Morgunblaðið - 25.11.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1993
Samkeppnisstaða Happdrættis Há-
skóla Islands o g einkaleyfisgj ald
eftir Guðmund
Magnússon
Sjálfsaflafé Háskólans
Ríkissjóður er sjaldnast aflijgnfær.
Hvortveggja kemur ti! að hann sæk-
ir fé sitt til ófúsra skattgreiðenda
og samkeppni um útgjöld ber tekj-
urnar ofurliði. Sérstaklega er erfitt
að sannfæra fjárveitingarvaldið og
hinn almenna borgara iim nauðsyn
útgjalda til verkefna sem erfítt er
að mæla árangur af og hann skilar
sér fyrst eftir langan tíma. Þetta er
í sjálfu sér eðlilegt með tilliti til þess
að alþingismenn eru háðir vilja al-
mennings og endurkjöri. Þess vegna
er í flestum löndum treyst á viðbótar-
framlög til rannsókna og æðri
menntunar eftir öðrum leiðum. Sér-
staklega er þetta áberandi í sterku
markaðskerfi eins og í Bandaríkjun-
um. Þetta tíðkast einnig með ýmsum
hætti í Evrópu svo sem með því að
menn eru að styrkja rannsóknasjóði
þegar þeir drekka bjór í Danmörku
eða taka þátt í getraunum í Noregi.
Háskóli íslands er að sínu leyti
líkari bandarískum háskólum en evr-
ópskum með tilliti til fjáröflunarleiða.
Hann rekur happdrætti, apótek og
bíó. Hann gefur út almanak, á hluta-
bréf í fyrirtækjum og þó nokkra sjóði.
Þó er það eins með rekstur Háskól-
ans og ríkisins að erfítt er að afla
nægilegs fjár til nauðsynlegra verk-
efna.
„Lögin um happdrætti háskólans
voru í öllum aðaldráttum sniðin eftir
lögunum um ríkishappdrætti frá
1926. Nokkrar breytingar voru þó
gerðar. Var sú breyting mjög til
bóta, sem menntamálanefnd neðri
deildar gerði, að vinningar í happ-
drættinu skyldu vera undanþegnir
tekjuskatti og aukaútsvari á því ári,
sem þeir falla til. Sama verður ekki
sagt um þá breytingu, sem fjárveit-
inganefnd neðri deildar kom inn í
lögin, að greiða skyldi í ríkissjóð 20%
af nettóarði árlega í einkaleyfísgjald.
Þetta ákvæði hefði verið skiljanlegt,
ef leyfíshafi hefði' verið ríkissjóði
óviðkomandi. En þar sem allur arður
fyrirtækisins átti að ganga beint til
þess að inna af hendi lögákveðið
ætlunarverk ríkissjóðs, honum að
kostnaðarlausu, var hér um lítt skilj-
anlega ásælni að ræða. Þetta hlálega
ákvæði hefír ekki enn fengizt numið
úr gildi.“
Happdrættið fékk góðar viðtökur.
Hagnaðarvon og gott málefni varð
til þess að það náði til alls almenn-
ings. Húsnæði atvinnudeildar reis og
aðalbygging Háskólans var vígð 17.
júní 1940. Happdrættið fer til ný-
bygginga, tækjakaupa og viðhalds
en ekki venjulegs rekstrar. Mér er
sagt að rekstrarfé skólans hafi verið
svo naumt árið 1940 að ekki var til
fé fyrir kolum til þess að kynda ný-
bygginguna. Það hafi verið gert með
breskum gjafakolum.
Sértekjur og sjálfræði
Lögin um Happdrætti Háskóla
Islands
Háskóli íslands bjó lengi við
þröngan kost eftir stofnun hans árið
1911. Það voru þó hæg heimatökin
fyrir alþingismenn að fylgjast með
aðstöðuleysi hans þar sem hann var
í Alþingishúsinu fram til 1940. Þegar
Aiþingi samþykkti að ráðist skyldi í
að reisa háskólabyggingu fylgdi eng-
in fjárveiting. Nú voru góð ráð dýr.
Alexander Jóhannesson, háskóla-
rektor, kom því til leiðar að Háskól-
inn fengi einkaleyfí á peningahapp-
drætti árið 1933 en það tók til starfa
árið 1934. Árið 1926 höfðu verið
samþykkt lög um ríkishappdrætti
sem aldrei tók til starfa.
Til fróðleiks skal hér getið um-
mæla Guðna Jónssonar, prófessor í
Sögu Háskóla íslands (1961, bls.
