Morgunblaðið - 09.05.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. MAÍ 1993
.0 IiUí)A(I"jy;ý«:Ur GKtAii'UMU'DHOM—
4Í1
framan í mig og ég saup tals-
vert.“
Áleitnar hugsanir
Félagarnir viðurkenna að
margt hafi leitað á hugann
meðan á volkinu stóð. „Manni
var þröngvað til að hugsa um
hvort eitthvað væri eftir dauð-
ann,“ segir Hlynur. „Mér
fannst skrýtið að þurfa að
hugsa svona mikið á þetta
stuttum tíma. Ég velti því
mikið fyrir mér hvort það
væri ekki hlýrra hinum meg-
in,“ bætir hann við. „Á tíma-
bili var ég farinn að sætta
mig við að deyja, þótt mér
þætti það sorglegt að eiga
svona stutt í land og hafa það
ekki af. Það kom líka í huga
minn að ef ég drukknaði
þarna þá mundi sonur minn,
sem er tæpra fjögurra mán-
• aða, aldrei fá að kynnast
mér,“ segir Steingrímur Óli.
Siguijón segir að það hafi
verið „virkilega ljúf tilhugsun
að gefast bara upp. Hætta
þessu svamli og láta sig bara
sökkva, en ég bægði því frá
mér. Ég hugsaði mikið um
allt sem ég átti ógert, litlu
dóttur mína og framtíðina."
Þegar nær dró ströndinni
fundu sundmennirnir að aldan
ýtti þeim að landi. Þetta kvöld
var háflóð klukkan 19.56 og
aðfall þegar slysið varð, sem
merkir að straumurinn var inn
sundið og að landi. Ef öðru-
vísi hefði staðið á sjávarföllum
er næsta víst að erfiðara hefði
verið að synda á móti
straumnum og spurning hvort
skipbrotsmennirnir hefðu náð
landi.
Beijast! Berjast!
Hlynur kom fyrstur að og
áttaði sig ekki strax á því
þegar var orðið nógu grunnt
til að hann gæti fótað sig. „Ég
bagsaði við að synda á meters
dýpi,“ segir hann. Hlynur
krafsaði sig upp fjöruna og
losaði sig við bjargvestið.
Honum tókst ekki að losa
smellurnar, því fingurnir voru
svo dofnir, heldur smeygði sér
úr. Hlynur kallaði til félaga
sinna, sem hann sá í sjónum:
„Beijast! Beijast!" og fór síð-
an upp klettabeltið úr fjör-
unni. Berir fætumir voru al-
veg tilfinningalausir og þótt
hann hruflaði sig og meiddi á
hvössum steinnibbum kenndi
hann ekkert til. Þegar kom
upp fyrir brúnina ákvað hann
fyrst að hlaupa í átt að Korp-
úlfsstöðum, en sá fljótt að
vænlegra var að halda í átt
að Gufunesi. Hann barðist
áfram, meira af vilja en
mætti, og man næsta lítið frá
því hann kom í land og þar
til hann hitti mennina við fisk-
eldisstöðina. „Ég bara varð
að hlaupa, gat ekki stjórnað
líkamanum, bara hljóp og
hljóp ..." Einhvem veginn
rataði hann á eiðið miili iands
og Geldinganess, en það var
komið í kaf. Hann óð upp í
mitti og komst upp að físk-
eldisstöðinni þar sem menn
voru staddir. „Þeir sögðu
bara, hvað er að sjá þig, kall-
inn?“ segir Hlynur. Hann telur
það mikla mildi að mennirnir
voru þarna á þessum stað og
tíma, því hann hafi verið að
þrotum kominn og vafamál
hvort hann hefði komist
lengra til að leita hjálpar.
Björgun berst
Þremenningarnir tóku land
nokkru síðar og vissu ekkert
hvað hafði orðið um Hlyn.
Steingrímur segist hafa verið
alveg uppgefin þegar hann
náði landi. Hann reyndi að
festa hendur á steinum í fjöru-
borðinu, en rann oft út aftur.
