Morgunblaðið - 19.06.1993, Qupperneq 31

arhorni. Þannig tókst henni að
víkka sjóndeildarhring annarra og
varpa fersku ljósi á mál í kyrrstöðu
eða klemmu og stuðla að frekari
umræðum eða farsælum lausnum.
Hún hafði mjög sterka réttlætis-
kennd sem stýrði orðum hennar og
gerðum þrátt fyrir mótbyr og and-
stæðar skoðanir annarra. Hún ýfði
oft og ögraði, einkum þeim sem
voru farnir að rykfalla, en hún var
sanngjörn og mjög málefnaleg í
umræðum og gat verið á öðru máli
en viðmælandi án þess að Iáta það
lita samskipti sín. Malla var lífsglöð
og hafði ríka kímnigáfu. Hún átti
létt með að setja saman bitastæða
og skemmtilega frásögn og þessir
hæfileikar hennar ásamt fjórri
hugsun leiddu til þess að hún var
oft beðin um að halda erindi á
ýmsum tímamótum, nú síðast í
mars á 10 ára afmælisfagnaði
Kvennalistans sem hún gerði á
minnisstæðan hátt. Réttindabarátta
kvenna átti hug hennar allan og
varði hún starfskröftum sínum
óspart til þeirra mála en hún var
vakandi fyrir málefnum samtíðar
sinnar, fylgdist með, myndaði sér
skoðanir og tók afstöðu í samræmi
við réttlætiskennd sína og innri
rödd. Síðustu tvo_ pistlana sína í
útvarpsþættinum í vikulokin samdi
hún og las rúmföst og sárþjáð.
Báðir lýstu huga og hjarta mann-
eskju sem fann til með samferða-
fólki sínu, vildi umbætur á samfé-
lagi sínu og leitaði eftir réttlæti og
sannleika. Mér komu í hug orð
löngu horfins heimspekings: „Ég
hugsa, þess vegna er ég.“ En bæta
má við: Ég finn til, þess vegna er
ég, ég álykta, þess vegna er ég, ég
aðhefst, þess vegna er ég. Einmitt
þannig fannst mér hún vera.
Viljastyrkur og kjarkur Möllu var
mikill og lífsþorsti hennar slíkur að
hún vann hvern áfangasigur af
öðrum í baráttu við sjúkdóm sem
endanlega lagði hana að velli. Hún
stóð lengur en stætt var og með
stolti og reisn vildi hún lifa sem
virk, skapandi manneskja til hinstu
stundar. Nú er þessi fallega,
skemmtilega unga kona dáin langt
fyrir aldur fram. Hennar mun lengi
minnst sem brautryðjanda, konu
sem svaraði áskorun samtíðar sinn-
ar af einlægni og heiðarleika og
hóf í samvinnu við aðrar konur ís-
lenska kvenfrelsisbaráttu úr lægð
til þess ævintýris sem enn vindur
fram. Islenskt samfélag hefur misst
verðmætan einstakling og kvenna-
baráttan hefur misst óvanalega
frjóa og ötula liðskonu sem óbuguð
lagði fram sinn skerf allt til hinstu
stundar. Vinkonur hennar og vinir
sakna hennar sárlega en mestur er
þó missir fjölskyldu hennar, Harðar
og dætranna ungu, Höllu, Katrínar
og Guðrúnar, föður hennar og
systkina. Þeim öllum og öðrum ást-
vinum sendi ég innilegar samúðar-
kveðjur frá mér og fjölskyldu minni.
Blessuð sé minning Magdalenu
Schram.
Guðrún Agnarsdóttir.
Á hátíðis- og baráttudegi ís-
lenskra kvenna, 19. júní, er Magda-
lena Schram kvödd hinstu kveðju.
Hún er látin langt fyrir aldur fram,
aðeins 44 ára, eftir hetjulega bar-
áttu við einn skæðasta sjúkdóm
okkar tíma, krabbameinið.
