Morgunblaðið - 09.09.1993, Blaðsíða 10

10
MÖRGUNBLAÓÍÐ FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1993
Það sem við tölum ekki um
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
ÞAÐ SEM MÁLI SKIPTIR
ORÐABÓK ÁSTARINNAR
Höfundar: Ottar Guðmundsson og
Erna Einarsdótt.ir
Útgefandi: Forlagið
Ástin, tilfínningar og kynlíf ungs fólks
er undirtitill bókarinnar „Það sem
máli skiptir," sem er önnur tveggja
bóka mánaðarins í nýrri ritröð sem
Forlagið og Mál og menning gefa út.
Bækumar eru jafnframt þær fyrstu
í ritröðinni.
Þótt „Það sem máli skiptir" og
„Orðabók ástarinnar" séu mjög ólíkar
bækur, þá ijalla þær um hluti sem
við íslendingar höfum alltaf átt erfitt
með að ræða um, þ.e. líkamlega til-
veni okkar.
I „Það sem máli skiptir“ hafa þau
Óttar og Ema búið til par, Evu og
Adda; unglinga sem em ástfangin og
að því k'omin að taka ákvörðun um
hvort þau eigi að hafa kynmök. Upp-
eldi þeirra og innræting er afar ólík
og þar af ieiðandi viðhorf þeirra til
líkamlegra samskipta. Samband
þeirra getur staðið eða fallið með
þeirri ákvörðun sem tekin verður -
það er að segja því viðhorfi sem verð-
ur ofan á; hvort það er viðhorf fijáls-
lyndis án þess að málið sé skoðað
niður í kjölinn eða hvort það verður
viðhorfið sem horfír framhjá eðli
mannsins, löngunum og þrám. f fyrra
tilvikinu gætu þau verið of fljót á sér
- farið út í kynmök án þess að hugsa
um afleiðingamar; viðhorfið er mjög
sjálfmiðað og einkepnist af skeyting-
arleysi gagnvart því hvort einhver
komi tilfínningalega særður út úr
leiknum, eða með ábyrgð sem hann
er ekki til í að takast á við. Síðara
viðhorfíð einkennist af samfélagslegri
hræsni og afneitun á því að ungling-
ar stundi kynlíf, hvað sem okkur for-
eldrunum kann að fmnast um það.
Viðhorfin koma þau Eva og Addi
með úr foreldrahúsum og því þjónar
engum tilgangi að þau ræði við for-
eldrana; það yrði aðeins til að stað-
festa sjónarmið hvors um sig. Þau
leita því til „persónunnar“ Gottskálks
læknis, sem nær því að ræða við þau
á fræðandi og uppbyggilegan hátt.
Gottskálk er einnig tilbúin persóna
og nokkuð skemmtileg. Hann hefur
verið uppi á öllum öldum í öllum þjóð-
félögum og hefur því „gríðarlega"
yfírsýn auk þess sem hann kann fjöld-
an allan af sögum um fordóma, hé-
góma, bábiljur og hjátrú. Hann á
engra hagsmuna að gæta í loka-
ákvörðun þeirrá Evu og Adda og
getur því „hlustað" á þau, óhræddur
við það sem hann kann að' heyra.
Hann hlustar til enda, þannig að hann
getur ávallt vegið og metið það sem
þau eru að segja. En hann hlustar
ekki bara með eyrunum, heldur hjart-
anu og gerir sér grein fyrir því hve-
nær langanir krakkanna eru í mót-
sögn við það sem uppeldið og félags-
mótunin hefur kennt þeim.
En þótt Gottskálk sé rödd umburð-
arlyndis og skilnings er síður en svo
, hvatt til þess að unglingar stundi
kynlíf í þessari bók. í henni er fyrst
og fremst fordómalaus fræðsla um
það sem undirtitillinn segir; ástina,
tilfínningar og kynlíf ungs fólks, þótt
vissulega sé sú fræðsla sett í mjög
skemmtilegan frásagnarbúning. En
fræðslan er ekki eingöngu um sám-
band þeirra Evu og Adda. Hún fjallar
um kynhvötina hjá stúlkum og
drengjum, getnaðarvamir, kynsjúk-
dóma, samkynhneigð og tilfínningar
sem fylgja þessum þáttum, svo sem
afbrýðisemi, ástarsorg, höfnunar-
kennd og öryggisleysi. Á hveiju mál-
efni er tekið blátt áfram og blygðun-
arlaust og gerir bókina gulls ígildi.
