Morgunblaðið - 19.05.1993, Blaðsíða 18

I
18 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 1993
Ársskýrsla OECD um íslensk efnahagsmál
1994 kann að verða ár
efnahagslegra umskipta
EFNAHAGS- og framfarastofnunin í París — OECD — birti
á mánudag opinberlega ársskýrslu sína um íslensk efnahags-
mál. Hér á eftir fylgir þýðing Þjóðhagsstofnunar á niðurstöð-
um skýrslunnar:
þorskstofninn, segir í skýrslu OECD um íslensk efnahagsmál.
Sterkur andbyr setur áfram svip
á íslenskan þjóðarbúskap. Viðvar-
andi erfiðleikar í þorskveiðum
ásamt lækkandi verðlagi á sjáv-
arafurðum á erlendum mörkuðum
hafa þrengt mjög að íslenskum
sjávarútvegi. Ástand á mörkuðum
fyrir ál og kísiljám hefur haldið
áfram að versna, eftir að eftirspum
á heimsmarkaði hefur dregist sam-
an nokkur ár í röð. Við þetta bæt-
ast áhrif kreppunnar í umheiminum
sem haft hefur óhagstæð áhrif á
aðrar útflutningsgreinar. Eins og
við er að búast við slíkar aðstæður
dró vemlega úr innlendri eftirspurn
á síðasta ári. Þjóðarútgjöldin dróg-
ust saman að raungildi um rúmlega
5% sem er mesti samdráttur síðan
1983 og minnkun landsframleiðsl-
unnar um 3‘4% er sú mesta frá
hrani síldarstofnsins ,1968. Auk
þessa jókst atvinnuleysið í allt að
5% í árslok, sem er meira atvinnu-
leysi en verið hefur í hálfa öld.
Horfur era á að samdráttur í
efnahagslífmu haldi áfram á þessu
ári vegna minni þorskafla og nauð-
synlegs aðhalds að innlendri eftir-
spum. Auk þess mun áhrifa aukins
atvinnuleysis gæta í minni útgjöld-
um heimilanna. Samdrátturinn
verður þó nokkru minni en verið
hefur. Ekki er reiknað með að fjár-
festing í atvinnulífinu fari að vaxa
á ný á þessu ári, heldur má búast
við áframhaldandi samdrætti og
það verði í fyrsta lagi á næsta ári
sem hægt sé að reikna með aukn-
ingu. Ástæður þessa má rekja til
offjárfestingar í atvinnulífinu sam-
fara háum raunvöxtum. Árið 1994
kann að verða ár umskipta í efna-
hagslegu tilliti vegna þróunar á
útflutningsmörkuðum, sem gæti
orðið hagstæð, og fyrstu áhrifa af
efnahagssamrananum í Evrópu.
Ef réttar aðstæður skapast er lík-
legt að stóriðjuáform á borð við
Atlantsál, sem mun hafa veraleg
efnahagsleg áhrif, verði að vera-
leika fljótlega í kjölfarið.
Efnahagsframvindan á undan-
förnum árum og horfurnar fram-
undan valda veralegum vonbrigð-
um, en hvort tveggja má að hluta
rekja til áralangrar ofveiði á þorski.
Þrátt fyrir að farið hafi verið að
mestu eftir ráðleggingum fiski-
fræðinga varðandi veiðar á flestum
tegundum, á það ekki við um þorsk-
stofninn. Samverkandi áhrif um-
hverfísþátta og ofveiði valda því
að allt eins má reikna með að áfram
verði óhjákvæmilegt að draga úr
sókn í þorskstofninn, ef takast á
að efla hann og tryggjá á þann
hátt framgang fiskveiða til lengri
tíma. Að öðra leyti er efna-
hagssamdrátturinn að mestu utan
áhrifasviðs stjórnvalda. Það er
mjög mikilvægt fyrir stjórnvöld að
ekki verði hróflað við þeim árangri
sem náðst hefur í baráttunni við
verðbólguna og í ríkisfjármálum.
Slíkum árangri er ekki auðnáð og
honum má alls ekki stefna í hættu
að nauðsynjalausu. Þrátt fyrir að
nýleg gengisfelling krónunnar
kunni að hafa verið óumflýjanleg
vegna gengisbreytinga erlendis og
áhrifa þeirra á samkeppnisstöðu
útflutningsgreina, munu öll frekari
frávik frá peningamálastefnu sem
byggir á föstu gengi til að tryggja
lága verðbólgu, bjóða heim hættu
á að árangur í baráttu við verð-
bólgu fari í súginn. Frá sjónarhóli
stjómvalda virðist óbreytt gengis-
stefna eðlileg viðmiðun í komandi
kjaraviðræðum í því skyni að
tryggja litlar launabreytingar svo
að vextir, sem reynst hafa þungir
