Morgunblaðið - 09.09.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1993
Sanngjarnar spam-
aðarhugmyndir
eftirEinarK.
Guðfinnsson -
Sú hugmynd dómsmálaráðherra
að sameina nokkur sýslumanns-
embætti hefur verið til umræðu að
vonum, eftir að hún varð gerð heyr-
inkunn. Athyglinni hefur verið beint
að því að við nokkrir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins höfum and-
mælt þessu. Minna hefur verið gert
úr því að allir höfum við tekið því
vel að ræða sparnaðarhugmyndir
sem gætu ieitt til sömu niðurstöðu,
eða jafnvel betri fyrir ríkissjóð, þó
að það snerti okkar kjördæmi.
Þetta er mjög dæmigert. Þegar
þingmenn bregðast til varnar vegna
hagsmuna kjördæma sinna, þá
hefst óðar gamli söngurinn: Kjör-
dæmapot, fyrirgreiðslupólitík og þið
setjið hagsmuni ykkar fólks fram
fyrir almannahagsmuni, eins og
gjaman er kyrjað. Tvær forystu-
greinar Morgunblaðsins í síðustu
viku, ritstjórnargrein í þessari viku
auk leiðara DV í síðustu viku eru
í þessum dúr. — Þetta er þó úr
hófi billegur málflutningur.
Það er ekki nema að vonum að
menn bregðist hart við þegar uppi
eru hugmyndir sem geta skert þjón-
ustu fólksins, meða! annars úti í
hinum dreifðu byggðum. Það þýðir
ekkert fyrir menn að reyna að setja
sig á háan hest og hefja vandlæt-
ingarpredikanir í garð þingmanna
Sjálfstæðisflokksins í þessu máli.
Það er nær fyrir hina sömu að reyna
örlítið að skilja samhengi þessara
hluta. Átta sig á því hverju lykil-
hlutverki ríkisvaldið hefur gegnt við
þróun byggðarinnar í landinu.
And-byggðastefnan
í mörg ár og áratugi hefur hið
opinbera rekið meðvitaða og ómeð-
vitaða and-byggðastefnu. Hún hef-
ur birst í því að ársverkum í opin-
berri þjónustu hefur fjölgað miklu
meira á höfuðborgarsvæðinu en á
landsbyggðinni. Ársverk í opinberri
þjónustu vom 10.902 árið 1981 á
höfuðborgarsvæðinu, en voru orðin
16.141 árið 1990. Þeim fjölgaði sem
sagt um tæp 50%. Á landsbyggð-
inni voru ársverkin á sviði opinberr-
ar þjónustu 5.623 árið 1981 en
vom orðin 7.828 árið 1990. Fjölgun
um 39%.
Og skoðum þessar tölur enn. Á
þessu tímabili, 1981 til 1990, fjölg-
aði ársverkum í opinberri þjónustu
um 7.444. Þar af nam fjölgun opin-
berra ársverka á landsbyggðinni
aðeins um 2.205. Með öðrum orð-
um: Sjö af hverjum tíu ársverkum
sem urðu til á síðasta áratug i opin-
berri þjónustu fæddust og vistuðust
á höfuðborgarsvæðinu. Þetta hefur
semsé verið vaxtarbroddurinn frægi
í atvinnulífínu á höfuðborgarsvæðinu.
Leyfíst mér að kalla þessa þróun
dæmi um kjördæmapot? Og þá kjör-
dæmapot hverra? Ætli menn hafí
verið búnir að leggja það niður fyr-
ir sér að þessi þróun væri endilega
svo hagkvæm, að ekkert annað
hafi komið til álita? Kann það ekki
að vera að einmitt þessi þróun hafi
verið dæmi um að hagsmunir „til-
tekinna byggðarlaga" hafi verið
settir í öndvegið • fræga? Er það
endilega víst að öll þessi ríflega
fimm þúsund störf sem hið opinbera
bjó til á höfuðborgarsvæðinu hafi
bara getað orðið til þar með góðu
móti og eingöngu þar. — Ég full-
yrði að svo var ekki. Vel hefði
mátt koma þessari þjónustu í mörg-
um tilvikum fyrir utan höfuðborgar-
svæðisins, án þess að það kostaði
meiri peninga.
