Morgunblaðið - 09.09.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1993
Hrafnkötluþing haldið á Egilsstöðum ~
Byggingu sögunnar
líkt við íslenskan torf-
vegg með evrópsku lagi
Eskifirði.
FYRIRLESARAR á Hrafnkötluþingi sem haldið var í Menntaskólan-
um á Egilsstöðum fyrir skömmu voru sammála um að Hrafnkels
saga Freysgoða væri nokkru yngri en áður hefur verið talið. Ritunar-
tími sögunnar væru frá byrjun 14. aldar til miðrar þeirrar aldar.
Sverrir Tómasson handritafræðingur likti byggingu sögunnar við
íslenskan torfvegg með evrópsku lagi.
Aðalhvatamaður að því að til
ráðstefnunnar var boðað var Her-
mann Pálsson prófessor við Edin-
borgarháskóla og beindi hann þeirri
áskoruh til stofnunar Sigurðar Nor-
dal að kalla til fundar um þetta
efni. Stofnunin tók áskoruninni og
í félagi við heimamenn var hug-
myndinni hrundið í framkvæmd.
I undirbúningsnefnd fyrir ráð-
stefnuna voru Aðalsteinn Aðal-
steinsson, bóndi á Vaðbrekku í
Hrafnkelsdal, Helgi Ómar Braga-
son, fyrrverandi skólameistari
Menntaskólans á Egilsstöðum, Jón
Hnefill Aðalsteinsson frá félagsvís-
indadeild Háskóla íslands, Páll
Pálsson, fræðimaður frá Aðalbóli í
Hrafnkelsdal, Sveinbjörn Rafnsson
prófessor við heimspekideild Há-
skóla íslands og Úlfar Bragason,
forstöðumaður stofnunar Sigurðar
Nordal.
60 þátttakendur
Hrafnkötluþing sóttu um 60
manns, innlendir og erlendir fræði-
menn auk áhugasamra leikmanna.
Haldnir voru átta fyrirlestrar sem
fjölluðu um hin ýmsu svið Hrafn-
kels sögu og þess umhverfis sem
er sögusvið hennar.
Hermann Pálsson ræddi um mál-
ið á Hrafnkelssögu, Páll Pálsson
sagði frá söguslóðum Hrafnkels-
sögu, Jón Hnefill Aðalsteinsson
ræddi um Freyfaxahamar, Guðrún
Nordal ræddi heiðni í Hrafnkels-
sögu, Sveingjörn Rafnsson nefndi
fyrirlestur sinn „hrossreiðar og
höfðingsskapur í Hrafnkelssögu",
Sverrir Tómasson ræddi byggingu
Hrafnkelssögu, fyrirlestur Stefáns
Karlssonar hét Hrafnkelssaga og
Fljótsdæla og loks ræddi Helga
Kress um íjarvist kvenna í Hrafn-
kels sögu Freysgoða og hét hann
„svá ergisk hverr sem hann eldisk".
Þessi upptalnin gefur vísbend-
ingu um hversu fjölbreytt þau eru
áhugamál Hrafnkötlufræðinga.
Það gaf síðan ráðstefnunni aukið
gildi að farin var ferð um slóðir
sögunnar, inn Fljótsdalsheiði niður
í Hrafnkelsdal og áð á höfuðbóli
Hrafnkels Freysgoða á Aðalbóli.
Þar voru þegnar höfðinglegar veit-
ingar sem Hrafnkelsdælingar stóðu
fyrir. Páll Pálsson frá Aðalbóli var
leiðsögumaður í förinni og veitti
ótæpilega af óþijótandi fræða-
brunni. '
Fyrri dómur endurskoðaður
Erindin voru fjölbreytt og yfir-
gripsmikil og erfitt að meta hvað
öðru fremur stóð upp úr.
