Morgunblaðið - 09.05.1993, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. MAI 1993
27
i
ðalhvatinn að kaupunum á
þessum öfluga Erdas-
myndvinnsluútbúnaði frá
Bandaríkjunum og Sun-
tölvuvinnslustöðinni voru
tvær þingsályktunartil-
lögur á Alþingi, sem Eg-
ill Jónsson var fyrsti
flutningsmaður að. í þeirri síðari,
um kortlagningu gróðurlendis ís-
lands, var lagt til að nýta nýjustu
tækni til úrvinnslu gervitungla-
mynda svo fá mætti á tiltölulega
stuttum tíma yfirlit um hve mikill
hluti landsins væri gróinn og gefa
út slíkt kort. í greinargerð með til-
lögunum má sjá að þetta átak til
skjótrar kortlagningar á gróður-
lendinu stefnir að landgræðslu og
að hægt sé að gera markvissa áætl-
un um að stöðva eyðingu jarðvegs
og gróðurs á íslandi þar sem þess
er kostur, með sérstakri áherslu á
að afmarka þau landsvæði þar sem
sandfok á sér enn stað og unnt verði
að heíja þar skipulagt ræktunar-
starf. Til þess þyrfti að vera hægt
að nýta þessa nýju tækni og fá til
þess útbúnað. Hann var svo í kjöl-
farið keyptur. Landmælingar ís-
lands, Landgræðsla ríkisins og
Framleiðnisjóður landbúnaðarins
stóðu straum af kostnaði.
Framkvæmdin er hjá Landmæl-
ingum íslands og útskýrði Þorvaldur
Bragason, deildarstjóri fjarkönnun-
ardeildar, það verkefni sem starfs-
menn deildarinnar hafa verið að
vinna. Við gerð þessarar gróður-
myndar voru settar saman 12 mynd-
ir frá gervitunglinu Landsat 5, sem
er á braut um jörðu í 705 km hæð.
Tunglið fer yfír sama svæði á 16
daga fresti og þekur hver mynd-
rammi 185x185 km svæði. Stærð
hverrar myndeiningar er 30x30
metrar á jörðu, en í þessu verki var
upplausninni breytt í 100x100
metra. Myndimar 12, sem notaðar
voru við gerð gróðurmyndarinnar,
voru teknar á tímabilinu frá miðjum
júlí til miðs september á árunum
1986-92. Myndirnar skarast nokk-
uð, enda er mjög óvenjulegt að
myndir séu skýlitlar eða algerlega
skýjalausar. Landsat-gervitunglin
taka myndir eftir fyrirfram ákveðnu
kerfi. Jörðinni er skipt niður í braut-
ir og raðir sem mynda það reita-
kerfí sem myndimar em skráðar
og pantaðar eftir. Mikil skömn er
mil|i mynda á samliggjandi brautum
af íslandi vegna þess hve landið er
norðarlega á jarðarkúlunni, en það
ætti að auka möguleika á að ná
skýjalausum eða skýjalitlum mynd-
hlutum. Þótt gervitunglið fari yfír
sama stað á jörðinni á 16 daga fresti
og myndnemar í Landsat 5 séu stöð-
ugt opnir hefur skýjahulan á íslandi
takmarkað nokkuð notkunarmögu-
leika myndanna. Sum árin hafa
aðeins ein til tvær myndir verið
nýdilegar en stundum hafa náðst
allt að tíu þokkalegar myndir.
Blaðgrænan gegnir
lykilhlutverki
Gróðurmyndin byggist á endur-
kasti sólargeislunar sem gervitungl-
ið nemur á sjö afmörkuðum sviðum
rafsegulrófsins, þremur á sýnilega
hluta þess og fjórum á nærinnrauða
og hitainnrauða sviðinu. Endurkast-
ið ræðst af yfirborðsgerð landsins.
Gögnin eru á stafrænu formi og
með úrvinnslu í tölvu eru dregin
fram mörk milli gróðurs annars
vegar og vatns, jökla og jarðvegs
hins vegar. Við flokkun gróðurs
gegnir blaðgræna lykilhlutverki.
Gróðurþekja getur verið samfelld
en gefið lítið endurkast ef gróður
er rýr. Strjáll, gróskumikill gróður
gefur af sér talsvert endurkast frá
einum stað til annars. í meðfylgj-
andi skýringum með kortinu segir
m.a. að ætla megi að fyrsti gróður-
flokkurinn sé að mestu algróið land,
en fjórði flokkurinn sé lítt gróið land.
En tekið fram að erfítt sé að áætla
stærð algróins lands í hvetjum flokki
og beri að nota gróðurmyndina með
það í huga. Auk gervitunglamynda
, var m.a. stuðst við gróðurkort, jarð-
fræðikort og loftmyndir. Myndin er
sett upp miðað við Lamberts-keilu-
Ölfusársvæðið á mynd úr gervitunglinu Spot
2 19. september 1991. Innrauð mynd, þar sem
gróðurinn er rauður, tekin úr 832 km hæð.