Loks náði hann að standa upp
en datt oft á leiðinni upp fjör-
una, fæturnir vora hættir að
hlýða. Siguijón segist hafa
Fjórir ungir
menn björg-
uðust við
illan leik úr
sjóslysi við
Geldinganes
reynt að horfa á Sophus þegar
í fjöruna var komið, en sjónin
var trufluð og hann náði ekki
að festa sjónir á neinu. Þeir
klæddu sig úr blautum yfir-
höfnunum, sem voru drag-
þungar, komust upp klettana
og lögðust þétt saman í sin-
una. „Við skulfum eins og
hríslur, en reyndum að hafa
hlýju hver af öðrum,“ segir
Siguijón. „Flugvélar komu
þarna yfir og við veifuðum,
en enginn tók eftir okkur.“
Þeir segjast hafa verið stífir
af kulda og hugsunin óskýr,
þeir fundu yl úr jörðinni á
þeirri hliðinni sem niður sneri,
en vindurinn nísti hina hliðina.
Aliir eru þeir sammála um að
kuldinn hafi verið enn biturri
eftir að á land var komið.
Þeim varð ljóst að það var
ekki nóg að hafa náð iandi
og „það var miklu sárara að
hugsa til þess að krókna
þarna, en drukkna í sjónum,"
segir Steingrímur Óli. Eftir
nokkra hvíld ákváðu þremenn-
ingarnir að ganga í átt til
lands. Innan tíðar sáu þeir
sjúkrabíla og lögreglubíla
koma með blikkandi ljós að
Gufunesi. Siguijón segist
hafa hugsað hvað það væri
skrýtið að þar hefði einnig
orðið slys, honum datt ekki í
hug að koma bílanna tengdist
þeim á neinn hátt. Loks sáu
þeir lítinn bát stefna til þeirra
úr Gufunesi. „Þá vissum við
að okkur yrði bjargað," segir
Steingrímur.
Þremenningarnir voru sótt-
ir í Geldinganes á báti og
voru fluttir á slysadeildina þar
sem Hlynur var fyrir. Sjúkral-
iðarnir mældu hitann djúpt í
hlust skipbrotsmannanna
þegar komið var í land í Gufu-
nesi, reyndist hitastigið kring-
um 31° C, eða rétt ofan við
þau mörk þar sem méðvitund
hverfur. Hlynur og Steingrím-
ur Óli gistu um nóttina á
sjúkrahúsi, en Siguijóni og
Sophusi var leyft að fara heim
að skoðun lokinni.
Ljóst er að það var mikið
afrek hjá Hlyni að hlaupa
kaldur, blautur og skólaus
eftir endilöngu Geldinganes-
inu og leita hjálpar. Honum
kom til góða mikið líkamsþrek
en þess má geta að Hlynur
varð íslandsmeistari í hjól-
reiðum 1990. Skipbrotsmenn-
irnir eru allir rétt um tvítugt,
vel að manni og hafa stundað
íþróttir, sund, knattspyrnu og
líkamsrækt. Piltarnir segja að
þeim hafi ekki orðið meint af
volkinu, reyndar voru fing-
urnir enn dofnir og fæturnir
aumir þegar blaðamaður átti
tal við skipbrotsmennina
rúmri viku eftir hrakningana.
Piltarnir eru sammála um
að þessi atburður hafi haft
mikil áhrif á þá. „Mér varð
ljóst hvað mig langar mikið
til að lifa lengur," segir Hlyn-
ur. Siguijón segist bera meiri
virðingu fyrir hafinu, honum
hafi orðið ljóst hvers konar
písl maðurinn er þegar eitt-
hvað bjátar á. Hann segist
ekki fara aftur á sjó nema
farið sé traust. Steingrímur
Óli segir þetta atvik ekki hafa
dregið úr áhuga hans á að
læra köfun, en hér eftir ætli
hann að huga betur að útbún-
aði sínum og klæðnaði þegar
hann fer á sjó. Þeir segja að
ef fjarskiptatæki og neyðar-
blys hefðu verið um borð þá
hefðu þeir að öllum líkindum
losnað við að lenda í sjónum.