í skauti, geti smám saman farið
lækkandi.
Samkeppnishæfni, afkoma at-
vinnulífsins og viðunandi jöfnuður
í utanríkisviðskiptum verða best
tryggð með því að halda aftur af
innlendri kostnaðar- og tekjuþróun.
Grandvallarvanda sjávarútvegs er
ekki að fínna í rangri gengisskrán-
ingu krónunnar, hann má fyrst og
fremst rekja til of mikillar afkasta-
getu í greininni. Tillaga um Þróun-
arsjóð sjávarútvegsins gengur út á
að ráðast til atlögu við þann vanda.
Auk þess hefur stöðug ofveiði og
torræðir umhverfisþættir haft nei-
kvæð áhrif á fiskstofna. Frekari
gengisfelling kynni því einungis að
hægja á óhjákvæmilegri hagræð-
ingu sem sjávarútvegurinn stendur
frammi fyrir, og þar með viðhalda
þeim óstöðugleika sem leitt hefur
af of lítilli fjölbreytni útflutnings-
framleiðslunnar.
Afkoma ríkissjóðs undanfarin ár
hefur ekki verið eins nálægt jafn-
vægi og stefnt hefur verið að, en
niðurstaðan 1992 varþó um margt
góð í ljósi efnahagsástands. Eigi
að síður er óljóst hvort ríkissjóðs-
halli, sem þó er ekki meiri en 2%
af landsframleiðslu, er viðráðanleg-
ur miðað við efnahagshorfur á
næstu árum og mikilvægar skuld-
bindingar sem ríkissjóður hefur
tekið á sig og ekki koma fram í
ríkisreikningi. Stjómvöld hiafa því
lítið svigrúm við þær erfiðu efna-
hagsaðstæður sem nú ríkja til að
slaka á stefnu sinni. Til skamms
tíma dragast tekjur ríkissjóðs að
öllum líkindum enn saman vegna
bágs efnahagsástands og því er
mikilvægt að stjórnvöld missi ekki
tökin á ríkisútgjöldum, sérstaklega
hvað varðar samneysluútgjöldin.
Það er einnig mjög mikilvægt að
stjórnvöld fórni ekki festu í ríkis-
fjármálum fyrir frið á vinnumark-
aði og litlar launahækkanir. Slík
lausn á einum vanda skapaði ein-
ungis annað vandamál við að
tryggja samræmi í tekjum og
greiðslugetu hagkerfisins. Einnig
er mikilvægt að ná fram þeim
sparnaði sem stefnt er að í styrkj-
um til landbúnaðarmála og láta
sveitarfélögum í lok þessa árs eftir
að fínna leiðir til að bæta sér upp
missi af tekjum af aðstöðugjaldi.
Til viðbótar má nefna nauðsyn þess
að taka upp fjármagnstekjuskatt,
hraða áformaðri einkavæðingu rík-
isfyrirtækja og stuðla að aukinni
hagræðingu í ríkisrekstri. Þrátt
fyrir að dregið hafí verið úr niður-
greiðslum í húsnæðiskerfínu, er
þörf á því að ganga lengra í þeim
efnum. Samhliða átaki til aukinnar
einkavæðingar á húsnæðisfjár-
mögnun, ætti að draga smám sam-
an úr ríkisábyrgð á húsbréfum og
lækka jafnvel enn frekar skattaív-
ilnanir vegna íbúðakaupa. Slíkar
aðgerðir myndu draga verulega úr
lánsfjárþörf hins opinbera, sem
ekki einungis drægi úr þrýstingi á
vexti, heldur hefði einnig jákvæð
áhrif á þjóðfélagslegan sparnað og
drægi þar með úr þungbærri er-
lendri skuldasöfnun, jafnframt því
sem aukið svigrúm skapaðist í rík-
isfjármálum til að bregðast við
efnahagserfiðleikum í framtíðinni.
Undanfarin ár hafa stjórnvöld
aðallega beint niðurskurði sínum
að almannatryggingakerfínu og j)á
sérstaklega heilbrigðiskerfínu. Ut-
gjöld til heilbrigðismála jukust um
4% á ári að raungildi á síðasta ára-
tug sé miðað við hvem íbúa. Þetta
er því sem næst helmingi meiri
aukning en að meðaltali í OECD-
ríkjunum, en heilbrigðisútgjöld á
íslandi eru nú um 8'/2% af lands-
framleiðslu. íslenska heilbrigðis-
kerfíð virðist eigi að síður veita
þjónustu sem er yfir meðallagi að
gæðum, með tilkostnaði sem er
einungis rétt umfram meðaltal ann-
arra OECD-ríkja. Árangur í heil-
brigðismálum á íslandi er langt
umfram það sem gerist og gengur
hjá flestum öðrum þjóðum. Það era
þó nokkur atriði sem kalla á úrbæt-
ur ef tryggja á hámarks hag-