Svo sannarlega vildi ég hafa fengið
svona bók upp í hendumar þegar ég
var unglingur.
Ekki svo að skilja að hún sé ein-
göngu fyrir unglinga. í henni er æði
margt athyglisvert og fróðlegt fyrir
okkur foreldrana og mjög vel til þess
fallið að ræða kynlíf við unglingana
okkar. Þótt frásögnin sé opin og for-
dómalaus, er henni settur það þröng-
ur rammi að mér fínnst vafasamt að
foreldri geti farið út fyrir velsæmis-
Strútur og Eiríksjökull frá 1948.
MENNING/LISTIR
Tónlist
Kórskóli kvenna
Kvennakór Reykjavíkur mun starf-
rækja kórskóla nú á haustmisseri og
hefst kennsla 14. september. Kennari
verður Margrét J. Pálmadóttir, stjóm-
andi kórsins og kennsiugreinar verða
tónfræði, raddbeiting og samsöngur.
Kórskólinn er ætlaður áhugasömum
konum sem litla eða enga reynslu hafa
af söng. Kennt verður á þriðjudags-
kvöldum í kirkju Aðventista við Hall-
veigarstíg.
Skráning og frekari upplýsingar eru
veittar hjá Marinellu Haraldsdóttur
dagana 6.-10. september fyrir hádegi.
part sumars hafa krakkamir unnið
hörðum höndum við undirbúning Lísu
í Undralandi, í leikritinu er frumsamin
tónlist eftir Kristján Viðar Haraldsson
og Óla Jón Jónsson og Kristín Thors
sér um smink og hár. Leikstjórn og
leiðbeinandi hópsins er María Reyndal.
Frumsýnt verður miðvikudaginn 8.
sept. og lokasýning 17. sept. en sýning-
arnar verða 7 talsins. Sýningartíminn
verður kl. 20.30 og miðaverð kr. 500.
Leiklist
„Fullorðinssagan um
Lísu í Undralandi“
Leiklistarklúbbur Tónabæjar er um
þessar muiidir að setja upp leikritið
„Fullorðinssagan um Lísu í Undra-
landi" eftir Klaus Hagemp. Hópurinn
samanstendur af 12 ungíingum sem
hafa unnið saman sl. 2 ár undir stjórn
Maríu Reyndal. Vorið 1992 settu þau
upp leikritið „Slúðrið" eftir Flosa Ólafs-
son sem tókst mjög vei. Nú seinni
Myndlist
Vatnslitamyndir í
safni Asgríms
Opnuð hefur verið sýning á vatns-
litamyndum Ásgríms Jónssonar í safni
hans við Bergstaðastræti. Á heimili
Ásgríms eru myndir sem hann málaði
fyrstu árin eftir að hann settist að hér
heima árið 1909, m.a. á ferðum sínum
um Skaftafellssýslu árið 1912. í vinnu-
stofunni eru hinar stóru myndir hans
frá 5. áratugnum. I sumar var gefið
út veggspjald eftir einni af vatnslita-
myndum Ásgríms úr Húsafellsskógi,
Strútur og Eiríksjökull frá 1948 og er
það til sölu í safninu. í vetur verður
safnið opnið á laugardögum og sunnu-
dögum, kl. 13.30-16. Lokað verður í
desember og janúar.
mörk í viðræðum við unglinginn sinn
á meðan leiðsögninni sem felst í bók-
inni er fylgt.
