Morgunblaðið - 19.05.1993, Blaðsíða 25

MORGtTNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGÚR 19. MAÍ 1993
Jón Sigurðsson á ráðstefnu The Kangaroo Group
EB kann að verða fýsi-
legri kostur um aldamót
Fiskveiði- og auðlindastefna EB þarf að breytast
JÓN Sigurðsson, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, segir ýmis-
legt benda til að Evrópubandalagið muni breytast mjög á
næstu árum og að það verði ef til vill fýsilegri kostur, jafn-
vel fyrir Islendinga. Þetta kom fram í ræðu Jóns á ráð-
stefnu The Kangaroo Group, sem er hópur þingmanna á
Evrópuþinginu, sem vilja beijast fyrir frjálsum viðskiptum
og sem minnstum hindrunum á landamærum EB-ríkjanna.
Yfirskrift ráðstefnunnar, sem er haldin á Hótel Sögu, er
„Stækkun Evrópubandalagsins - Norður-Evrópa“.
Jón sagði í ræðu sinni á mánu-
dag að Norðurlöndin hefðu verið
sein til að sýna áhuga á aðild að
Evrópubandalaginu og tekið samr-
unaþróun í Evrópu með varkárni.
ísland hefði enn ekki sýnt aðild
neinn áhuga. „Sú varkárni, sem ég
tel einkenna Norðurlönd, á enn
fremur við um ísland vegna fá-
mennis íbúanna og þess hversu háð
við erum fiskveiðum,“ sagði ráð-
herrann. „Nýjar hugmyndir á sviði
stjórnarfars, um að deila fullveldi
með öðrum og hafa sameiginlega
stjórn á málum, höfða síður til þjóð-
ar, sem fyrir tiltölulega skömmu
hefur hlotið fullt sjálfstæði. Það er
ljóst að ísland gæti aðeins orðið
aðildarríki EB ef sérlausn fyndist,
sem tryggði þjóðinni full yfirráð
fiskveiðiauðlinda. Sem stendur
þrýstir atvinnulífið lítið á inngöngu
í EB og afleiðingar aðildar nánustu
grannríkja okkar eiga enn eftir að
koma í ljós. Viðræður EB við félaga
okkar í EFTA eru komnar vel á veg
og hinn fræðilegi möguleiki á að
slást í för með „hraðlestinni“ (ef
hún er þá hraðlest) er í bezta falli
ijarlægur. Við munum áfram fylgj-
ast grannt með þessum viðræðum
og þróun Evrópubandalagsins."
Vísbendingar um
breytingar á EB
Jón taldi síðan upp skilyrði þess
að Evrópubandalagið yrði fýsilegri
kostur: „EB sem er opið fyrir um-
heiminum og getur axlað ábyrgð
sína innan Urúgvæ-lotunnar [í
GATT-samningunum], EB sem
virðir í raun hina nýju meginreglu
um dreifræði og vinnur áfram að
því að verða opið og gagnsætt, EB
sem tekst að koma á umbótum í
sameiginlegri fiskveiði- og landbún-
aðarstefnu sinni og auðlindastefnu
sinni, Evrópubandalag sem samein-
aði alla þessa eiginleika, yrðu auð-
vitað fýsilegri kostur, jafnvel fyrir
efagjarna Islendinga," sagði Jón.
„Það á svo eftir að koma í ljós
hverjir möguleikamir verða á að
ganga til liðs við þessa fyrirmynd
allra góðra dyggða þegar sá tími
kemur. Mér sýnist stjórnmálaþró-
unin innan og utan EB benda til
þess að um aldamótin verði EB
mjög breytt frá því sem það er í
dag, sveigjanlegra, opnara fyrir lýð-
ræðislegri stjórnun og raunsærra í
viðleitni sinni til miðstýringar.“
Deilt um forræði yfir
fiskveiðiauðlindum
Ummæli Jóns um forræði yfir
fiskveiðiauðlindum ollu nokkrum
umræðum á ráðstefnunni. Þannig
spurði Dieter Rogalla, þýzkur Evr-
ópuþingmaður, hvernig hægt væri
að viðhalda reglum um sameigin-
legar ákvarðanir bandalagsríkjanna
í sumum málum, en láta einstök
ríki ráða í öðrum. „Bandalagið hef-
ur lögsögu í landbúnaðarmálum,
rétt eins og iðnaðarmálum, og sjáv-
arútvegsmálin falla undir landbúnð-
armál," sagði hann. E. Libbrecht,
fulltrúi Nestlé-samsteypunnar,
sagði slíkt fyrirkomulag á stjórn
fiskveiða brjóta í bága við megin-
reglur Evrópubandalagsins. Aneur-
in Rhys-Hughes, sendiherra Evr-
ópubandalagsins í Noregi og á ís-
landi, sagðist hins vegar sammála
Jóni Sigurðssyni um að fiskveiðar
hefðu einstaka þýðingu fyrir íslend-
inga, mun meiri en til dæmis Norð-
menn. Hann tók þó ekki fram hvort
„sérlausn“ myndi koma til, sæk'fm
Islendingar um aðild að bandalag-
inu.