Magdalena var einlæg kvenfrels-
iskona, kona sem þorði að vera
fijáls. Hún tók virkan þátt í kvenna-
baráttu og var einn af stofnendum
Kvennaframboðsins í Reykjavík og
Samtaka um kvennalista. Hún
starfaði jafnframt lengi fyrir Kven-
réttindafélag íslands, var í ritnefnd
blaðsins 19. júní um nokkurra ára
skeið og síðar ritstjóri þess. Auk
þess átti hún sæti í stjóm Menning-
ar- og minningarsjóðs kvenna.
Leiðir okkar Möllu, eins og hún
var jafnan kölluð, lágu saman í rúm
fjögur ár í útvarpsráði. Þar starfaði
hún af einlægum áhuga og þeirri
atorku, sem einkenndi öll hennar
störf. Hún hafði mikinn metnað
fyrir hönd Ríkisútvarpsins og vildi
veg þess sem mestan. Hún var
ófeimin við að gagnrýna það sem
miður fór, en jafnframt hugmynda-
rík og tillögugóð. Sérstaklega var
henni hugleikið það efni sem börn-
um og unglingum var boðið udp á
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1993 31
og gerði miklar kröfur í þeim efn-
um. Ekki fóru skoðanir okkar alltaf
saman, en hún var góður andstæð-
ingur þegar því var að skipta og
jafnan tilbúin að ræða allar hliðar
mála.
Með Möllu var bæði gott og gam-
an að starfa. Hún var gefandi í
samskiptum við aðra og hafði stórt
og hlýtt hjarta. Hún hafði hrífandi
persónuleika, afgerandi skoðanir og
málflutning og var því víða valin
til forystu- og trúnaðarstarfa.
Við fráfall hennar er stórt skarð
höggvið í kvennahreyfinguna.
Fáum er gefið að skapa stemmn-
ingu og gleði í kringum sig með
þeim hætti sem hún gerði. Hennar
er sárt saknað. Við Geir sendum
ástvinum hennar innilegar samúð-
arkveðjur. Guð blessi minningu
Magdalenu Schram.
Inga Jóna Þórðardóttir.
Þegar Kvennaframboðið var
stofnað fyrir tæpum 12 árum urðu
alger þáttaskil í lífi þeirra kvenna
sem að því stóðu. Þáttaskilin voru
ekki bara pólitísk heldur ekki síður
persónuleg því upp úr þessum jarð-
vegi spruttu nýjar vinkonur sem
voru hver annarri betri, greindari
og skemmtilegri. Fremst meðal
jafningja var Magdalena Schram —
eða Malla — sem ég var svo lánsöm
að eignast þá þegar að vinkonu og
sálufélaga og hefur það félag stað-
ið allt til þessa dags.
Kvennaframboðið var um margt
merkilegur félagsskapur því þar
mættust konur úr öllum áttum sem
ákváðu að leggja saman krafta sína
til að styrkja stöðu kvenna í Reykja-
vík. Þarna mættust konur sem
höfðu starfað árum saman með
Rauðsokkahreyfingunni, konur sem
þekktu bara kvennahreyfinguna af
afspum, konur nýkomnar frá námi
erlendis, virðulegar húsmæður,
galgopalegar stelpur og allt þar á
milli. Allt frá fyrsta formlega fund-
inum á Hótel Borg í nóvember 1981
var Malla með af lífi og sál. Ég hef
grun um að sumar þeirra kvenna
sem hertar voru í félagslegri bar-
áttu af ýmsu tagi hafí ekki haft
mikla trú á „heildsaladótturinni",
alinni upp af „Vesturbæjaríhaldi“.
Þetta átti þó eftir að breytast enda
fannst þeim hún koma til. Svona
getur fólki skjöplast því hitt er mun
nær sanni að þær komu sjálfar til
og sigruðust á eigin hleypidómum.
Þær lærðu einfaldlega að meta
skoðanir hennar, hispursleysi og
heilbrigt sjálfstraust.