Ekki er „Orðabók ástarinnar" síður
fróðleg og skemmtileg. Henni eru
raðað upp í stafrófsröð eins og vera
ber með góðar orðabækur og þar
kennir ýmissa grasa. Hin ýmsu heiti
kynfæranna eru útskýrð, svo og orð
sem notuð eru yfír kynfærastarfsemi,
ytri sem innri. En þau Óttar og Ema
gera meira en segja frá þýðingu orða;
saga þeiira og tilurð og þýðing fyrir
einstaklinginn er rakin, svo og bent
á önnur orð, eða nöfn, yfir sama hlut
eða líffæri. Orðið „snerting" er til
dæmis skýrt á eftirfarandi hátt;
„snerting er mjög þýðingarmikil í
mannlegum samskiptum. Allar mann-
eskjur óttast einmanaleikann; að geta
ekki verið í nálægð einhvers sem
þykir vænt um þær. Snertingin er
staðfesting þess að maðurinn er ekki
einn, einhver er nálægur sem vill
snerta hann og sameina þannig tvo
líkama um stund. Snertingin táknar
hlýju, samkennd, vináttu og aðrar
góðar mannlegar tilfínningar og er
hluti kynhegðunar, þótt kynfæri séu
ekki snert. Það er gott að vita, hvern-
ig fólk vill láta koma við sig og hvaða
líkamssvæði eru viðkvæmust fyrir
snertingunni.“ Aðrar skýringar em
Erna Einarsdóttir og Óttar Guðmundsson
styttri. Til dæmis er orðið „sneypa“
skýrt sem „heiti á kynfærum
kvenna.“ í orðabókinni er líka fleira
en orð yfir kynfæri og samfarir. Þar
eru nöfn eins og Afródíta, Bósa-
Saga, Sódóma og Stóridómur skýrð
og sagan á bak við þau, auk þess sem
aragrúi er af orðum jrfír tilfínningar
og kenndir.
Kostir beggja bókanna eru ótvírætt
hversu óþvingaðar frásagnir allar og
skýringar eru og hversu áherslan á
samhæfingu tilfínninga og líkama er
rík. í þeim er gagnmerk fræðsla fyr-
ir unglinga, opinská án þess að ýta
á nokkum hátt undir lauslæti. Bæk-
urnar eru mikið og skemmtilega
myndskreyttar og ættu að auðvelda
okkur að skilja sjálf okkur og þá sem
í kringum okkur eru, þótt þeir hafí
ekki endilega sömu kynhneigðir og
við sjálf.
Gerðuberg
Sigrún Hjálmtýsdótt-
ir á ljóðatónleikum
SJOTTA ljóðatónleikaröð menningarmiðstöðvarinnar Gerðubergs hefst
með söng Sigrúnar Hjálmtýsdóttur, sópran, Iaugardaginn 11. septem-
ber kl. 17. Meðleikarar hennar verða Jónas Ingimundarson, píanó og
Sigurður Ingi Snorrason klarinett. Á efnisskránni verða ljóðasöngvar
eftir S. Rachmaninoff, F. Poulenc, F. Schubert, T. Respighi, G. Rossini
og íslensk lög.
Sigrún Hjálmtýsdóttir hóf söng-
nám sitt við Tónlistarskólann í
Reykjavík. Síðan lá leiðin til Lundúna
þar sem hún lauk prófí frá Guildhall
School of Music & Drama. Framhalds-
nám stundaði hún á Ítalíu. Áður hafði
hún getið sér gott orð með Spilverki
þjóðanna og í sjónvarpsleikritum,
-þáttum og -myndum. Hún hefur
einnig leikið í kvikmyndum.
Að námi loknu kom hún fyrst fram
sem „Olympia" í „Ævintýrum Hoff-
manns“ í Þjóðleikhúsinu og hefur síð-
an sungið ýmis hlutverk hjá íslensku
óperunni og erlendis. Þá hefur Sigrún
einnig komið fram sem einsöngvari
með hljómsveitum og kórum hér
heima og erlendis, auk þess að halda
tónleika með píanósamleik. Fjöldi
hljómplatna hafa verið gefnar út með
söng Sigrúnar, bæði sígild tónlist og
dægurtónlist.
Sigrún er á leið til Gautaborgar til
að taka við hlutverki „Gildu“ í „Rigo-
Sigrún Hjálmtýsdóttir.
letto“ og munum við því ekki njóta
söngs henar næstu 6-12 mánuði.
Óformleg tjáning
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í fremri sal Portsins í Hafnar-
firði sýnir til 12. september Pétur
Gautur Svavarsson 16 olíumálverk
á striga.