Sophus Auðun sagðist telja
að líkamshreysti skipti vissu-
lega einhveiju við aðstæður
sem þessar, en viljinn skipti
öllu. „Þetta var spurning um
að gefast ekki upp.“ Piltarnir
sögðust kunna björgunar-
mönnum sínum og hjúkrunar-
fólki bestu þakkir fyrir alla
hjálp og aðhlynningu sem
þeir urðu aðnjótandi.
MsEa&Sl :iá:
K*, z*? iiiSjjr

HILMAR Þorbjörnsson með neyðarblys.
góð samskipti við Siglingamálastofnun og að
skoðunarmenn hennar hafi ætíð verið boðnir
og búnir tii að veita bátaeigendum góð ráð,
jafnvel þótt bátar séu ekki skoðunarskyldir.
„Stjórn Snarfara hefur hvatt félagsmenn
til að gæta öryggis í hvívetna og búa báta
sína vel. Við höfum fengið kunnáttumenn til
að halda fyrirlestra um öryggismál og annað
sem viðkemur sportinu." Oryggismál era
Hilmari hugleikin. Hann lítur svo á að örygg-
isútbúnaður sé mælkvarði á hvað menn meta
sjálfa sig mikils. Ef menn horfa í að kaupa
neyðarblys á nokkur hundruð krónur eða
bjargvesti á nokkur þúsund, þá meti þeir sjálfa
sig lítils. „Ég fer ekki á sjó nema hafa björgun-
arbát, dælur í lagi, góð legufæri og að sjálf-
Góð samvinna
sportbótaeig-
enda og Sigl-
ingamóla-
stofnunar
Morgunblaðið/Kristinn
sögðu neyðarblys og neyðarflugelda. Fjar-
skiptatæki eru einnig nauðsynleg, VHF-tal-
stöð eða farsími. Við tilkynnum okkur tii Til-
kynningaskyldunnar, bæði úr höfri, hvert skal
haldið og þegar komið er í höfn. Það má enda-
laust bæta við sig öryggisbúnaði, en þetta tel
ég ómissandi.“
Hvað varðar óhapp piltanna við Geldinga-
nes sagðist Hilmar telja að kunnáttuleysi og
vanbúnaður hafi átt sök á óhappinu. Ef til
vill hefði ekki þurft nema eitt neyðarblys til
að hjálp hefði borist, enda bátar í grennd.
„Þeir læra á þessu strákarnir. Sjórinn er mik-
ill skóli, það líður ekki svo sumar að ég læri
ekki eitthvað nýtt.“
Ofkæling
DR. JÓHANN Axelsson, prófessor í lífeðlis-
fræði við Háskóla Islands, hefur rannsakað
ofkælingu og afleiðingar hennar. Niðurstöður
rannsókna undanfarinna ára hafa leitt til
nýrra aðferða við meðhöndlun þeirra sem
verða fyrir ofkælingu.
önnum er nú
ljóst að líf getur
leynst með
manni þótt öll
ytri lífsmerki, svo sem æða-
sláttur, andardráttur og
viðbragð sjáaldurs, séu
horfin og útlimir jafnvel
frosnir að hluta. Þess vegna
segir dr. Jóhann að ekki
eigi að úrskurða mann lát-
inn vegna ofkælingar fyrr
en lífgunartilraunir hafa
verið reyndar við eðlilegan
líkamshita. „Maður er dáinn
þegar öll heilastarfsemi hef-
ur stöðvast og enginn
möguleiki er til að endur-
vekja hana.“ Mjög hægur
hjartsláttur, 2 til 3 slög á
mínútu, getur leynst með
fórnarlambi ofkælingar og
við 28°C til 30°C líkams-
hita getur það blóðstreymi
nægt til að bera heila og
öðrum veflum líkamans
nægt súrefni. Ef líkamshiti
er nógu lágur til að efna-
skipti séu í algjöru lágmarki
getur reynst mögulegt að
endurvekja manneskju sem
hefur ekki neinn hjartslátt.
