afgreiði þessar
meinvillur ekki á sama hátt og áður.
Kjörvettvangur minn til útvarpshlustunar
er í bílnum og til þess hef ég haft ágætt
tækifæri undanfarið, meðan ég hef ekið
þvers og kruss um borgina f snúningum,
eins og allir stunda hér. Og þá heyrði ég
það ... upplýsingar um hvað væri á döfinni
hingað og þangað. Meðal annars var sagt
frá samkomu í uppsiglingu og þar átti til
dæmis að vera kona sem teiknaði og lýsti
álfabyggðum eftir óskum gesta og gangandi.
„Mjög spennandi,“ sagði konan sem lýsti
samkomunni, án þess að skýra nánar fýrir
hvern eða hvers vegna þetta væri spenn-
andi. Því miður heyrði ég aðeins þessar glefs-
ur og gat því ekki gengið úr skugga um það
sjálf hvort álfabyggðainnsýnin væri jafn
spennandi og konan bar. Hins vegar riíjaðist
upp fyrir mér að þegar ég var lítil lifði ég
og hrærðist í álfasögum og sá meira að segja
einu sinni álfkonu, auðvitað á bláum klæð-
um, án þess þó að fá innsýn inn í álfa-
heima, svo ég get ekki lýst híbýlum hennar.
Og nú er búið að byggja á hólnum hennar
og of oft seint að athuga byggðina nánar.
Framkvæmdimar gengu hins vegar áfalla-
laust á sínum tíma, svo líklega var hún flutt
þegar að þeim kom.
Nokkram dögum eftir að ég heyrði álfa-
byggðakortlagninguna auglýsta kom ég að
ágætum kunningja mínum þar sem hann
stóð við flutningakassana sína og leitaði
ákaft að einhveiju sem átti að vera í þeim.
Upp úr kössunum þyrlaðist meðal annars
heljarmikil bók á íslensku, einkar vel úr
garði gerð og hvergi sparað í útgerðina.
Efnið var mannlegur kraftur, áran, og kveikti
hjá mér hugmyndir um árunudd og aðra
áínóta áþreifanlega hluti. Trú er kannski af
hinu góða, hvuiju nafni sem hún nefnist.
„Það er ýmislegt sem flækist inn á borð hjá
manni,“ stundi bókareigandinn. Ég býst við
að þeir sem láta teikna fyrir sig álfabyggða-
kort gætu haft áhuga á slíkum bókum. Sam-
kvæmt teikningunum í bókinni var efnið þó
ekki með öllu náttúrafirrt, því á áramyndun-
um var mannveran með rauða keilu milli
fóta sér, en annars er rautt ekki. áberandi
áralitur. Kynhvötin lætur því ekki að sér
hæða, jafnvel ekki á áramyndum.
Svo var það útvarpsþátturinn, þar sem
hlustendum var boðið að hringja inn til að
tala við enskumælandi strák, sem að sögn
var gæddur einhvers konar yfirskilvitlegum
hæfileikum. í hann hringdi alvörugefin kona,
þjökuð ýmsum vanda. Sem betur fer vildi
hún ekki láta uppi nafn sitt, því eins og hún
sagði sjálf þá myndu örugglega allir þekkja
sig. Meðan sá yfirskilvitlegi spurði leiðandi
spuminga og notaði svörin til að leiða kon-
una í allan sannleika um líf hennar, hvein í
aðstandendum þáttarins af hlátri yfír allri
vitleysunni. Og vissulega var samtalið bros-
legt, en um leið grátlegt að konan skildi leita
sér fróunar í þessari endemis vitleysu. Næsti
hlustandi á línunni spurði líka hvort þetta
hefði verið alvöra samtal eða leikur, en
stjómendur vora ekki seinir á sér að af-
greiða spumingu hans sem mistök.
En fleira yfirskilvitlegt varð á vegi mínum.
í blaðafrásögn af fundi um fiskveiðistefnuna
rakti einn fundarmanna hugmyndir sínar í
þeim efnum. Hann sagði þær reyndar ekki
frá sér komnar, heldur frá látnum heiðurs-
manni, virtum útgerðarmanni, sem hafði vitj-
að fundarmannsins í draumi og fært honum
hugmyndimar. Mér fannst einkar athyglis-
vert að hann skyldi ekki aðeins Iáta nægja
að koma hugmyndunum á framfæri, heldur
að honum þætti skipta máli að láta heyra
hvaðan þær væra í raun ættaðar.