Skinhelgi
Sérkennilegt er það í það
minnsta, að hinir sömu og segja
að bættar samgöngur og aukin fjar-
skipti kalli á breytt skipulag í opin-
berri þjónustu á landsbyggðinni,
mega oft og tíðum ekki til þess
hugsa að verkefni séu flutt frá rík-
inu og út á land. Sama fólkið og
tíðum talar af vandlætingu um
málflutning landsbyggðarinnar,
virðist ekki skilja að það er upp á
sentímetra jafn langt frá Seyðisfirði
til Reykjavíkur og frá Reykjavík til
Seyðisfjarðar, að fjarskiptasending-
ar með tölvum, faxtækjum og öðr-
um tólum berast með sama hraða
frá Olafsfírði til Reykjavíkur og frá
Reykjavík til Olafsfjarðar, svo dæmi
séu tekin. Með öðrum orðum: Það
skín alls staðar í gegnum þessa
vandlætingarumræðu skinhelgin
ein og skilningsskortur á því að
landsbyggðin á líka sinn rétt í þess-
um efnum.
Það er þess vegna meira en
ósanngjarnt þegar Morgunblaðið
skrifar sl. föstudag í leiðara í tilefni
af umræðunni um sýslumannsemb-
ættin: „Það er kominn tími til að
almennir hagsmunir íslensku þjóð-
arinnar verði settir í öndvegi hjá
þingmönnum fremur en sjónarmið
sértækra hagsmunahópa eða ein-
stakra byggðarlaga." Ég fullyrði
að hinir almennu hagsmunir ís-
lensku þjóðarinnar róa í fyrirrúmi
hjá okkur sem höfum leyft okkur
að gagnrýna hugmyndir dómsmála-
ráðuneytisins.
Einu sinni var sagt að landið liti
öðruvísi út frá tröppum Landsbank-
ans en af sjónarhóli Stjórnarráðs-
ins. Kannski að það skilji hér á
milli að sjónarhóllinn er sitt hvor;
Morgunblaðið og Vestfirðir.
Engar aðrar tillögur?
Morgunblaðið spyr í leiðara sín-
um á laugardag: „Það sem hins
vegar stingur í augu þegar um-
mæli fyrrnefndra þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins í Morgunblaðinu í
gær eru lesin, er að þeir nefna sjálf-
ir engar breytingar sem til sparnað-
ar mættu horfa. Hvar eru tillögur
þessara þingmanna um alvöru-
spamað í ríkiskerfínu, fyrst þeir
telja að breytingar á skipan opin-
berrar þjónustu í kördæmum þeirra
skili ekki árangri?"
Þetta er ósköp eðlileg spurning.
En í fyrsta lagi er það nú bara svo
að fjölmiðlar hafa sýnt því ósköp
lítinn áhuga hvort við hefðum aðrar
lausnir á takteinum. Þó hafa allir
þeir þingmenn Sjálfstæðisflokksins
sem tjáð hafa sig um málið greint
frá því að þeir séu reiðubúnir til
þess að fara í slíka vinnu. Nauðsyn-
legt er hins vegar að skoða þessi
mál í heild og í samhengi við ann-
að; ekki út frá þröngu sjónarhorni.
Með heildstæðum lausnum á ein-
stökum svæðum er sannarlega í
mörgum tilvikum hægt að ná góð-
um árangri fyrir alla. Líka hinn
vinasnauða ríkissjóð.
Morgunblaðið vekur að vísu á því
athygli að í fyrra lagði meirihluti
fjárlaganefndar Alþingis fram sjálf-
stæðar sparnaðartillögur sem gerðu
miklu meira en að mæta þeim óhjá-
kvæmilegu útgjaldatillögum sem
nefndin lagði fram. Þetta gerði
nefndin raunar árið áður einnig með
góðum árangri. Það hefur þess
vegna ekkert staðið á því að þing-
menn stjórnarliðsins sýndu því
áhuga að hagræða í ríkisbúskapn-
um. Klisjugusurnar um óábyrga
kjördæmapotara sem aldrei hugsi
um annað en sína hundaþúfu og
virði almannahagsmuni að vettugi
eru þess vegna ósköp lítilsigldar og
án stoðar í raunveruleikanum. Það
að menn skrifí ekki umyrðalaust
upp á tilteknar sparnaðartillögur
þýðir ekki að menn vilji ekki hag-
ræða og spara í ríkisrekstrinum.