ipuþingmönnum
tví-
málum
Morgunblaðið/Þorkell
Evrópubandalagsins á Hótel Sögu.
anna. Fámenn þjóð eins og íslending-
ar fá þar engu um þokað þó að við
höfum náð meiri framleiðni í þessari
atvinnugrein og árangri en flestar
þjóðir.“
Þröngsýn afstaða
Þorsteinn vék einnig að hvalveið-
um og banni við veiðum úr stofnum,
sem vísindamenn teldu þola veiðar:
„Um það bil 30-40 fjölskyldum í litl-
um sjávarþorpum á Islandi er óskilj-
"tæki
ing
I því felst kjarni einkavæðingarinnar.
BSRB segist vera umhugað um
meðferð opinberra fjármuna og í
áðurnefndu bréfi segir að ekki megi
alhæfa um rekstrarform. En ef
BSRB vill líta fordómalaust á málin
verða samtökin þá ekki að viður-
kenna að menn hafi verið blindaðir
á ríkisreksturinn og talið að flestan
vanda væri unnt að leysa með ríkis-
afskiptum? Nú fer fram mikil um-
ræða um nauðsyn þess að einkavæða
banka og fjármálastofnanir í eigu
ríkisins. Rökin fyrir þeim hugmynd-
um eru t.d. þau að nauðsynlegt sé
að draga úr flokkspólitískri stýringu
fjármagnsins vegna þess að hún
hefur leitt til sóunar og skapar auk
þess hættu á spillingu. Fór nokkum
tímann fram fordómalaus umræða á
sínum tíma þegar farið var af stað
með ríkisrekna banka eða þegar
ákveðið var að skattleggja atvinnu-
vegi og almenning til að mynda sjóði
með pólitískri stýringu á grundvelli
flokkakerfisins? Var almenningur
nokkurn tímann spurður? Hefur það
kerfi gefist vel? Nei, almenningur
var aldrei spurður beint og þetta
kerfi hefur leitt til stórkostlegrar
sóunar fjármuna, hrikalegra mistaka
í fjárfestingum, t.d. sjávarútvegi, og
fráleitt hefur verið tryggt að fjár-
magnið nýtist í arðberandi fram-
kvæmdir. Hyggst BSRB standa vörð
um óbreytt ástand í þessum efnum?
Vill BSRB leiða fortíðarvandann hjá
sér? Telur BSRB að flokkspólitísk
stýring banka- og sjóðakerfisins hafi
verið til hagsbóta fyrir almenning?
anlegt hvers vegna íslendingum er
hótað viðskiptaþvingunum þó að þær
taki 100-200 hrefnur sjálfum sér
til lífsviðurværis. Hvar er virðingin
fyrir frjálsum viðskiptum?" Hann
talaði einnig um Ríó-yfirlýsinguna,
þar sem réttur þjóða til að nýta allar
auðlindir hafsins, væri viðurkenndur.
„Meginmunurinn á afstöðu okkar og
Evrópubandalagsins er sá að við vilj-
um ganga lengra í fríverzlun en
Evrópubandalagið hefur fallizt á.
Þröngsýn afstaða þess í þessum efn-
um er ekki í samræmi við íslenzka
hagsmuni og það er alveg ljóst að
tregða Evrópubandalagsríkjanna til
þess að virða Ríó-sáttmálann um
sjálfbæra nýtingu auðlindanna er
einnig andstæð íslenzkum hagsmun-
um,“ sagði sjávarútvegsráðherra.
Enginn af þingmönnum á Evrópu-
þinginu, sem viðstaddir voru, and-
mælti gagnrýni Þorsteins. Þýzki
Evrópuþingmaðurinn Brigitte Lang-
enhagen sagðist telja að vísindaleg
gögn skorti um hvalveiðarnar og ef
til vill hefði málið ekki verið rætt
nægilega vel innan Evrópubanda-
lagsins.
