Morgunblaðið - 05.09.1993, Blaðsíða 22

22 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1993
KAUPMANNAHAFNARBRÉF
Það gerðist...
Flestar þjóðir eiga sér ein-
hveija örlagatíma í sögu sinni,
sem leiða til uppgjörs og
kannski útskýringa og sam-
viskubits eftir á. Um síðustu
helgi rifjuðu Danir upp slíka
tima, þegar liðin voru fimmtíu
ár frá því að danska stjórnin
neyddist til að segja af sér vegna
uppþota og óánægju almennings
yfir samvinnu hennar við her-
námslið Þjóðveija. Eftir heift-
ugt uppgjör í nokkra daga í
stríðslok var komið á stjórn
stjórnmálamanna, sem höfðu
verið í stjórn á hernámstíman-
um og meðlimum Frelsisráðsins,
sem' hafði verið í andspyrnu. En
æ síðan hafa efasemdir og
vangaveltur um stríðsárin nag-
að Dani, rétt eins og Hamlet
forðum. Áttu þeir að vera eða
vera ekki, aðhafast ekkert eða
taka til sinna ráða?
Hemám Þjóðveija í Danmörku
9. apríl 1940 gekk átakalaust fyr-
ir sig. Danir gáfust upp, næstum
allir. Nokkrum dönskum herskip-
um var reyndar siglt snarlega yfir
til Svíþjóðar en það var undantekn-
ing. Norðmenn börðust hins vegar
gegn Þjóðveijum. Þó flestir geti
skilið að stjómmálamennirnir
dönsku kusu þetta til að leiða ekki
hörmungar og ófrið yfir þjóðina í
þessu marflata landi, sem land-
fræðilega er tæplega aðskilið frá
Þýskalandi, þá em enn þann dag
í dag ýmsir sem álíta að hetjulegra
hefði verið að snúast til vamar.
Svörin eru oftar en ekki að auð-
velt sé að vera bæði vitur og hetju-
legur eftir á.
Uppvakningurinn Holgeir
danski
En þó stjórnin hafí reynt eftir
bestu getu að halda góðu sam-
bandi við þýska hernámsliðið og
hvatt almenning til hins sama, var
þessi stefna meira en margir þoldu.
Holgeir danski vaknaði upp. Hol-
geir heitir dönsk söguhetja, sem á
rætur að rekja til sagnanna um
Karlamagnús og kappa hans. Sag-
an segir að hann sofi í kjallara
Krónborgarkastala og vakni, þegar
þjóðinni liggi mikið við. Þess vegna
tók einn af andspymuhópunum
upp þetta nafn þegar hann hóf
starfsemi sína. Einn af mönnum
Holgeirs danska, Jorgen Rojel,
hefur nú tekið saman bók um starf-
semina, „Holger danske rejser sig.
Opgoret med stikkere og terrorist-
er“.
Bók Rojels er ekki fræðileg út-
tekt á hreyfíngunni, heldur er hún
byggð á frásögnum fjörutíu af um
350 meðlima hennar og er bæði
heillandi og spennandi lesning. Ef
dönskukennara vantar texta til að
halda athygli nemenda, væri ekki
úr vegi að velja nokkrar blaðsíður
úr bókinni. Einu sinni sem oftar
kom einn af mönnum Holgeirs
danska inn í grænmetisbúðina og
bað um 3 pund af kartöflum að
venju. Þegar afgreiðslukonan svar-
aði „Alveg sjálfsagt" skildi hann
að eitthvað var að, borgaði og
ætlaði inn í tóbaksbúðina við hlið-
ina til að fregna hvað væri. En á
hæla honum komu þrír Gestapo-
menn, sem höfðu beðið á bak við
í grænmetisbúðinni. Áður en þeir
náðu að gera nokkuð hafði kart-
öflukaupandinn skotið tvo 'með
byssunni í jakkavasanum og stokk-
ið upp á kvenhjól, sem stóð við
búðina. Þriðji Þjóðveijinn skaut á
eftir hjólreiðamanninum, sem taldi
skotin'á flóttanum. Þegar hann
þóttist viss um að Þjóðveijinn hefði
tæmt byssuna, sneri hann við og
skaut hann.