Þreyta og bleyta
Ofkæling er skilgreind
þannig að hiti í kjarna lík-
amans sé undir 35°C.
Margt getur stuðlað að of-
kælingu, þar á meðal vind-
ur, lágt hitastig, þreyta og
bleyta. Fólk skyldi forðast
að ofreyna sig og kófsvitna
í kulda, væta af öllu tagi
er hinn besti bandamaður
ofkælingar. Sé maður móð-
ur tapar hann talsverðum
varma við öndun.
Hægt er að veijast of-
kælingu með ýmsum ráð-
um. Þegar um er að ræða
ofkælingu í sjó eða vatni
er helsta vörnin að koma
sér upp úr vatninu sem
fyrst. Hitaleiðni frá líkam-
anum er 20 sinnum meiri í
sjó en á þurru. Á landi ber
að forðast vindkælingu og
leita skjóls eftir megni.
Kuldi dregur úr viðbragðs-
flýti og öryggi hreyfinga.
Manni sem er kalt er hætt-
ara við slysum og að valda
slysum, en ef honum er
heitt.
íslenska ullin veitir mjög
góða vernd og einangrar
jafnvel þótt hún sé blaut.
Ullarnærföt og allur ullar-
klæðnaður dregur úr slysa-
hættu í kulda og eykur líf-
slíkur í sjó. Mjög mikilvægt
er að veija höfuðið. Við 4°C
frost getur líkaminn tapað
helmingi af varmamyndun
sinni um höfuð og háls.
Lambhúshetta eða annað
skjólgott höfuðfat er rnjög
góð vörn við kælingu, ekki
síst ef manneskjan fellur í
sjó eða vatn. Þegar líkam-
inn kólnar beinir hann
auknu blóðmagni til heilans
og æ stærra hlutfall var-
mans tapast um óvarið höf-
uð og^háls.
Viðbrögð við kulda
Ef manni verður kalt eru
fyrstu viðbrögð líkamans
að draga úr blóðstreymi til
húðar og útlima. Næst kem-
Dr. Jóhann Axelsson seg-
ir litlu hafa mátt muna
að piltarnir yrðu ofkæl-
ingu að bráð.
ur skjálftinn, sem er ósjálf-
rátt viðbragð líkamans til
að fraraleiða hita og jafn-
framt varnaðarmerki um að
hætta sé á ofkælingu. Ef
kuldinn eykst enn temprar
líkaminn blóðstreymið frek-
ar og hægir á allri iíkams-
starfsemi, það er líkast því
að líkaminn leggist í dvala.
Falli maður í sjó er mikil-
vægt að hann byrgi vitin
með höndunum áður en
hann lendir í sjónum. Ef
kaldur sjór kemst niður í
öndunarfærin getur hann
valdið _ köfnun vegna
krampa. I sjónum er mikil-
vægt að vernda munn og
nef, anda rólega milli fingr-
anna. Ef þess er kostur er
best að hreyfa sig sem
minnst í vatninu, halda fót-
leggjum saman og kros-
sleggja handleggina á
bijóstinu. Þannig verður
varmatapið minnst. Maður
skyldi aldrei synda nema til
að komast í björgunarbát,
ná í félaga eða ná til lands
ef það er stutt undan. Lík-
aminn nær að hita vatnið
næst húðinni, við sund
hverfur þetta vatn burtu og
kalt vatn á greiða leið að
líkamanum. Sundhreyfing-
ar útlimanna auka blóð-
streymi tii þeirra og flýta
fyrir kólnun blóðsins. Ef
fleiri en einn eru í sjónum
geta þeir hindrað varmatap
með því að halda þétt hver
um annan.