Menningarskæni og menntun
Sem ég hugleiddi þessa atburði og uppá-
komur undanfarinna daga, sá ég að næst
þegar borið yrði undir mig þetta með drauga-
og álfatrúna og aðra bábiljutrú, gæti ég
kannski ekki hrist höfuðið jafn ákveðin og
hingað til, því af nógum dæmum væri að
taka. Hins vegar er enn langt í að ég nenni
að fítja upp á þessu að fyrra bragði, eða
velta mér upp úr þessu sérkenni landa minna,
eins og ég hef stundum séð þá gera í sam-
tölum við útlendinga. Ég verð áfram jafn
gasalega svekkt og hingað til að heyra landa
mína fara á flug í furðusögum til að upp-
skera gapandi undran og læraslátt útlendra
viðmælenda. En það er nú annað mál.
Hitt er svo að það rann upp fyrir mér að
auðvitað era Islendingar ekkert einir um
bábiljutal og -trú. Á Suður-Ítalíu verða stöð-
ugt fyrir manni auglýsingar frá spámönnum.
Napólíbúar eru ákafir lottóspilarar. Þar gera
margir út á að þýða drauma yfir í lottótölur
fyrir fólk og hægt er að kaupa uppslátt-
arbækur þar sem hægt er að slá upp að
gulur bíll í draumi þýðir töluna sjö og svo
framvegis. í húsi einu þar um slóðir bjó fjöl-
skylda. Húsið var orðlagt fyrir draugagang
og því var tekið sem gefnum hlut. Svo kom
í ljós að „draugurinn" var ekki draugur,
heldur viðhald eiginkonunnar og hafði kosið
þetta pottþétta gervi til að fela ástarbrímann.
Ekki er nema rúm öld síðan bræðumir
Jakob og Wilhelm Grimm söfnuðu þýskum
æfintýrum og þjóðsögum í digrar bækur, svo
eitthvað var til þar. I Englandi og Skotlandi
auglýsa sumir eigendur hótela í köstulum
og herragörðum draugagang í híbýlum sín-
um, rithöfundar eins og Italinn Italo Calvino
og Kolumbíumaðurinn Márques era frægir
fyrir töfraraunsæi, sem er meðal annars
kostuleg blanda hjátrúar og daglegs lífs og
svona mætti lengi telja.
Ef nánar er að gáð þá era íslendingar
nefnilega ekkert einir um að trúa á drauga,
líf í holtum og hæðum og önnur handan-
heimsfyrirbæri. En meðal Vestur-Evrópu-
þjóða þá era þeir líklega eina þjóðin, sem
hampar þessu. Annars staðar hefur þetta
alls staðar verið til og er vísast enn við lýði
til sveita eða á útkjálkum. En með því að
þar hefur öflug borgarastétt verið við lýði
frá því í lok miðalda eða svo, með tilheyr-
andi, áhrifamikilli menntamannastétt, þá
hefur svona almúgatal verið kaffært af skyn-
semdarfullum menntamönnum, sem á stund-
um hafa agnúast út í alþýðumenninguna,
rétt eins og þegar Jónas lagðist á Sigurð
Breiðfjörð og rímnakveðskapinn.
Borgarastéttin er ný hér og mennta-
mannastéttin sömuleiðis. „Lítið þér á mig,
ég er stúdent, en það sér einginn," segir frú
Arland við Uglu. Mér hefur lengi fundist að
þessi dýrlega setning ætti óskaplega vel við
Isjendinga. Við eram afar menntuð þjóð,
bókaútgáfan slær öll met, leikhús og tónlist
dafnar og blómgast, geri aðrir betur og allt
það ... en það er bara ekki þessi hátimbraði
fínmenningarsvipur á okkur eins og víða
getur að líta meðal annarra þjóða, sem við
teljum okkur andlega tengdar. (Og ég er
ekki sérstaklega að hugsa um Norðurlöndin,
því þó borgaramenningin þar sé eldri en
okkar, þá er hún innblásin af enskri, þýskri,
franskri og ítalskri þungavigtarmenningu.)
Ekki þessi hátimbran, sem kemur meðal
annars fram í því að gáfumenn geta haft í
sig og á með því að ræða um og skrifa um
menningarmálefni og að allir fjölmiðlar með
sjálfsvirðingu ræða bara við menntaða og
lærða, við listamenn og ámóta fólk en aldrei
við venjulegt fólk. Miklu frekar má segja
að íslendingar hafi annars vegar allt þetta
skrýtna og goðsagnakennda, en hins vegar
jarðbundið ofurraunsæi.
Ekki svo að skilja að Evrópuþjóðir séu svo
gegnummenningarlegar. Öldungis ekki. Fín-
menningin eða hámenningin eða hvað sem
á að kalla hana er bara skæni ofan á allri
súpunni. Patína af aldalöngu menningaijuði,
sérhæfingu og stéttaskiptingu, en hún er
ofan á, hún er viðmiðunin og stjómar öllu
... svo næst, þegar drauga og hindurvitni
íslendinga ber á góma, ætla ég að svara að
þetta sé ekki svona einfalt mál ...