Öðru nær, enda af nógu að taka.
Af ýmsu að taka
* Langstærsta málið er auðvitað
lækkun vaxta. Það er rangt og það
er goðsögn að tafarlaus og veruleg
raunvaxtalækkun sé ekki möguleg.
I grein eftir undirritaðan sem birt-
ist í Morgunblaðinu 16. júlí síðast-
liðinn færi ég einmitt rök að því
að umtalsverð raunvaxtalækkun sé
vel möguleg núna. Síðar hefur það
verið upplýst að hvert prósentustig
í lægri raunvöxtum þýði 90 til 100
milljóna króna lækkun útgjalda rík-
issjóðs. Þetta eru þó bara hin beinu
áhrif. Hin óbeinu yrðu að sjálfsögðu
miklu meiri, vegna þess að umtals-
verð vaxtalækkun myndi að sjálf-
sögðu hleypa nýju lífi í dofaþrungið
atvinnulífíð og skila ríkissjóði nýjum
tekjum.
* Vekur það ekki furðu að ríkið
hefur um árabil borgað árlega
a.m.k. á þriðja hundrað milljónir í
rekstrarstyrki til handa barnaheim-
ilum tiltekinna spítala, þó að allir
viti að það sé verksviði sveitarfélaga
— ekki ríkis — að reka barnaheim-
ili? Þama eru þó á ferðinni útgjöld
sem eru kannski þreföld á við þann
meinta sparnað sem menn þykjast
sjá af uppstokkun í sýslumanns-
embættum. Ætli hér sé ekki um
að ræða fjárveitingu upp á góðan
milljarð sem veitt er til nokkurra
stærstu sveitarfélaganna í landinu,
þ.m.t. Reyjavíkur, á einu kjörtíma-
Einar K. Guðfinnsson
„Sjö af hverjum tíu árs-
verkum sem urðu til á
síðasta áratug í opin-
berri þjónustu fæddust
og vistuðust á höfuð-
borgarsvæðinu. Þetta
hefur semsé verið vaxt-
arbroddurinn frægi í
atvinnulífinu á höfuð-
borgar s væðinu. “
bili? — Það munar um minna.
* Og undrun margra vakti það
í fyrra þegar það kom í ljós að rík-
ið kaus að leigja rándýrt húsnæði
fyrir eina af sínum nýju stofnunum,
í miðborg Reyjavíkur, á sama tíma
og heilu hektararnir af ríkishús-
næði standa ónotaðir út um borg
og bý? Þurfti endilega að staðsetja
þessa stofnun á þessum tiltekna
stað svo dýr sem hann er í leigu?
Eða gilda ekki þau rökin að nokk-
urn veginn sé sama hvar þessar
stofnanir séu staðsettar vegna
bættra samgangna og aukinna fjar-
skipta? Eiga þessi rök kannski bara
við stundum og þá einkum þegar
verið er að tala um að hagræða í
ríkisrekstrinum á landsbyggðinni?
Það er kannski vegna samgöngu-
erfíðleika á höfuðborgarsvæðinu að
hrúga þarf sem flestu ofan í hina
margfrægu Kvos?!
* Á sama tíma og 72 milljarða
vantar á að Lífeyrissjóður starfs-
manna ríkisins eigi fyrir skuldbind-
ingum sínum lánar sjóðurinn út fé
til sjóðsfélaga á lægri vöxtum en
aðrir lífeyrissjóðir. Hver skyldi
borga þann vaxtamun?
* Það er guðsþakkarvert að
margar opinberar stofnanir hafa
séð sér hag í því að opna útibú út
um landið. Hafa menn farið ofan í
það að það hafi leitt til samsvar-
andi hagræðingar í þessum stofn-
unum á höfuðborgarsvæðinu?