Mikilvægt er að veija
kaldan líkama frekara var-
matapi, skýla honum og
einangra með öllum tiltæk-
um ráðum. Ullarteppi, húf-
ur, fatnaður, svefnpokar,
plast- eða álpokar og ann-
að, sem dregur úr uppgufun
og vindkælingu, kemur að
gagni. Mikilvægt er að vot-
ur maður sé ekki klæddur
úr blautum fötum nema
hægt sé að þerra húð hans
strax og hylja með þurrum
klæðum eða teppum. Vatn
sem gufar upp frá húð dreg-
ur mikinn hita úr líkaman-
um, það þarf mun minni
orku til að hita sama magn
vatns í blautum fötum und-
ir þurru, einangruðu lagi.
Áhættan sem fylgir því að
klæða fólk úr blautum föt-
um margfaldast í golu eða
trekki.
Ekki inissa vonina
Það verður að fara mjög
varlega með þann sem er
kaldur, allt hnjask getur
valdið hjartaflökti. Maður,
sem orðið hefur fyrir veru-
legri ofkólnun, verður að
liggja láréttur þegar honum
er lyft úr sjó. Ef kólnunin
hefur varað skamma stund
og maðurinn er með fullri
meðvitund er mikilvægast
að ná honum strax úr köld-
um sjónum, þá skiptir ekki
eins miklu máli í hvaða
stellingu hann er innbyrtur
eða bjargað á þurrt.
Fórnarlamb ofkælingar
verður að komast sem fyrst
á sjúkrahús. Einungis þar
er nægilega góð aðstaða til
að ná eðlilegum líkamshita
fórnartambsins á ný. Ýmis
eftirköst geta komið í ljós
2 til 3 sólarhringum eftir
áfallið og nauðsynlegt að
fórnarlambið sé undir lækn-
ishendi.
Jóhann mælir með því að
sjómenn æfi sig í að fara í
sjóinn, fyrst í björgunar-
búningum og síðan í flot-
vinnugöllum við öruggar
aðstæður. Þannig læri þeir
að bregðast við aðstæðum
og geti það komið í veg
fyrir að örvæntingin grípi
þá á hættustund. Sá sem
fallið hefur í sjó þarf ekki
aðeins að veijast drukknun
og kulda, hann þarf einnig
að beijast gegn ótta, ör-
væntingu og vonleysi. Vilj-
inn til að lifa getur skilið
milli feigs og ófeigs. Miklu
skiptir að örvænta ekki og
gæta sín á oföndun. Maður
skyldi aldrei missa trúna á
að björgun berist, þess
vegna er um að gera að
gefast ekki upp.
Piltarnir liætt komnir
Dr. Jóhann var inntur
álits á frásögn piltanna sem
lentu í hrakningunum við
Geldinganes. Hann sagði
hreina Guðs mildi að þeir
björguðust, því af lýsingum
að dæma og því að líkams-
hiti þeirra var kominn niður
í um 31°C, sé ljóst að ekki
mátti tæpara standa. „Það
er álitið að venjulega
klæddur maður eigi um
helmingslíkur á að lifa eina
klukkustund í 5°C heitum
sjó. Hreyfing eykur kæling-
una til muna og hætt er við
að maður sem þarf að synda
í þetta köldum sjó örmagn-
ist á 10 til 15 mínútum."
Stirðleiki vöðva, óskýr
hugsun og skert sjón pilt-
anna segir dr. Jóhann að
séu dætnigerð einkenni al-
varlegrar ofkælingar. Hann
telur að piltarnir hafi í
flestu brugðist rétt við að-
stæðum, þeir hafi ekki átt
annarra kosta völ en bjarga
sér í land á sundi. Við þess-
ar kringumstæður sé einnig
betra að vera vel klæddur
en illa, fötin veiti einangrun
gegn kuldanum. Dr. Jóhann
segir að þetta óhapp undir-
striki mikilvægi þess að
menn fari ekki á sjó nema
vel búnir. „Ef þeir hefðu
verið í flotvinnugöllum
hefðu þeir ekki verið í neinni
hættu, bara svamlað í land
í rólegheitunum. Þarna
munaði engu að við misst-
um fjögur mannslíf.“