Sjálfstraust Möllu var ekki ut-
análiggjandi og birtist hvorki í sjálf-
umgleði eða sjálfshóli. Það var sam-
ofið öðrum eðlisþáttum hennar og
kom fram í því að hún var örugg
í samskiptum sínum við annað fólk
og bar traust til þess, hún þekkti
styrk sinn og veikleika og efaðist
aldrei um að hún og aðrar konur
ættu fullt erindi inn á hvern þann
vettvang sem þær helst kysu sér.
Hún hafði metnað fyrir hönd sjálfr-
ar sín og kynsystra sinna og var
mjög umhugað um að ryðja braut
fyrir þær konur sem á eftir kæmu.
Hún vildi allt til vinna að stelpurnar
hennar þijár, Halla, Katrín og Guð-
rún, sem hún var svo stolt af, ættu
sem flestra kosta völ en mættu
ekki hindrunum smíðuðum úr for-
dómum og fyrirframgefnum kyn-
hlutverkum. Henni fannst við líka
hafa haft árangur sem erfiði og á
10 ára afmælishátíð Kvennalistans
í mars sl. hafði hún það til marks,
að þar sem einu sinni voru troðning-
ar illfærir konum væru nú að mynd-
ast sæmilega greiðfærar götur.
Kvennaframboðið í Reykjavík
fékk tvær konur kosnar í borgar-
stjórn vorið 1982 en Malla var í
þriðja sæti á listanum og því vara-
borgarfulltrúi í 4 ár. Sat hún fjöl-
marga fundi borgarstjórnar og tók
m.a. sæti þar í tvígang í 3 mánuði
í hvort sinn meðan ég var í barn-
eignarfríi. Átti hún á þessum árum
jafnframt sæti í umferðarnefnd
Reykjavíkur, ýmist sem aðal- eða
varafulltrúi.
Mörg minnisstæð atvik rifjast að
sjálfsögðu upp frá þessum árum og
ber þar án efa hæst þegar Malla
og Guðrún Jónsdóttir mættu á borg-
arstiórnarfund haustið 1985 uppá-
klæddar eins og fegurðardrottning-
ar með áletraða borða um sig miðj-
ar. Malla gerðist þá í sitt fyrsta og
síðasta sinn ungfrú Spök. Tilefni
uppákomunnar voru ummæli sem
Davíð Oddsson lét falla þegar hann
krýndi ungfrú Reykjavík það árið.
Þegar Malla gekk til liðs við
Kvennaframboðið var hún blaða-
kona á Dagblaðinu Vísi en áður
hafði hún jafnframt haft umsjón
með þætti um menningu og listir í
sjónvarpinu. Hún var kona orðsins
og var sískrifandi og lesandi. Enga
konu þekki ég sem var jafn hraðlæs
og skrifandi og hún. Hún var nán-
ast alæta á bækur og las kynstrin
öll, hvort heldur sem það voru fag-
urbókmenntir, ljóð, sagnfræði,
kvennapólitík eða spennubækur.
Engin var líka fljótari en hún að
hrista fram úr erminni grein eða
viðtal fyrir Veru þegar mikið lá við.
„Ég skal bara gera þetta — ég verð
enga stund að þessu“ var yfirleitt
viðkvæðið hjá henni þegar við vor-
um að vandræðast með efni. Yfir-
leitt gerði hún flesta hluti hratt hún
Malla og oftar en ekki margt í einu.
Ég furðaði mig alltaf á öllu því sem
hún fékk áorkað, heima og heiman.
Að öllum öðrum konum ólöstuð-
um átti Malla líklegast drýgstan
þátt í því að ráðist var í útgáfu
Veru árið 1982 og var hún mörg ár
í ritnefnd blaðsins. Hún var hins
vegar aldrei launaður starfsmaður
þess og vann öll sín störf í þágu
Veru í sjálfboðavinnu. Talaði hún
alltaf um það sem sitt lán að hafa
aðstæður til að vera óbundin og
leggja sitt af mörkum með þessum
hætti. Þegar við ritnefndarkonur
töluðum um það við hana að koma
í fasta vinnu hjá Veru fannst henni
alltaf nær að ráða einhveija aðra
svo að fleiri kæmu að blaðinu, því
að henni sjálfri mætti alltaf ganga
sem vísri.