Of litlir kvótar
Langenhagen ber ábyrgð á að
skýra Evrópuþinginu frá samskipt-
um EB og íslands í sjávarútvegsmál-
um og fjallaði hún um samstarfs-
samninginn um sjávarútvegsmál,
sem gerður var í tengslum við EES-
samkomulagið. Þar sömdu ísland
og EB meðal annars um skipti á
veiðiheimildum, þannig að EB fær
3.000 tonna karfakvóta í íslenzkri
landhelgi og íslendingar 30.000
tonn af loðnukvóta EB á Grænlands-
miðum. Langenhagen sagði samn-
inginn jákvæðan, fyrst og fremst
vegna þeirra möguleika, sem hann
gæfi, en ekki vegna innihaldsins sem
slíks. „Hvorugur aðilinn tapar á
samningnum. Hitt er öllu verra að
veiðiheimildaskiptin voru ekki meiri.
Karfakvóti upp á 3.000 tonn og
30.000 tonn af loðnu svara aðeins
til tveggja vikna veiða,“ sagði Lang-
enhagen og bætti við að hún vonaði
að frekari skipti á veiðiheimildum
gætu átt sér stað sem fyrst.
Hreinn Loftsson
„Lausnin er ekki fólgin
í því að fjölga opinber-
um starfsmönnum og
hækka skattana. Lausn-
in felst í því að taka
verkefni af ríkinu þann-
ig að fjármunirnir nýtist
betur á afmörkuðum
sviðum. í því felst kjarni
einkavæðingarinnar.“
Er ríkisrekstur trúar-
setning BSRB?
í bréfi BSRB er mjög varað við
alhæfingum um rekstrarform. Menn
megi ekki fá oftrú á einu rekstrar-
formi fram yflr annað. Um það þurfa
menn ekki að deila í sjálfu sér enda
sjálfsagt að fram fari skoðun á því
í hveiju einstöku tilviki, í fyrsta lagi
hvort ríkið eigi yfirhöfuð að veita
tiltekna þjónustu eða reka tiltekið
fyrirtæki og ef svarið er jákvætt er
rétt í öðru lagi að fram fari skoðun
á því hvort heppilegt gæti verið að
nota hlutafélagsformið.
Ekki er vafi á því að hlutafélags-
formið getur átt vel við þegar um
er að ræða rekstur, t.d. á borð við
Póst og síma eða verksmiðjur á borð
við Sementsverksmiðju ríkisins og
Síldarverksmiðjur ríkisins. Ástæðan
er sú að hlutafélög hafa mjög fast-
mótaðar reglur um reikningshald og
stjórnun. Þar eru fastmótaðar reglur
um hlutverk og ábyrgð stjórnenda
og langflest atvinnufyrirtæki lands-
manna eru rekin í þessu formi. Með
því að breyta ríkisfyrirtækjum af
framangreindu tagi í hlutafélög er
verið að undirstrika ábyrgð stjórn-
enda og skapa skilyrði þess að eðli-
legur samanburður fáist við önnur
fyrirtæki í landinu um rekstur og
afkomu. Breytingin getur m.ö.o. vel
átt rétt á sér jafnvel þótt ekki standi
til að selja hlutabréfm.
BSRB vill ekki að rekstrarform
verði takmark í sjálfu sér, en getur
verið að með neikvæðri afstöðu sinni
til hlutafélagsformsins hafi BSRB
einmitt fallið í slíka gryfju og gert
ríkisrekstur í hefðbundnu formi að
takmarki í sjálfu sér? Er það endi-
lega í þágu hagsmuna félagsmanna
í BSRB eða almennings í landinu að
engar breytingar megi verða frá því
fyrirkomulagi sem nú er t.d. hjá
Pósti og síma? Getur verið að BSRB
sé á móti því að stjórnendur stórfyrir-
tækja í eigu ríkisins starfi undir þeiin
aga sem hlutafélagalög veita þeim?
Vissulega mætti hugsa sér að sett
yrðu lög um hvert einstakt fyrirtæki
og um það settar svipaðar reglur og
hlutafélög starfa eftir, en hitt er
miklu einfaldara og sjálfsagðara að
nota þær reglur sem aðrir verða að
lúta enda veitir það stjórnendum
fyrirtækjanna meira aðhald.
Alhæft um erlenda reynslu
BSRB alhæfir í bréfi sínu um
reynsluna erlendis og gefur í skyn
að reynslan hafi almennt verið vond.
Laun hæst launuðu starfsmannanna
hafi hækkað en launakjör annarra
hafi rýrnað eða staðið í stað. Fólk
hafi misst vinnuna í stórhópum.