Að vissu leyti má segja að and-
spyrnuhreyfingin hafí verið nokk-
urs konar ungmennauppreisn gegn
eldri kynslóðinni almennt, sem vildi
sjá til og reyna að aðlaga sig
breyttum aðstæðum. Flestir meðli-
manna voru rétt um og yfír tví-
tugt. Af frásögnum manna Hol-
geirs danska kemur fram að þeir
voru ekki aðeins í stríði við Þjóð-
veija, heldur eigið fólk. Sumir
Danir kjöftuðu frá og voru því
hættulegir. Um 350 uppljóstrarar
voru drepnir í allt og menn Hol-
geirs danska reiknuðu með að þeir
hefðu drepið um 200 þeirra. Þeir
reyndu eins og þeir gátu að vera
alveg vissir, en líklega voru níu
af þessum 350 drepnir saklausir.
Holgeir missti 64 menn. Eftir stríð-
ið kom í ljós að íjóðveijar vissu
bókstaflega allt um andspyrnu-
hreyfínguna, vissu nöfn meðlim-
anna og heimilisföng, leyninöfn og
dulmál þeirra og vissu um vopna-
geymslur þeirra. Sumir hafa haldið
því fram að engin þjóð hafi verið
jafn fús að kjafta í Þjóðveija og
Danir, aðrir að frásagnargleði
þeirra hafí stafað af einfeldni og
aðgæsluleysi, svo orð hafi borist
til Þjóðveijanna óbeint.
Andspyrnan beindist því ekki
aðeins gegn Þjóðveijum, heldur
einnig þeim sem unnu með þeim
og hún beindist einnig að því að
hrekja stjórnina frá. Það tókst 29.
ágúst 1943. Fram eftir árinu hafði
orðið æ ljósara að farið var að
halla á Þjóðveija, bæði á austurvíg-
stöðvunum og eins í Afríku. Þetta
stappaði stálinu í andspymuhreyf-
inguna og í Dani almennt. Um
sumarið færðust skemmdarverk í
aukana. Þeim fylgdu átök og götu-
bardagar og í Óðinsvéum byijuðu
verkföll, sem breiddust um Fjón
og yfir á Jótland og Sjáland.
Stjómin hvatti fólk til að vinna og
blöðin sem vora ritskoðuð kölluðu
andspymufólkið skemmdarverka-
menn, stigamenn, hermdarverka-
menn og óróaöfl. Leiðtogar jafnað-
armanna hvöttu fólk til að vinna
en fara ekki í verkfall. Þegar Hitl-
er setti Dönum afarkosti í lok ág-
úst var stjómin milli tveggja elda
og 29. ágúst sagði hún af sér.
Samvinnan við hemámsliðið hafði
beðið skipbrot. Andspymuhreyf-
ingin hafði haft sitt fram.
2. október 1943 keyrðu þýskir
herbílar um Danmörku til að hand-
taka gyðinga eða fólk sem álitið
var vera með gyðingablóð í æðum.
En fólk var viðbúið og um nóttina
og næstu daga tóku tugir þúsunda
Dana höndum saman við að hjálpa
þessu fólki yfír til Svíþjóðar. Átta
þúsundum var komið undan yfír
sundið í öragga höfn í Svíþjóð. Af
þessu mega Danir með sanni vera
stoltir. En nýlega hefur ungur
sagnfræðingur, Bent Blúdnikow,
skrifað bók um hvemig Danir tóku
á móti gyðingum, sem flýðu frá
Þýskalandi fyrir stríð, eða öllu
heldur hvemig þeir tóku ekki á
móti þeim. Blúdnikow hefur marg-
sinnis bent á að hann segi þessa
sögu ekki síst til að hægt sé að
hugleiða hana þegar verið er að
ræða móttöku flóttamanna, sem
eru að flýja útrýmingu í Bosníu og
nágrenni.