Árið 1983 vorum við Malla í hópi
þeirra Kvennaframboðskvenna sem
ekki töldu tímabært að fara út í
framboð til Alþingis þar sem við
óttuðumst að þar með færi Kvenna-
framboðið um of að taka á sig form
hefðbundins stjórnmálaflokks. Þær
sem voru annarrar skoðunar tóku
sig hins vegar til og stofnuðu
Kvennalistann. í hönd fóru erfiðir
tímar og við Malla urðum um tíma
svolítið viðskila við margar konur
sem við mátum mjög mikils. Hálf
vængbrotnar hölluðum við okkur
hvor að annarri enda áttum við það
líka sameiginlegt á þessum tíma
að standa í barneignum og öðru
barnastússi. Eftir á að hyggja held
ég að á þessum árum höfum við
stofnað til þeirrar vináttu sem hefur
verið mér ómetanleg síðan. Hvernig
svo sem allt veltist og snerist í
landsmálapólitíkinni og kvennapóli-
tíkinni mátti ég alltaf vita að Malla
var hvenær sem var tilbúin til að
veija rétt minn til að halda fram
hverri þeirri skoðun sem af ein-
lægni var mín.
Ekki sakaði ef skoðunin var til
þess fallin að vekja umræður því
fátt fannst henni eftirsóknarverð-
ara en áköf og heit skoðanaskipti.
Þá hressist hún öll og endurnærð-
ist. Taldi hún það ekki eftir sér að
framkalla slík skoðanaskipti með
ögrandi málflutningi ef henni
fannst sofandaháttur vera að taka
yfirhöndina. Stöðnun og klisjur og
frasar sem hugsa fyrir fólk voru
eitur í hennar beinum og hún var
snillingur í að snúa upp á sjónar-
horn eða hefðbundið málfar og orð-
tök til að freista þess að sjá nýjan
flöt á hveiju máli. Hún hafði sér-
staka ánægju af því að leika sér
með orð, hugmyndir og hugsanir
en að baki þessum leik bjó síkvikur
og fijór hugur sem alltaf gaf sér
tíma til að skapa. Eins og verða
vill við slíkar aðstæður fór hugurinn
stundum fram úr eigandanum og
Malla gat vissulega verið bæði fljót-
fær og óvægin. Hún gat líka verið
óþægilega hreinskilin, snögg upp á
lagið og jafnvel snúðug og lét sig
þá litlu varða hvað fólki fannst um
hana. Sumir héldu að þetta væri
hroki en þetta var í raun bara með-
fædd óþolinmæði og hispursleysi.
Það hefur líklega verið 1985 sem
við Malla gengum formlega til liðs
við Kvennalistann og mættum á
hans fyrsta landsfund það haust.
Við sáum ósköp einfaldlega að
framboðshreyfing kvenna var eins
og fljót sem ekki var á valdi tiltek-
inna kvenna að stöðva. Það braut
sér bara nýjan farveg. Það var að-
eins tvennt til og það var að vera
með eða vera ekki með. Og við vild-
um umfram allt vera með.
Allar götur síðan hefur Malla
starfað fyrir Kvennalistann — skrif-
að greinar, undirbúið kosningar,
haldið ræður og erindi, tekið þátt
í pólitískri stefnumörkun, hitað
kaffi og yfirleitt unnið flest þau
störf sem vinna þarf í einum stjóm-
málasamtökum. Frá árinu 1987
hefur hún svo setið sem fulltrúi
Kvennalistans í útvarpsráði. Síðasta
verkið sem hún vann í þágu
Kvennalistans var að flytja hátíðar-
ræðu á 10 ára afmæli Kvennalist-
ans þann 13. mars sl. — þá hel-
sjúk. Öllum sem hlustuðu og horfðu
á hana flytja ræðu sína á sviðinu á
Hótel Borg í daufu endurskini af
gylltum lampa er sú stund ógleym-
anleg. Við vissum öll af nærveru
dauðans en um leið varð ódauðleiki
mannsins svo augljós. Malla talaði
um formæður okkar, okkur sjálfar
og konur framtíðarinnar og sagði
að það yrði gaman að litast um
meðal kvenna eftir 10 ár. Með lagni
benti hún okkur á að lífið er órofa
keðja einstaklinga sem eiga að
þekkja fortíðina, njóta nútíðarinnar
og leggja sitt af mörkum til að
skapa betri heim fyrir framtíðina.