Það virtist vera nokkuð samdóma
álit fyrirlesara að fyrri dómur fræði-
manna á borð við Sigurð Nordal
og Einar Ólaf Svéinsson um Hrafn-
kelssögu þyrfti allmikillar athugun-
ar við. Þá voru þeir um það sam-
mála að sagan væri nokkru yngri
en áður hefur verið talið, ritunartími
sögunnar frá byijun 14. aldar til
miðrar þeirrar aldar.
Það gladdi hjörtu okkar Austfirð-
inga þegar Stefán Karlsson endur-
reisti orðstýr Fljótsdælasögu og
leiddi að því rök að sagan væri rit-
uð á svipuðum tíma og Hrafnkels-
saga, en um nokkurt skeið hefur
verið ríkjandi sú skoðun fræði-
manna að Fljótsdæla væri sett sam-
an úr nokkrum þekktum Austfírð-
ingasögum og þá ekki fyrr en í lok
15. aldar eða á 16. öld.
Kenningar Helgu Kress vöktu
athygli en hún lagði áherslu á að
þrátt fyrir að sagan hefði augljós-
lega orðið fyrir ritskoðun til að útmá
áhrif viðhorfa kvenna á söguefnið
þá kæmi víða í textanum í gegn
skörp háðsdeila á drottnunargirni
karlaveldisins.
í fyrirlestri Jóns Hnefils Aðal-
steinssonar kom fram sú skoðun
að arfsagnir væru tæpast að baki
sögninni um átrúnaðinn á Freyfaxa
Undirbumngsnefndin
UNDIRBÚNINGSNEFND þingsins, f.v.: Úlfar Bragason, Sveinbjörn
Rafnsson, Jón Hnefill Aðalsteinsson, Aðalsteinn Aðalsteinsson, Páll
Pálsson og Helgi Ómar Bragason.
Morgunblaðið/Hrafnkell A. Jónsson
Á höfuðbólinu
RÁÐSTEFNUGESTIR þiggja kaffi í Aðalbóli í Hrafnkelsdal, þar sem
söguheljan bjó, f.v. Jón Hnefill Aðalsteinsson, Ögmundur Skarphéð-
insson og Salvör Nordal.
Ámi Jónsson húsa-
smíðameistari frá
Isafirði - Minning
„Enginn ræður sínum nætur-
stað.“ Eflaust væri gott að hafa
þessi orð ævinlega hugföst og lifa
eftir þeim, en eitt er víst að hollt
er það ekki sálinni, því hver er
bættari með því að vænta sífellt
hins versta?
Faðir minn, Árni Jónsson er lagð-
ur af stað yfír móðuna miklu til
annars lífsstigs í sátt við sjálfan
sig, Guð og alla menn.
Hann varð þeirrar gæfu aðnjót-
andi að fá að kveðja þessa jarðnesku
tilveru án allra hugsana um nætur-
staðinn óþekkta og án nokkurra
erfíðleika. Hann varð bráðkvaddur
að kvöldi 26. ágústs kl. 18.30 að
íslenskum tíma í Álaborg í Dan-
mörku, við opnun myndlistarsýning-
ar vinar okkar, Páls ísakssonar.
Örfáum mínútum áður höfðum við,
foreldrar mínir og ég, leikið og sung-
ið fyrir gestina, og aldrei hafði okk-
ur tekist betur upp eða notið þess
í jafn ríkum mæli að koma fram,
enda hljómburðurinn í salnum hreint
afbragð. Inn í tvö seinustu lögin hjá
okkur, læddi sér ungur Dani með
gítarinn sinn, og ég tók eftir því
að það gladdi pabba, hvað hann var
vel með á nótunum. Þegar okkar
atriði var lokið hélt hinn danski
áfram og flutti þekkt lag með kald-
hæðnum blæ um atvinnuleysið í
landinu. Hvert vers endaði á orðinu
„Amen“ og allir viðstaddir tóku
undir, þar á meðal pabbi, sem
skemmti sér konunglega yfír bráð-
fyndnum textanum. En þegar síð-
asta „Amenið" var sungið, sté hann
eitt skref áfram og hné niður á orð-
inu. Allt var gert sem í mannlegum
mætti stóð til að lífga hann við. Það
var hjúkrunarkona meðal gestanna
og fleiri sem brugðust skjótt og
rétt við, en án árangurs. Forlögin
höguðu því þannig til að við vorum
stödd í borginni, svo að ekki þurfti
að bíða sjúkrabíls nema stutta
stund, en tími Áma Jónssonar var
greinilega kominn og hann kvaddi
með þvílíkum glæsibrag, að enginn
sem þarna var staddur, mun nokk-
um tíma gleyma þessum atburði.