Málamiðlunin eftir stríð:
Kjaftshögg
Margir þeirra, sem höfðu leynt
eða ljóst barist gegn hernámsliðinu
ætluðu ekki að trúa sínum eigin
augum og eyram, þegar fyrsta
stjómin eftir stríð var samsett af
stjórnmálamönnum, sem höfðu
setið við völd með vilja Þjóðveija
og svo af meðlimum Freisisráðs-
ins, en þar vora fulltrúar ýmissa
andspyrnuhópa og svo Kommún-
istaflokksins, sem hafði verið
bannaður. Hugmyndin var að sam-
eina þjóðina aftur eftir hremming-
amar, en um leið var næstum kom-
ið í veg fyrir umræðu um reynslu
stríðsáranna. Allt áttj að vera
gleymt og grafíð.
Þetta urðu mörgum andspymu-
mönnum mikil vonbrigði, kjafts-
högg sögðu sumir og bættist ofan
á andlega togstreitu sem þeir áttu
við að glíma eftir stríð, vegna
spennu, vinamissis, drápa og ann-
arra skelfilegra atburða á stríðsár-
unum. Töluverður hluti átti erfítt
með að samsamast daglega lífinu
aftur og sjálfsmorð vora ekki sjald-
gæfur endir. Aðrir héldu samband-
inu í Holgeir danska-klúbbnum,
sem starfar enn þann dag í dag.
VILTU EIGNAST næstum þ»í FULLKOMIfl DANMERKURSAFN FYRIR
EINUNGIS 5.970 KRÖNUR? - ÖTRÖLEGT VERÐHRUN! - SPARADU 30.430 KRÓNUR!
NÝJUNG - FRÁBÆR spennandi FRÍMERKJA FJÁRSJÓÐSLEIT í GULLNÁMU DANSKRA FRÍMERKJA SEM er á
ALLAN HÁTT EINSTÆÐ. Skráð heildarverðmæti frímerkja í pottinum er rúmlega 200 milljónir íslenskra króna
t.d. GÖMUL SJALDGÆF frímerki á borð við SKILDINGS frímerki, auraútgáfur, yfirprentanir, tímabundnar útgáf-
ur. SKRÁÐ VERÐ 1.000 - 2.000 - 3.000 krónur stykkið - jafnvel meira en 10.000 krónur stykkið.
TREYSTIRBU ÞÉR TIL Afl B0R6A EINUNGIS 5 KR. FYRIR ÞESSIDÝRU FRÍMERKI?
Hér má sjá hluta hins EINSTÆÐA DANSKA frímerkjalagers þar sem meðal
annars eru FRÁBÆR ÓFLOKKUÐ frímerki - einungis HUGMYNDAFLUG þitt
setur þvi skorður hvaða VERÐMÆTI þú getur fundið. ÞÚSUNDIR frímerkja
með skráð verð upp á jafnvel 10.000 - 20.000 íslenskar krónur stykkið.
Við erum að LOSA OKKUR við ALLT SAMAN - ÞVÍ 6EFST ÞÉR KOSTURI:
DANMARKS KYKLOPSAMLING með rúmlega 1.140 verömætum frímerkjum
(meirihluti ALLRA útgefinna). Skráð verð a.m.k. 50.000 krónur. VERÐ NÚ 5.970
KRÓNUR - VERÐ ÁÐUR 36.400 KRÓNUR - PÚ SPARAR 30.430 KRÓNUR.
„Ég fann hið SJALDGÆFA DANSKA 100 AURA APPELSÍNUGULT nr. 59x frá 1907 sem er
65.000 króna virði" fagnar HEPPINN FRÍMERKJASAFNARI frá Jótlandi.
ATHI ÞÚ ÞARFT EINUNGIS AÐ DETTA í LUKKUPOTTINN MEÐ EITT FRÍMERKI TIL AÐ ÞAÐ
BORGI ALLAN PAKKAN OG MEIRA TIL.