Og framtíðin verður á sínum stað
þó að aðstæður og tilviljanir ráði
því hvar við verðum stödd hvert og
eitt á þeim tíma og með hvaða
hætti við verðum þátttakendur í
henni. Mælikvarðinn á líf er ekki
lengd þess heldur hveiju við fáum
áorkað. Séð í því ljósi ávann Malla
sér mikið og eilíft lif.
í tæpa tvo áratugi hefur Hörður
Erlingsson verið samferðamaður
Möllu og stutt hana í öllu því sem
hún hefur tekið sér fyrir hendur.
Það hefur auðvitað ekkert farið hjá
því að veikindi hennar, ekki síst
síðastliðið ár, hafa haft veruleg
áhrif á allt hans líf. Rétt eins og
Malla æðraðist hann ekki heldur tók
bara hverri þeirri uppákomu sem
veikindunum fylgdu og aðlagaði líf
sitt henni. Svona var þetta og gat
ekki öðruvísi verið.
Sorgin er eins og ástin — öflug
tilfinning og í hæsta máta persónu-
leg sem brýst fram þegar síst var-
ir. Sorgina er jafn erfitt að tjá með
orðum og ástina. Henni má því vel
líkja við fljótið Myrkelfur í jap-
anskri tönku í þýðingu Helga Hálf-
danarsonar:
Fljótið Myrkelfur,
sera steypist fram í fossum
og þýtur á flúð,
hverfist loks, eins og ást min,
í lygnan og djúpan straum.
Við Hjölli sendum Herði, Höllu,
Katrínu og Guðrúnu þessar ljóðlínur
um leið og við kveðjum Möllu og
ég þakka henni fyrir vináttu og
sálufélag í 12 viðburðarík ár.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir.
Þótt dauðinn geri stundum boð
á undan sér er maður alltaf jafn
óviðbúin þegar hann kveður dyra,
sérstaklega þegar fólk fellur frá í
blóma lífsins, langt um aldur fram.
Þannig var mér farið þegar ég frétti
af láti Möllu, ég hélt að það yrði
meiri tími. Tími til að vera saman,
tími til að gleðjast, tími til að syrgja,
tími til að þakka. Því ég átti henni
margt að þakka.
Ég kynntist Möllu þegar ég réðst
til Veru fyrir rúmum tíu árum en
áður hafði ég fylgst með henni úr
fjarlægð vegna stofnunar Kvenna-
framboðsins. Malla var í forystu-
sveit Kvennaframboðsins og síðan
Kvennalistans og í ritnefnd Veru
um margra ára skeið. Hún lagði
blaðinu mikið lið með skrifum sínum
og lét sig það miklu skipta allt frá
stofnun þess: tók viðtöl, skrifaði
greinar, „lay-outeraði“ og gerði yf-
irleitt allt sem gera þurfti fyrir
Veru. Hún las óhemju mikið af
kvennabókmenntum og hvers kyns
kvennafræðum og var óþreytandi
að miðla því sem hún las til okkar
hinna með greinum í Veru. Ég undr-
aðist oft hvað hún kom miklu í
verk, hvað hún fylgdist vel með
alþjóðlegu umræðunni og hvemig
hún fann sér tíma til að skrifa um
allt sem hún las, til þess að við
mættum öll njóta þess með henni.