Eg þekki lítið til myndlistar-
mannsins sem er hér á ferðinni
með sína fyrstu einkasýningu, og
ég minnist einfaldlega ekki að hafa
kennt honum í málunardeild MHÍ,
en þaðan útskrifaðist hann árið
1991. Leið hans lá svo til Kaup-
mannahafnar um haustið þar sem
hann nam við leiklistarskóla ríkis-
ins þar í borg og þá líkast leik-
myndamálun, því að hann hefur
gert nokkrar leikmyndir og nú síð-
ast við „Mávinn" fyrir Leikfélag
Hornafjarðar.
Pétur virðist gæddur dijúgri
málunargleði, en þræðir þó helst
mjög kunnuglegar slóðir, jafnvel
svo kunnuglegar að það kemur
manni á óvart. Að vísu er það ekki
óvanalegt, að myndlistarmenn
verði svo hrifnir af einhveijum
lærimeisturum sínum, að myndir
þeirra beri þess sterklega merki,
en það á mun frekar við erlendis
en hér á landi, þótt benda megi á
ýmsar hliðstæður.
Það er hins vegar ósköp eðlilegt
að einhveijir nemendur yrðu yfir
sig hrifnir af kenningum hins
ágæta málara Kristjáns Davíðsson-
ar, sem á hverju ári hefur leiðbeint
eina önn í málunardeild. Og þetta
hefur einmitt gerst með Pétur
Gaut, sem hefur tekið upp vinnu-
Pétur Gautur Svavarsson
brögð óformlega málverksins (art
informel), sem hefur verið helsta
einkenni Kristjáns Davíðssonar um
langt skeið.
Listrýnirinn hefur svo oft skil-
greint þetta hugtak í pistlum sín-
um, að hann endurtekur það ekki
hér, en vísa má til greinar um Jean
Fautrier, einn af upphafsmönnum
þess, í blaðinu 23. september 1989.
Einnig vil ég vísa til hins sama
og ég benti á í listrýni um málverk
Þorfínns Sigurgeirssonar, að far-
sælla sé að nema í nágrenni upp-
runans, en við fótskör sporgöngu-
manna, því að uppgangur óform-
lega málverksins átti sér stað í
París eftir stríð, en þó einkum á
sjötta áratugnum. Ferlið hefur ver-
ið ein vinsælasta aðferðin til málun-
ar á undanförnum áratugum, eink-
um í listaskólum. Það hefur gengið
undir ýmsum nöfnum, því að hér
er ekki verið að vísa til stílbragða
heldur aðferðar. Minna skal á, að
sporgöngumaðurinn tekur við þar
sem meistarinn blómstrar, en er
sjaldnast inni í bakgrunni listferils
hans. Og þannig er því iðulega
ekki að heilsa, að nýrri fulltrúar
listgreinarinnar hafí sama vald á
grunnformunum og frumkvöðlam-
ir, og hið næma auga greinir það
fljótlega. Fautrier var t.d. frábær
teiknari og málaði eftirminnilegar
andlitsmyndir. í Danmörku eiga
þeir fjölmarga sem vinna á svipuð-
um nótum og má minna á Asger
Jorn í fortíðinni og Per Kirkeby
nú um stundir. Svo rammt kveður
að því, að ungir taki upp vinnu-
brögð Kirkeby, að til er hugtakið
„hliðargötu Kirkeby“ hjá listrýn-
um.
En svið óformlegu listarinnar er
víðfeðmt, svo óþarfi er að festa sig
við einn geira hennar til að reyna
að skjalfesta ímynduð persónuein-
kenni. Það eipkennir þetta fólk ein-
mitt, að það er alltaf að hjakka í
sama farinu, eða þar til meistarinn
breytir um stíl!
Málverkin á sýningu Péturs
Gauts bera vott um gott litnæmi,
sbr. myndir eins og „Vor“ (9),
„Eplið“ (14) og „Omnia sol Tem-
perant“ (15), en hér er fullhratt
farið yfir sögu og innri lífæðar
myndflatarins ekki nægilega kann-
aðar. — Einhvern veginn virðast
þetta frekar vera málverk þroskaðs
listamanns á miðjum listferli sín-
um, en frumraun hugumstórs og
ósérhlífins byrjanda.