Sigrún Davíðsdóttir.
1. maí há-
tíðarhöld í
Reykjavík
1. maí yfirlýsing Alþjóðasam-
taka fijálsra verkalýðsfélaga
MORGUNBLAÐINU hefur
borist 1. maí yfirlýsing- AI-
þjóðasamtaka fijálsra verka-
lýðsfélaga:
„í ár er alþjóðlegur baráttudag-
ur verkalýðsins, 1. maí, haldinn í
skugga síharðnandi árása á verka-
lýðsfélög og félagsmenn þeirra.
Arsskýrsla okkar um brot gegn
réttindum launafólks kemur út í
dag. Hún sýnir að barátta verka-
lýðshreyfingarinnar hefur kostað
260 manns lífíð á einu ári. 2.500
til viðbótar hafa verið fangelsaðir
og 40.000 launamenn hafa misst
vinnuna vegna lögmætra aðgerða
í þágu hreyfingarinnar. Hundruð
verkalýðsleiðtoga og annarra fé-
lagsmanna hreyfíngarinnar sitja í
fangelsi á baráttudegi verkafólks,
1. maí. Fyrir hönd 113 milljóna
launafólks um allan heim votta
Alþjóðasamtök fijálsra verka-
lýðsfélaga virðingu sína þeim fé-
lögum sem halda kyndli frelsisins
á lofti; þeim félögum sem hafa
helgað Iíf sitt baráttunni fyrir rétt-
indum launafólks, félagsiegu rétt-
læti, lýðræði og friði.
Árásir á verkalýðsfélög og fé-
laga þeirra eru ekki aðéins ógnun
við verkalýðshreyfinguna. Þær
vega að sjálfum grundvelli lýðræð-
isins.
Milljónir manna - liðsmenn
verkalýðshreyfingarinnar þar á
meðal - hafa háð langt og strangt
stríð gegn harðstjórn og einræðis-
legum stjómarháttum víða um
heim. Sá árangur sem náðst hefur
er þó stundum meiri í orði en á
borði.
Víða er rétturinn til að mynda
fijáls félagasamtök fótum troðinn.
Félagafrelsið er þymir í augum
stjómlyndra valdhafa. Ef fólk býr
ekki við rétt til að bindast samtök-
um um hagsmuni sína er fijáls-
ræði af öðm tagi lítils virði.
Þeir sem stjóma í krafti auðs
og valda gera sér fulla grein fyrir
þessu. Því leggja þeir jafn mikla
áherslu og raun ber vitni á að
ráðast gegn verkalýðshreyfing-
unni. í iðnríkjunum boða þeir að
markaðsöflin ein eigi að ráða.
Hreyfing Iaunafólks er njörvuð
niður með lagaklækjum og þannig
reynt að koma í veg fyrir að hún
geti haft áhrif á það fyrirkomulag
á framleiðslu og dreifingu vöra
og þjónustu sem eitt sinn var talið
skynsamlegt en er nú orðið að
trúaratriði. Markmiðið hefur verið
að einangra launafólk sem ein-
staklinga andspænis atvinnurek-
endum sem hafa margfalt meiri
völd og áhrif. í þessu skyni er
m.a. reynt að draga úr mikilvægi
kjarasamninga og halda verka-
lýðshreyfingunni ijarri efiiahags-
legum áhrifum á öllum stigum.
Það er Qarstæða að halda því fram
að þessi þróun hafi skilað okkur
aukinni velmegun og skilvirkara
þjóðfélagi á síðustu áratugum.
Þvert á móti blasir það við að
heilar atvinnugreinar eru að
hrynja til granna og að atvinnu-
leysið er orðið ógnvekjandi.
Þrátt fyrir þetta er ekki annað
að sjá en að ríkisstjómir margra
Mið- og Austur-Evrópuríkja vilji
ólmar feta sömu slóð. Hér má með
góðum vilja kenna um fáfræði
valdhafanna á því hvemig standa
má að vinnumarkaðsmálum með
skikkanlegum hætti. En ef menn
em ákveðnir í að halda þeirri
stefnu til streitu er málið öllu al-
varlegra.
Það er hörmulegt að horfa upp
á hvílíka áherslu ríkisstjórnir
leggja á að takmarka starfsemi
lögmætra verkalýðsfélaga, og það
í löndum sem sannarlega ættu að
draga annan lærdóm af eigin sögu.