Seinna komst ég að því að hún
var ekki einungis vel að sér í
kvennafræðunum heldur einnig í
fjölmörgum öðrum greinum. Það
var þegar hún fékk mig með sér
til að búa til spumingar í spurninga-
keppni framhaldsskólanna. Þá
kynntist ég því hvað hún var vel
lesin og fróð hvort sem um var að
ræða bókmenntir, heimspeki, lista-
sögu, stjórnmálasögu og raunar
hvers konar sagnfræði, landafræði,
náttúmfræði, tónlist og fleira og
fleira. Og hugmyndirna'- voru
óþijótandi. Þetta var á erfiðum tíma
í lífi mínu, ég var nýbúin að missa
dóttur mína og hafði ekki mikið að
gera í þessa vinnu fyrstu vikurnar.
Malla lét það ekki á sig fá, hún
sótti mig flesta morgna, gaf mér
af krafti sínum og hugmyndum all-
an daginn og keyrði mig heim á
kvöldin. Lét mig aldrei fínna að í
rauninni var það bara hún sem var
að búa til spurningar heldur beið
róleg eftir því að rofaði til í hugan-
um á mér. Síðan hefur mér oft fund-
ist að hún hafi tekið mig í fang sér
og borið mig áleiðis út í lífið á ný,
eins langt og hún gat. Við gátum
líka rætt um sorgina, hún kunni
það sem fáum er gefið; að veita
stuðning bæði í orði og verki. Ég
kom mér hins vegar aldrei að því
að þakka, ég hélt að það yrði meiri
tími. Veikindi hennar tóku sig upp
á þessu tímabili. Við gátum rætt
um kvíðann sem grípur þá sem
standa andspænis erfiðum sjúk-
dómum, en henni tókst að h'rinda
frá sér kvíðanum svo hann næði
ekki tökum á henni. Og við vorum
duglegar að vinna!
Möllu var ekkert ómögulegt og
úrtölur hrinu ekki á henni. Ég dáð-
ist alltaf að því hvað hún var ákveð-
in, úrræðagóð og baráttuglöð. Allt
var hægt, bara að drífa sig að verki.
Guðmundur, maðurinn minn, minn-
ist þess sérstaklega þegar hún fékk
tölvuna sína. Hún gekk til þess
verks að læra á tölvuna af sama
eldmóðinum og til annarra verka
og stóð ekki upp fyrr. en hún var
komin með öll grundvallaratriðin á
hreint og nokkrar sér „fúnksjónir"
að auki.
Svona minningabrot senda ljós-
geisla inn í myrkur sorgarinnar.
Það gera líka minningarnar um það
þegar við töluðum um fjölskyldurn-
ar okkar, mennina okkar og dæt-
urnar okkar, og litla strákinn minn
eftir að hann fæddist. Malla talaði
alltaf um manninn sinn, hann Hörð,
af óendanlegri ást og virðingu og
dæturnar þijár, Halla, Katrín og
Guðrún áttu hug hennar allan og
hjarta. Ég fékk að umgangast þær
svolítið með henni meðan við unnum
að spurningakeppninni og ég minn-
ist þess hvað mér þótti gaman og
hvað ég fylltist miklu stolti þegar
ég sá hana umkringda dætrum sín-
um. Það ef þyngra en orð fá lýst
að hún skuli vera tekin frá þeim
svona ungum en þær eiga minningu
um góða móður sem gaf þeim allt
sem í hennar valdi stóð. Elsku Hörð-
ur, Halla, Katrín og Guðrún, á þess-
ari stundu mega huggunarorð sín
lítils en hugur minn er hjá ykkur.
Tíminn læknar ekki sárin, hann
máir ekki burt reynsluna, en með
tímanum lærum við að lifa með
sorginni. Föður Möllu, Björgvin
Schram, og systkinum hennar sendi
ég einnig mínar innilegustu samúð-
arkveðjur. Mig langar til að ljúka
þessari fátæklegu kveðju með ljóði
úr bókinni sem Malla gaf mér, dag-
inn sem dóttir mín hefði órðið tví-
tug:
Helgistef
Af fegurð blóms
verður aldrei sagt
aldrei sagt
með orðum
né þinni
með neinum orðum
(Stefán Hörður Grímsson)
Sonja B. Jónsdóttir.
SJÁ NÆSTU SÍÐU