208);
Einkaleyfisgjaldið
„Háskólinn greiðir fullt
gjald fyrir einkaleyfi
sem er orðið lítils virði.
Auðvitað ættu annað-
hvort allir aðilar á
markaðinum eins og nú
er komið málum að
greiða gjald í ríkissjóð
eða enginn.“
greiðslu getraunavinninga í pening-
um og söfnunarkössum Rauða kross-
ins og samstarfsaðila hans er einka-
leyfísgjald Happdrættis Háskóla ís-
lands orðið markleysa. Eins og fram
hefur komið í fréttum er hlutdeild
Happdrættis Háskólans í happdrætt-
ismarkaðinum á ár áætluð 15-18%.
Samkeppni og sanngirni
lagt á sem sárabót fyrir ríkissjóð að
afsala sér happdrættinu. í nálægum
löndum eru slík happdrætti yfírleitt
rekin beint af ríkinu. Þetta var lílega
eðlilegra meðan Happdrætti Háskól-
ans var það eina í landinu og einka-
réttur þess til greiðslu vinninga í
peningum var virtur. Það hefur einn-
ig verið til bóta fyrir Háskólann að
ríkissjóður hefur veitt fjárhæð sam-
svarándi gjaldinu til uppbygginga
rannsóknastofnana atvinnuvega. Við
þær á Háskólinn gott samstarf og
þær efla rannsóknir í landinu.
Háskólinn greiðir fullt gjald fyrir
einkaleyfí sem er orðið lítils virði.
Auðvitað ættu annaðhvort allir aðilar
á markaðinum eins og nú er komið
málum að greiða gjald í ríkissjóð eða
enginn. Það stenst vart lög um eðli-
lega samkeppni að leggja sérgjald á
eitt fyrirtæki á markaðinum en ekki
önnur. Eins og fram kemur í minnk-
andi tekjum Happdrættis Háskólans
býr það nú við mikla samkeppni. Við
henni verður það að bregðast eins
og hvert annað fyrirtæki í sam-
keppni. Þess vegna bryddar það nú
upp á nýjungum.
Guðmundur Magnússon
Niðurfelling eða endurgreiðsla
einkaleyfisgjaldsins
hvort fellt niður eða renni aftur til
Háskólans en rannsóknarstofnunum
atvinnuveganna verði jafnfn.n.t
bættur sá tekjumissir sem þær verði
fyrir af þessum sökum. Háskólinn
þarf á auknu fé að halda til bygg-
inga, tækjakaupa og vísindastarfa.
Ég treysti því að ráðherra fylgi
málinu eftir til hagsbóta fyrir Há-
skólann og að eftirgjöf einkaleyfis-
gjaldsins nái fram að ganga á 60
ára afmæli happdrættisins.
Einkaleyfið rýrt
Með tilkomu Lottós árið 1986,
Háskólinn hefur átt viðræður við
menntamálaráðherra um að einka-
leyfisgjald Happdrættis verði annað-
Höfundur er prófessor og forseti
viðskipta- og hagfræðideildar.
Svar til Félags garð-
Engum vafa er undirorpið að
sjálfsaflafé Háskólans hefúr eflt
hann umfram það sem ella hefði orð-
ið. Einnig hefur það í reynd veitt
honum sjálfræði í ríkum mæli um
forgangsröðun framkvæmda. Á síð-
ust árum hefur viðhald eldri bygg-
inga orðið æ umfangsmeira með
stærri byggingastofni og hærri aldri
bygginga. Háskólanum hefur þó
vegna happdrættisjfárins tekist að
halda byggingum sínum betur við
en aðrar menningastofnanir ríkisins
og sparað þannig útgjöld. Um þetta
efni ritaði ég grein í Vísbendingu
29. mars árið 1990 undir heitinu
Viðhald opinberra bygginga.
plöntuframleiðenda
eftir Hallgrím
Indriðason
Sennilega hefur einkaleyfísgjaldið
sem nemur 20% af hreinum tekjum
Happdrættis Háskóla íslands verið
Að undanförnu hafa birst í fjöl-
miðlum rakalausar og órökstuddar
greinar frá Félagi garðplöntufram-
leiðenda. I þessum skrifum eru
Skógræktarfélag Eyfirðinga og
Skógræktarfélag Reykjavíkur nefnd
á nafn sem dæmi um tijáplöntufram-
leiðendur, sem í skjóli ríkisstyrkja
og annarrar opinberrar fyrirgreiðslu
hafí skapað sér einokunaraðstöðu.