Ástæða sé til að ætla að með einka-
væðingu hafi beinlínis verið stefnt
að því að rýra kjörin og draga úr
réttindum starfsfólks og þannig er
einkavæðingin svert á allan hátt.
Þessar alhæfingar BSRB eru rang-
ar. í sjálfu sér væri nægilegt að
benda á eitt dæmi um árangursríka
einkavæðingu til að hrekja slíkar
alhæfingar. Ef eitt dæmi finnst um
vel heppnaða einkavæðingu getur
alhæfing um annað ekki staðist. Jafn
fráleitt væri að halda því fram að
fyrst dæmi sé til um vel heppnaða
einkavæðingu hafi einkavæðing
ávallt tekist vel og átt rétt á sér.
Slíkt dettur mér ekki í hug vegna
þess að veldur hver á heldur. Það
eru til dæmi um misheppnaða einka-
væðingu, en það eru líka til fjölmörg
dæmi um vel heppnaða einkavæð-
ingu erlendis.
Yfír 80 ríkisstjórnir í öllum heims-
hornum bæði til hægri og til vinstri
í stjórnmálum eru með einkavæðingu
á stefnuskrá sinni. Ástæðan er öðru
fremur nauðsyn þess að vinda ofan
af rikisafskiptunum sem hvarvetna
eru of umfangsmikil. Augu manna
hafa smám saman opnast fyrir því
að með of umfangsmiklum ríkis-
rekstri geta grunnþættir opinberrar
þjónustu, svo sem heilbrigðismál og
menntamál, borið skarðan hlut frá
borði. Þetta væri varla staðan ef al-
hæfingar BSRB ættu við rök að
styðjast.
Fýrir nokkrum mánuðum sendi
Alþjóðabankinn frá sér ítarlega
skýrslu um áhrif einkavæðingar í
nokkrum löndum. Slík úttekt hlýtur
að vera marktækari en fullyrðingar
BSRB um vonda reynslu af einka-
væðingu. Niðurstöður Alþjóðabank-
ans voru á þá lund að í öllum þeim
tilvikum sem könnuð voru hafi einka-
væðing haft í för með sér jákvæð
áhrif á afkomu þjóðfélagsins. í loka-
orðum skýrslunnar er undirstrikað
að með niðurstöðunni fjölgi róksemd-
um fyrir einkavæðingu. Hvað hefur
BSRB að segja um niðurstöður þess-
arar skýrslu? Hvernig væri nú að
samtökin byðu Jónasi H. Haralz, sem
nýlokið hefur störfum hjá Alþjóða-
bankanum og gjörþekkir niðurstöður
þessarar skýrslu, til að halda
fræðsluerindi fyrir félagsmenn
BSRB um reynsluna af einkavæð-
ingu erlendis? Þá þyrftu menn ekki
að flytja inn erlenda fyrirlesara eins
og þann, sem hélt því fram í vetur
í boði BSRB, að Alþjóðabankimv
væri farinn að draga í land varðandi
nauðsyn einkavæðingar. Það var
sannarlega mælt gegn betri vitund
eða af vanþekkingu og getur hvor-
ugt talist góður vitnisburður um fyr-
irlesarann.
Einkavæðing er tæki
en ekki markmið
í lokin skulu áréttuð helstu rökin
fyrir einkavæðingu. í sem stystu
máli er einkavæðing tæki til að ná
fram öðrum markmiðum en er ekki
markmið í sjálfu sér. Meðal þessara
markmiða er að gera hagkerfið eins
skilvirkt og kostur er. Það er gert
með því að draga úr ríkisrekstri í
samkeppni við einkafyrirtæiíi.
Einkavæðing stuðlar að dreifingu
valds þar sem dregið er úr miðstýr-
ingu og flokkspólitrískri forsjár-
stefnu í atvinnulífinu. Með sölu
traustra hlutafélaga á borð við Jarð-
boranir hf. er unnt að örva þátttöku
almennings á hlutabréfamarkaði og
auka þannig áhuga einstaklinga á
fjárfestingum í atvinnufyrirtækjum.
Það er atvinnuiífinu í heild til hags-
bóta þegar litð er til lengri tíma.
Sala ríkisfyrirtækja skilar tekjum í
ríkissjóð og þeim mun minna þarf
að taka að láni eða hækka skatta.
Fleiri rök mætti tína til en það verð-
ur ekki gert hér, aðeins ítrekað að
einkavæðing er aðeins samheiti yfir
þær leiðir sem menn vilja fara til
að draga úr ríkisafskiptum.
Höfundur er lögmaður og
formaður framkvæmdanefndar p
einkavæðingu.