Myndin er unnin og gefin út hjá Landmæling-
um íslands. Þarna má m.a. greina Þorláks-
höfn, Hveragerði, Selfoss, Eyrarbakka og
Stokkseyri. Rauðu rákirnar á sandinum eru
áburðarrákir.
mmm

Hér má sjá hið nýja Blöndulón á Landsat-
gervitunglamynd frá 11. ágúst 1991. Land-
mælingar hafa unnið myndirnar í innrauðum
lit sem sýnir einkar vel gróið og ógróið land
og hins vegar í „vei\julegum“ litum. Gefa
myndirnar þannig hugmynd um möguleikana
á fjölbreytni í nýtingu gervitunglamynda af
landinu.
vörpun og er auk prentaðrar útgáfu
til á stafrænu formi til notkunar í
landfræðilegum upplýsingakerfum.
Gróðurmyndin af öllu íslandi í mæli-
kvarðanum 1:600.000 er unnin hjá
Landmælingum íslands en litgrein-
ing og prentun fór fram í prent-
smiðjunni Odda hf.
Þorvaldur Bragason segir að við
þessa vinnu hafi verið mjög gott
samstarf Landmælinga íslands við
sérfræðinga Landgræðslunnar og
Rannsóknastofnunar landbúnaðar-
ins, en forstjóri Landmælinga,
Ágúst Guðmundsson, og Sveinn
Runólfsson landgræðslustjóri hafí
lagt sig mjög fram um að verkefnið
fengi sem bestan framgang.
Gögn frá gervitunglum eru mis—-■*
munandi og hafa t.d. veðurtungla-
myndirnar sem notaðar eru hér á
landi ekki þá nákvæmni sem þarf
til kortagerðar. Sérstök gervitungl
hafa verið send á loft vegna rann-
sókna á landi. Möguleikar til að
afla stafrænna gervitunglagagna
fyrir kortagerð af íslandi eru aðal-
lega frá tveimur gerðum gervi-
tungla, Landsat sem Bandaríkja-
menn eiga, og Spot sem er í eigu
Frakka og Svía. í þessum gervi-
tunglum eru skannar sem nema
endurkast frá jörðu á mismunandi
bylgjusviðum rafsegulrófsins. Raf-
segulrófinu er skipt niður í afmörk-
uð bil, svonefnd bönd, og fer það
eftir eðli og gerð skannans hvé **'
mörg böndin eru og hve nákvæm-
lega má greina einstök fyrirbæri á
jörðu. Myndir á hveiju bandi eru
byggðar upp af litlum femingum,
svonefndum myndeiningum, sem
hafa tölugildi eftir styrk endurkasts-
ins sem skanninn nemur. Tölugildið
segir til um mismunandi yfirborð
lands, svo sem gróið og ógróið land,
en það kemur fram sem grátónn
eða litur á mynd. Með því að velja
og setja saman ólík bönd í tölvu
má fá fram litmyndir sem sýn.’V—
mismunandi fyrirbæri á jörðinni í
ólíkum litum eftir því hvemig bönd-
unum er blandað saman. Einnig er
hægt að flokka myndir eins og gert
hefur verið við gerð gróðurmyndar-
innar. Hjá Landmælingum mátti sjá
að störfum við nýju tækin þá Hans
H. Hansen landfræðing, sem hefur
unnið þetta verkefni tæknilega,
Guðmund S. Viðarsson ljósmyndara
og Magnús Guðmundsson landfræð-
ing. Meðfylgjandi skipurit gefur
hugmynd um hvemig gagnaöflun
og úrvinnsla gervitunglamyndanna
fer fram.
í samtali við Þorvald Bragason
kom fram að loftmyndasafn Land-
mælinga íslands er meðal stærstvw*.
og merkustu myndasafna landsins.
Það geymir nú yfír 130 þúsund loft-
myndir sem teknar hafa verið úr
flugvélum á rúmlega hálfri öld, en
gervitunglamyndimar em mikilvæg
viðbót við þetta safn. Sett hefur
verið upp skráningarkerfi fyrir loft-
myndir sem byggist á yfirlitskort-
um, prentuðum skrám og örfilmum.
Um gervitunglamyndir sagði hann
m.a. að lokum: „Á síðustu tveimur
áratugum hefur orðið til mikið magn
gagna frá ýmsum gervitunglum og
skönnum og á næstu áram er fyrir-
hugað víða um heim að senda á
loft fjölda nýrra gervitungla sem
mun auka þetta gagnafræði til mik-
illa muna. Mikið myndaefni frá Is^-
landi er því geymt í erlendum söfn-
um og yrði það bæði kostnaðarsamt
og tímafrekt fyrir væntanlega not-
endur þessara gagna hvern um sig
að fylgjast með því sem til verður
af myndum af landinu. Því hafa
Landmælingar íslands lagt áherslu
á það að á einum stað sé aflað sem
mestra upplýsinga og þær gerðar
aðgengilegar fyrir sérhvem sem á
þarf að halda. Það má búast við því
að notkun gervitunglamynda hér á
landi verði á næstunni meiri og al-
mennari en nú er. Landmælingae,-
íslands hafa mótað þá stefnu að
auka þjónustu á þessu sviði og hafa
búnað til tölvuúrvinnslu slíkra
mynda, bæði til eigin kortagerðar
og til að veita þeim notendum þjón-
ustu sem á þurfa að halda."