Vitanlega var þetta mikið högg.
Við höfðum ekki átt von á því að
aka heim án hans. En eftir á að
hyggja erum við afar þakklát og
glöð yfír því að hann skyldi fá að
fara svona snögglega. Tómarúmið
er stórt og verður aldrei fyllt að
nýju, en minningamar standa eftir,
sterkar og óhagganlegar.
Öll vissum við að pabbi var hjarta-
sjúklingur. Hann hafði fengið fyrsta
blóðtappann aðeins 47 ára gamall,
en sá sem lagði hann að velli var
sá fímmti í röðinni. Við höfðum vit-
anlega ekki átt von á því að enda-
laust gæti Ámi Jónsson sigrast á
sjúkdómnum, en nú voru liðin tæp
þijú ár frá því hann fékk þriðja og
fjórða tappann, hvorn á eftir öðrum,
svo ósjálfrátt vorum við farin að
gleyma þessum vágesti. Pabbi hafði
líka verið óvenju hress og upplagður
undanfarna mánuði og notið lífsins
í ríkara mæli en svo oft áður. Hann
gladdist eins og lítið barn yfir góðum
mat, náttúrunni, pípunni sinni, garð-
vinnunni, góðum gestum og yfirleitt
öllu sem gaf krydd í tilveruna. Hann
var það sem Danirnir kalla „en rigt-
ig livsnyder". Og hann hafði aldrei
verið fallegri en einmitt nú.
Ámi Jónsson var fæddur á
ísafirði 20. júní 1923 og var því
rétt orðinn sjötugur. Hann var sonur
sæmdarhjónanna Daníelu Jónu
Samúelsdóttur og Jóns Bjarnasonar,
snikkara frá Tröð í Álftafírði. Hann
var næst yngstur 12 systkina, en
ijórir bræður náðu aldrei fullorð-
insámm.
Elstur er Bjarni, búsettur í
Reykjavík, þar næst kom Samúel,
lengst af á Isafírði, en eyddi sínum
síðustu æviárum í höfuðborginni.
Hann lést fyrir nokkrum ámm. Sá
þriðji var Lúðvík Alexander, sem
dó í bernsku og síðan komu þríbur-
arnir Jón, Mildinberg og Guðmund-
ur, sem einnig kvöddu þennan heim
sem smábörn. Sjöunda barnið var
Lúðvík Alexander, skírður eftir
bróður sínum, en hann fórst ungur
maður á hafi úti. Þar næst kom
Guðrún, sem alla ævi bjó á ísafírði,
einnig látin, síðan Anna, lengst af
búsett í Hveragerði, hún er einnig
látin, þar á eftir Guðmundur Lúð-
vík, búsettur á Akureyri, svo var
röðin komin að Árna pabba mínum,
sem nú er einnig horfínn úr syst-
kinahópnum og yngst og sú tólfta
í röðinni er svo Alda, sem býr í
Hafnarfirði. Það em því einungis
eftir þijú systkinin af þessum stóra,
mannvænlega hópi frá Vegamótum
á ísafírði.
Ekki get ég látið ótalinn elsta
bróðurinn, sem var hálfbróðir og
enginn vissi um, fyrr en löngu eftir
lát foreldra systkinanna. Hann hét
Pétur og var sonur Jóns afa, utan
hjónabands, eða réttara sagt á und-
an hjónabandinu. Pétur fluttist sem
bam að aldri með móður sinni til
Kanada, þar sem hann bjó alla ævi.