* Fjármálaráðhera greindi frá
því á Alþingi að stefnan væri nú
að færa ýmis verkefni út til stofnan-
anna sjálfra, meðal annars út um
landið. Þannig yrðu reikningshald
og launaútreikningar til dæmis í
vaxandi mæli framkvæmdir í stofn-
ununum sjálfum í framtíðinni.
Nauðsynlegt er að þetta leiði til
samsvarandi hagræðingar í þeim
stofnunum ríkisins sem áður höfðu
þessi verk á hendi.
* Og hvað með hinn rándýra og
óskilvirka eftirlitsiðnað, sem kostar
avinnulífið og skattborgarana tvo
milljarða á ári? Það er gott til þess
að vita að ríkisstjórnin lætur nú
endurskoða það tröllslega ferlíki í
heild sinni. Áugljóslega er unnt að
lækka þar kostnað svo um munar.
* Nýverið kom út skýrsla nefnd-
ar sem varpar ljósi á þann gríðar-
lega margverknað, sem unninn er
út um allt þjóðfélag í nafni nýsköp-
unar af öllu tagi. Þessi blaðagrein
leyfir einfaldlega ekki að allt það
fargan sé upp talið. Þar má greini-
Iega\aka til hendinni. Ef ekki til
að spara, þá að minnsta kosti til
að tryggja að fjármunir nýtist bet-
ur.
* Og hafa menn gert sér grein
fyrir því skipulagsfári sem ríkir á
sviði rannsókna- og þróunarmála
okkar, þar sem í Qölmörgum stofn-
unum er verið að vinna að sömu
verkunum? Hvað ætli margar stofn-
anir vinni til dæmis að matvæla-
r'annsóknum og þiggi styrk fyrir
af opinberu fé?
Trúverðugleiki og sanngirni
Hér er fátt eitt nefnt af hug-
myndum sem mættu verða til
sparnaðar. Þær sýna vonandi að
sparnaðarhugmyndir þarf ekki að
einskorða við landsbyggðina, eða
dómsmálakerfið. Til þess að sparn-
aðarhugmyndir fái tiltrú þings og
þjóðar þurfa þær að fela í sér trú-
verðugleika og sanngirni. Að þeim
málum ber að vinna og finna skyn-
samlegar lausnir. Sjálfur er ég þess
fullviss að farsæl lausn mun finnast
á þeim smávægilega meiningamun
sem uppi er nú um stundir varð-
andi hugmyndirnar um uppstokkun
sýslumannsembætta. Núverandi
dómsmálaráðherra er manna Iíkleg-
astur til þess að hafa forystu um
að leysa þessi mál með sanngjörn-
um hætti.
Það er rétt og undir það ber
mjög að taka með Morgunblaðinu,
að við erum á afar válegri braut.
Þjóðarbúið er orðið sligað af sívax-
andi skuldaböggum. Vextir og ann-
ar fjármagnskostnaður er af þeim
sökum orðinn alltof stór hluti ríkis-
útgjaldanna. Á sama tíma hafa
tekjur þjóðarinnar bókstaflega
hrunið saman. Það er engum til
góðs að víkja sér undan því að taka
á þeim vanda. Hér á það því miður
nefnilega ekki við að frestur sé illu
bestur. Núverandi ríkisstjórn hefur
reynt að glíma við þennan vanda
með því að stemma stigu við út-
gjöldum ríkisins og notið við það
verk takmarkaðs skilnings, svo ekki
sé nú meira sagt. Það er sérstök
ástæða til þess að halda þessu verki
áfram af trúverðugleika og sann-
girni og til þess er ég albúinn eins
og ég er sannfærður um að er við-
horf mjög margra annarra.
Höfundur er annnr alþingismanna
Sjálfstæðisflokksins á
Vestfjörðum.
* /
HVERT KIL0 flf
LflíDBAKJÖTI
IÆKKARUIQ
HEILflR CBD KR0IHIR
Bestu kaupin í lambakjöti á aðeins 398kr./kg
ínœstu verslun