í þessari INDÆLU DÖNSKU FRÍMERKJAPARADÍS finnurðu
nfjölda mjög verðmætra frímerkja - ÓFLOKKUÐ FRÍMERKI
(þar sem meðal annars eru SJALDGÆF DÖNSK FRÍMERKI
með skráð verö upp á þúsundir króna - Þetta gæti hent þig
rétt eins og danska frímerkjasafnarann sem fann hið sjald-
gæfa DANMÖRK 100 AURA APPELSÍNUGULT frá 1907 sem
er metið á 65.000 krónur. Það er auðvitaö ekki hægt aö segja
fyrir um hvort þú verðir jafn heppinn, en þú átt jafn MIKLA
möguleika. Óháö því hvort þú dettur jafn hressilega í LUKKU-
POTTINN eða ekki þá færðu hundruð verðmætra DANSKRA
frímerkja s.s. hótíðar- og minningarútgófur - Rauði krossinn
- góðgerðarmál - sérútgófur - tímabundnar útgófur o.fl.
Allt danska „kyklop" safnið i STÓRU ALBÚMI með öllu því
sem nefnt hefur verið (+ margt annað) - FLEIRI EN 1.140
spennandi dönsk frímerki með skráð verð upp á að mlnnsta
kosti 37.200 krónur (að ógleymdu þvi sem þú gætir fengið
þessu til viðbótar) + ef þú pantar INNAN 5 DAGA FÆRÐU
VEGLEGAN BONUSPAKKA með m.a. fullkomnu fiugpósts-
setti, skróð verð 12.800 krónur, SKRÁÐ VERÐ SAMTALS
ER ÞVÍ 50.000 krónur - VERÐ ÁÐUR 36.400 krónur - VERÐ
NÚ EINUNGIS 5.970 KRÓNUR - ÞÚ GRÆÐIR HVORKI MEIRA
NÉ MINNA EN 30.430 krónur - GERÐU MEIRIHÁTTAR
KAUP - Pantaðu nr. 337B í dag, þar sem upplagið er takmark-
að. Einungis eitt safn á kaupanda. Fullur skilaréttur.
VIÐ ÁBYRGJUMST AÐ ÞÚ
FÁIR HIÐ SJALDGÆFA
4RBS - ELSTA FRÍMERKI
DANMERKUR frá árínu
1851 sem kostar frá 3000-
26.000 krónur eftir litabrígð-
um (þú borgar einungis 5
krónur). Þetta SJALDGÆFA
frímerki er að finna í hinu
stóra DANMARK KYK-
LOPSAMLING sem ásamt
öðrum DÝRUM DÖNSKUM
frímerkjum fer lótt með að
borga upp allt safnið - AF-
GANGURINN er ÓKEYPIS.
PðNTUNARSEÐILL Afl VERÐMÆT1199.000 KRÓNUR
□ Sendið mér Nr. 337B - DANMARK KYKLOP SAML-
ING - STÓRT ALBÚM með RÚMLEGA 1.140 verð-
mætum frímerkjum + VEGLEGAN BÓNUSPAKKA
m. fullkomnu flugpóstssetti ókeypis. Listaverð
50.000 krónur - VERÐ ÁÐUR 36.400 KRÓNUR -
VERÐ NÚ EINUNGIS 5.970 KRÓNUR (+ 2 VEGLEG-
AR SKRÁR ÓKEYPIS).
□ Sendið mér Nr. 549B. ISLAND MAMMUT FRIMÆR-
KEPAKKE - GULLNÁMA með RÚMLEGA 5.500
spennandi frfmerkjum fra ÍSLANDI, hinum Norður-
löndunum o.fl. Skráð verð þeirra er allt að 500-
1.000 krónur stykkið - ÞÚ borgar einungis 0,75
KRÓNUR STYKKIÐ. SKRÁÐ VERÐ 129.000 KRÓNUR
- VERÐ ÁÐUR KR. 67.000 - VERÐ NÚ EINUNGIS
3.980 KRÓNUR - SPARAÐU 63.020 KRÓNUR.
20.000 KRÓNA AUKABÓNUS
□ Sendið mér bæði SÉRTILBOÐIN NR. 337B OG 549B með 6.970 spenn-
andi frímerkjum með skráð verð upp á 179.000 krónur + AUKABÓNUS,
AÐ VERÐMÆTI 20.000 KRÓNUR - SEM ÞÝÐIR að skráð verð er sam-
tals 199.000 KRÓNUR - VERÐ EINUNGIS 5.970+3.980=9.950 KRÓNUR.