í Afriku og Rómönsku Ameríku
era aðferðimar grimmilegri, en
skilaboð valdhafanna era hin
sömu. Þeir fullyrða að verkalýðsfé-
lögin séu dragbítur á þróun, þau
eyðileggi samkeppnishæfiii fyrir-
tækja og þau leggi stein í götu
þeirra sem reyna að koma fátæk-
um ríkjum á beina braut hagsæld-
ar.
Skoðum þessar fullyrðingar í
ljósi þeirra grimmdarverka sem
skjalfest era í ársskýrslu okkar
um brot gegn réttindum launa-
fólks; barsmíðar, pyndingar, af-
tökur á konum og körlum vegna
þess eins að þau eru félagar í
verkalýðsfélögum. Ef þetta væri
það gjald sem greiða verður fyrir
framfarir, þá era þær of dýra verði
keyptar. Ef efnaleg velmegun þrif-
ist ekki án svarthola og dauða-
sveita má vel vera að fátækt sé
fýsilegri kostur.
í raun og vera er þessu öfugt
farið. Víða um lönd era fátækt og
kúgun kunnuglegir ferðafélagar.
Það eina sem kemur á óvart í
þessum efnum er að til skuli vera
fólk sem kemur slíkt á óvart. Sú
heimska og spilling sem einkennt
hefur sögu einræðisherra um allan
heim er bein afleiðing þess að
umboðslausir valdhafar hafa
hundsað vilja og kúgað þegna sína.
Oft er bent á stöðu þjóðfélags-
og efnahagsmála í Asíu sem dæmi
um annað. Ráðamenn þar munu
þó reka sig á að alþýða manna
væntir þess að félagsleg framþró-
un verði samfara efnahagsfram-
förum, allar tilraunir til að leggja
hömlur á freisi almennings munu
leiða til óstöðugleika og óvissu.
Baráttan fyrir réttindum þeim
sem verkalýðshreyfingin stendur
fyrir er um leið barátta fyrir fram-
föram og lýðræði. Hún er þó frá-
leitt einskorðuð við pólitíska bar-
áttu; það má aldrei gleymast að
frumskylda okkar er að standa
vörð um hag félagsmanna verka-
lýðshreyfingarinnar.
Niðurstaðan er að sé réttur
verkafólks fótum troðinn boðar
það þjóðfélagslegan óstöðugleika,
fátækt og ranglæti. I ríkjum þar
sem frelsið er að engu virt munu
hörmungurnar halda áfram með
þjáningum og dauða.“
FULLTRÚARÁÐ verkalýðsfélag-
anna í Reykjavík, Bandalag
starfsmanna rikis og bæja og Iðn-
nemasamband íslands munu í ár
gangast fyrir sameiginlegri
kröfugöngu og útifundi í tilefni
1. maí. Safnast verður saman við
Hlemm kl. 12.30 og mun gangan ^
leggja af stað kl. 13. Gengið verð-
ur niður Laugaveg að Lækjar-
torgi til útifundar og skemmti-
dagskrár.
Aðalræðumenn dagsins verða
Benedikt Davíðsson, forseti Alþýðu-
sambands íslands, og Sjöfn Ingólfs-
dóttir, formaður starfsmannafélags
Reykjavíkjurborgar. Einnig mun
Þröstur Ólafsson, formaður Iðn-
nemasambands íslands flytja ávarp.
Milli ræðumanna mun Rarik-kórinn
flytja lög og KK-bandið skemmtir
fundarmönnum í lokin. Fundarstjóri
verður Magnús L. Sveinsson, for-
maður Verslunarmannafélags
Reykjavíkur. (Fréttatilkynning)
Ks*
Miðstöð fólks í atvinnuleit
Opið hús 1. maí
AÐ LOKNUM útifundi á Lækjartorgi i Reykjavík í dag, laugardag-
inn 1. maí verður atvinnulausu fólki og aðstandendum þeirra sérstak-
lega boðið til kaffidrykkju í Miðbæjarskólanum í Reykjavík. Þar
munu Miðstöð fólks í atvinnuleit og Námsflokkar Reykjavíkur kynna
starfsemi sína.
Miðstöð fólks í atvinnuleit hefur
með höndum margþætta þjónustu
og ráðgjöf fyrir atvinnulaust fólk.
Miðstöðin er til húsa í Gamla Iðn-
skólanum í Lækjargötu 14A og er
opin alla virka daga milli kl. 14-17.
Miðstöðin mun kynna upplýsingarit
sem unnin hafa verið á hennar veg-
um. Námsflokkar Reykjavíkur hafa
undanfama mánuði skipulagt sér-
stök námskeið fyrir atvinnulaust
fólk. Sú starfsemi ásamt annarri
starfsemi Námsflokka Reykjavíkur
verður kynnt.
Allar veitingar eru ókeypis. Jón
Möller leikur á píanó frá kl. 15.30.
(Fréttatilkynning-)