kvæmni í heilbrigðiskerfinu.
Stjórnvöld stefna að aukinni hag-
ræðingu með því að auka hag-
kvæmni á sjúkrahúsum og auka
útboð á starfsemi sem á einn eða
annan hátt tengist heilbrigðisþjón-
ustunni og þjónustugjöld hafa í
auknum mæli verið tekin upp.
Einnig hefur verið rætt um að auka
heimahjúkrun, sérstaklega fyrir
aldraða, til að halda aftur af hratt
vaxandi útgjöldum vegna öldrunar-
þjónustu á dvalarheimilum.
Aðrar breytingar á heilbrigðis-
kerfínu mætti einnig taka til athug-
unar. Hátt verðlag á þjónustu og
á lyfjum sérstaklega er meginorsök
hárra heilbrigðisútgjalda. Af þeim
sökum þarf að huga sérstaklega
er meginorsök hárrar verðlagning-
ar og að leiðum til lækkunar. Auk-
in samkeppni virðist kjörin leið í
þeim efnum. Hvetja þarf þá sem
þjónustuna veita til að keppa að
aukinni markaðshlutdeild, ýmist
með samkeppni um verð eða gæði.
Samhliða föstum fjárveitingum má
veita fé til stofnana með hliðsjón
af vali sjúklinga. Einnig er hugsan-
legt að fjármunir fylgi hveijum
sjúklingi óháð því hvar honum er
veitt þjónusta. Taka má upp af-
kastahvetjandi launakerfi fyrir
vissar heilbrigðisstéttir og leggja á
niður núverandi lyíjaverðlagskerfi
og taka upp frjálsa verðlagningu.
Baráttan við að halda aftur af heil-
brigðisútgjöldum fram til aldamóta
vinnst einungis með því að ná fram
auknum gæðum fyrir þá peninga
renna til heilbrigðismála og skapa
á þann hátt svigrúm til að mæta
aukinni eftirspurn í framtíðinni.
Önnur útgjöld almannatrygg-
inga hafa einnig aukist mikið síð-
asta áratuginn og virðist ekkert lát
vera á aukningu útgjalda. Fjármál
lífeyrissjóðanna era alvarlegasta
vandamálið. Æskilegt væri ef hægt
væri að ná samstöðu meðal aðila
vinnumarkaðarins um að sameina
hina almennu lífeyrissjóði í stærri
og fjárhagslega traustari einingar.
Einnig virðist óhjákvæmilegt að
hækka iðgjöld sjómanna og lækka
lífeyrisgreiðslur, sérstaklega m.t.t.
hins háa eftirlaunaaldurs á íslandi.
Á sama hátt þarf að taka til endur-
skoðunar hin miklu lífeyrisréttindi
opinberra starfsmanna og banka-
manna, sérstaklega í ljósi fyrirsjá-
anlegs útgjaldaauka vegna hárra
lífeyrisskuldbindinga. Að síðustu
má nefna að Atvinnuleysistrygg-
ingasjóður mun tæmast innan tíðar
ef ekki dregur úr atvinnuleysi. Þar
sem bætur úr sjóðnum eru ekki
sérlega háar, er ráðlegt að leita
eftir sparnaði með því að stytta
bótatímann, auka greiðslur í sjóð-
inn og losa hann undan útgjöldum
sem ekki tengjast atvinnuleysisbót-
um.
Þrátt fyrir að framvindan í efna-
hagsmálum hafi veirð fremur óhag-
stæð, ættu stjórnvöld fyrst og
fremst að beina sjónum sínum að
því að bæta árangurinn til lengri
tíma litið. Sú auðlegð sem felst í
náttúurauðlindum og mannauði,
ásamt lækkandi kostnaði í tengsl-
um við frapifarir á sviði fjarskipta,
gera það að verkum að full ástæða
er til þess að horfa björtum augum
til framtíðarinnar. Hagstjórn verð-
ur til að mynda að skapa rétt skil-
yrði til að nýta þá möguleika sem
t.d. felast í efnahagssamrunanum
í Evrópu. Mikilvægur ávinningur
hefur þegar náðst á ýmsum sviðum.
Má þar nefna lækkun verðbólgu,
minnkandi hallarekstur ríkissjóðs
og áform sem verið er að fram-
kvæma til þess að afnema höft á
mörgum fleiri sviðum efnahagslífs-
ins. Með frekari aðgerðum til að
draga úr viðskiptahömlum og
áframhaldandi viðleitni til að
tryggja stöðugleika í hagkerfinu,
jafnframt því sem rekin er ábyrg
fískveiðistjórnun, geta íslendingar
litið björtum augum fram á veginn
og vænst aukinnar hagsældar á
seinni hluta þessa áratugar.

i
i
i
i
i
I
i
i
m
i
i
n
i............, „ 1..j-i
n

22

2

i
i
i
h