Hann kom fyrir tilstilli bama sinna
til gamla landsins tvisvar sinnum
og fór vel á með þeim systkinunum.
Hann var kvæntur íslenskri konu,
Málfríði, og eignuðust þau hjón 13
börn. Kanadasumarið mikla 1975
fórum við mörg úr fjölskyldunni
vesjtur og heimsóttum Pétur og
Fríðu og hittum mörg af bömum
þeirra. Pétur er nú látinn fyrir all-
mörgum ámm, en ég veit ekki betur
en að Fríða lifí enn í hárri elli.
í eldhúsinu hjá ömmu Daníelu var
oft glatt á hjalla. Öll systkinin músí-
kölsk og það var tekist á við margs-
konar hljóðfæri. Amma spilaði á
gitar og krakkarnir glímdu við
harmóníkur, banjó, fíðlur og gítara,
svo eitthvað sé upptalið. Eflaust
hefur hljómað út yfír allan ísafjörð,
þegar best lét. Snemma heillaðist
pabbi af gítamum, þótt hann gæti
gripið í flest önnur hljóðfæri þegar
því var að skipta. Gítarinn hefur
ætíð fylgt honum síðan, enda fékk
hann það kæra viðurnefni „Árni
gítar" og ég veit að honum þótti
vænt um það. Hann var einna fyrst-
ur íslendinga til að nota gítarinn
sem hljómsveitarhljóðfæri. Það var
á þeim tímum sem því næst einung-
is Hjálpræðisherinn lék opinberlega
á gítar á götum úti og á samkom-
um, en Ami Jónsson var alltaf
þijóskur, og gaf sig ekki, og gítar-
inn varð viðurkenndur sem „æðra“
hljóðfæri! Þeir eru mýmargir tón-
listarmennirnir sem pabbi hefur
leikið með gegnum tíðina og margir
hafa í mín eyru dáðst að honum sem
einstökum og afar sérstæðum gítar-
leikara. En ég held því nú samt
fram, að aldrei hafi hann sýnt jafn
mikið næmi sem tónlistarmaður og
þegar hann lék með mömmu. Þá
var hann ekki einleikari, heldur
meðleikari, og engum öðmm hefur
tekist betur að styðja jafn hárná-
kvæmt viðkvæma tóna munnhörp-
unnar. Það var mér alltaf unun að
spila með þeim, og ég mun halda
áfram að spila með mömmu, ég hef
fyrirmyndina.
Mamma mín, Aðalbjörg Margrét
Jóhannsdóttir, yfírleitt kölluð Alla
Magga, er frá Reykjum á Reykja-
strönd í Skagafirði. Hún varð korn-
ung ekkja með tvö lítil börn, fædd
á sama ári, annað í janúar og hitt
í desember 1942. Það mun hafa
verið 1945 sem leiðir þeirra pabba
lágu saman, hann hafði verið beðinn
um að leika nokkur lög fyrir ekkju
í borginni. Hann var við trésmíða-
nám í Reykjavík og ætíð boðinn og
búinn að rétta öðrum hjálparhönd.
Auðvitað vildi hann gleðja gamla
ekkju. Hann axlaði gítarinn og
kvaddi dyra og ung stúlka opnaði
fyrir honum. Honum vafðist eitt-
hvað tunga um tönn, en svo stundi
hann upp: „Ert þú dóttir ekkjunn-
ar?“ Það þarf varla að orðlengja
framhaldið, hann kolféll fyrir
„görnlu" ekkjunni og hún fyrir unga
gítarsnillingnum frá ísafírði. Alla
tíð var pabbi systkinum mínum,
Bergi og Gretu hinn besti faðir. Þau
muna ekki annan föður og elska
hann sem sinn eigin. Saman eignuð-
ust mamma og pabbi Jón Sverri,
fæddan 27. janúar 1947, en hann
fórst af slysförum í desember 1954,
og svo' mig, undirritaða 1948.
Hveragerði varð okkar heimabær,
og þar ólumst við krakkarnir upp