SPARAOU 1.170.003 KRÓNUR MEO ÍSLENSKU SÉRTILBOÐI.
□ SENDIÐ MÉR NR. 21B MASTODONT ISLAND
FRIMÆRKEKASSE með 50.000 spennandi frf-
merkjum frá ÍSLANDI og fleiri rfkjum.
□ Skráð verð 1.200.000 KRÓNUR - VERÐ EIN-
UNGIS 29.997 KRÓNUR - SEM ÞÝÐIR RISA-
AFSLÁTTuppá 1.170.003 KRÓNUR. Þúfinnur
þetta sjaldgæfa frímerki, listaverð 10.000
krónur eða samsvarandi frfmerki með sama
verðgildi.
Ég vil greiða á eftirfarandi hátt:
□ Með meðfylgjandi ávfsun/reiðufé (ókeypis sending).
□ Með því að greiða inn á gíróreikning 80155-0 Reykjavík
(ókeypis sending eftir að greiðsla hefur borist).
□ Með póstkröfu - sendingarkostnaður bætist við verð.
VIÐ ERUM STÆRSTA FRIMERKJAMIÐSTÖÐ NORÐURLANDA. EF ÞÚ ERT EKKI FULLKOMLEGA ÁNÆGÐUR FÆRÐU ENDURGREITT. Á MYNDUNUM MÁ SJÁ HLUTA
HINS STÓRA DANMERKUSAFNS SEM VIÐ ERUM NÚ AÐ LOSA OKKUR VIÐ OG DREIFT ER Á HIN SPENNANDI „KYKLOP“ SÖFN.
Sendið pöntun bréflega til: NF - INTERNATIONAL A/S, DK-9800 HJ0RRING DANMARK. FAX. NR. 90 45 98 929093 - ollon sólnrhringinn.
Nafn________
Heimilisfang
Handbók
umstyrki
komin út
HANDBÓK um styrki 1993 er
komin út, en í henni er að
finna samantekt á helstu
náms- og rannsóknastyrkjum
sem standa Islendingum til
boða. Forveri handbókarínnar
er Fréttabréf um styrki sem
gefið var út þrisvar sinnum,
síðast árið 1991.
Mikið efni hefur bæst við frá
síðasta fréttabréfí. Einkum eru það
upplýsingar um styrki til rann-
sókna er tengjast auknum mögu-
leikum íslendinga á þátttöku í
rannsókna- og þróunaráætlunum á
vegum Evrópubandalagsins. Þá er
kaflinn um norræna styrki mun
yfírgripsmeiri en áður og einnig
er getið mun fleiri styrkja fyrir
starfandi listamenn og nemendur
í listgreinum en áður var. Ritstjóri
handbókarinnar er Eva Þengils-
dóttir.
Handbók um styrki er gefin út
af Alþjóðaskrifstofu háskólastigs-
ins. Starf skrifstofunnar er marg-
þætt og fer sífellt vaxandi með
auknum alþjóðlegum samskiptum
á sviði menntunar og rannsókna.
Starfsmenn skrifstofunnar geta
veitt nánari upplýsingar um þá
styrkjamöguleika sem getið er í
handbókinni, bæði vegna nem-
enda- eða kennaraskipta og til
rannsóknaverkefna. Alþjóðaskrif-
stofa háskólastigsins er til húsa í
Aðalbyggingu Háskólans, 1. hæð.
Handbók um styrki er 120 síður
og kostar 400 krónur. Hún er m.a.
seld í Bóksölu stúdenta í húsi Fé-
lagsstofnunar stúdenta við Hring-
braut.