Einnig er því haldið fram að þessi
félög skili hvorki sköttum né öðrum
opinberum gjöldum af starfsemi
sinni. Tengsl þeirra við bæjar- og
sveitarfélög séu svo náin að nánast
sitji sömu menn í stjórnum félaganna
og viðkomandi sveitarstjómum. Hér
er um svo alvarlegar og órökstuddar
ásakanir að ræða að fyrir hönd
Skógræktarfélags Eyfirðinga tel ég
rétt að koma á framfæri upplýsing-
um og athugasemdum.
Skógræktarfélag Eyfirðinga var
stofnað 1930. Eitt af meginmark-
miðum félagsins var að efla ræktun
skóga í héraðinu. Til þess að svo
mætti verða var ákveðið að koma á
fót gróðrarstöð til framleiðslu á
tijáplöntum fyrir félagið og áhuga-
menn um tijárækt í Eyjafírði.
Gróðrarstöðin í Kjarna hóf starfsemi
1947. Síðan hefur uppeldisstöðin
verið veigamikill þáttur í rekstri fé-
lagsins. Reynt hefur verið að aðlaga
plöntuframleiðsluna þörfum mark-
aðarins á hveijum tíma. Á fyrstu
árum uppeldisins fékk félagið styrki
frá Landgræðslusjóði (Skógræktar-
félagi íslands) en undanfarin 20 ár
•hefur plöntuuppeldið í Kjarna verið
rekið styrkjalaust. Það er því með
öllu tilhæfulaus staðhæfing að Skóg-
ræktarfélag Eyfírðinga njóti nokk-
urra styrkja tií plöntuframleiðslu.
Varðandi fullyrðingar um sam-
band stjórnarmanna í skógræktarfé-
laginu við bæjaryfirvöld á Akureyri
bendi ég á að stjórn skógræktarfé-
lagsins er skipuð 7 mönnum, þar af
3 bændum. Enginn stjórnarmaður
tengist bæjarstjórn Akureyrar.
Það er markmið Skógræktarfé-
lags Eyfirðinga að reka plöntuupp-
eldið með hagnaði og veija þeim
hagnaði til skógræktar á félags-
svæðinu. Þessu markmiði hefur fé-
lagið náð flest ár. Félagið rekur nú
13 skógræktarsvæði í Eyjafirði að
Hallgrímur Indriðason
„Ef Skógræktarfélag
Eyfirdinga hefur skap-
að sér sérstöðu á mark-
aðsvæðinu hér á Norð-
urlandi er það fyrst og
fremst vegna eigin
verðleika.“
flatarmáli um 500 ha. Einnig veitir
það leiðbeiningarþjónustu og ráðgjöf
til félagsmanna og bænda sem
stunda nytjaskógrækt á jörðum sín-
um, en nytjaskógrækt á jörðum
bænda var komið af stað í Eyjafirði
1982 fyrir tilstuðlan Skógræktarfé-
lags Eyfirðinga og Skógræktar ríkis-
ins.
Á undanförnum árum hafa skóg-
ræktarfélögin og Skógrækt ríkisins
skapað hér á landi garð- og tijá-
plöntumarkað. Þetta hefur tekist
með þrotlausu upplýsinga- og kynn-
ingarstarfi. Nú þykir Félagi garðp-
löntuframleiðenda tímabært að
sinna markaðsmálum og þá með
þeim hætti að kæra skógræktarfé-
lögin fyrir Samkeppnisstofnun.
Ef Skógræktarfélag Eyfirðinga
hefur skapað sér sérstöðu á mark-
aðsvæðinu hér á Norðurlandi er það
fyrst og fremst vegna eigin verð-
leika. Félagið hefur alla tíð unnið
að því að hvetja einstaklinga og
sveitarfélög til ræktunarfram-
kvæmda. Arið 1952 fékk skógrækt-
arfélagið 100 hektara af landi jarð-
arinnar Kjarna á leigu hjá Akur-
eyrarbæ. 20 árum síðar var svæðið
opnað sem útivistarsvæði fyrir Ey-
firðinga. í framhaldi af því kaus
Akureyrarbær að nýta sér sérþekk-
ingu og reynslu félagsins og gerðir
voru samningar um framkvæmdir
og rekstur útivistarsvæða Akureyrar
milli skógræktarfélagsins og Akur-
eyrarbæjar.
Þær aðdráttanir að skógræktarfé-
lögin skili ekki opinberum gjöldum
að sölustarfsemi sinni eru mjög al-
varlegar, en eins og fyrr skortir hér
öll rök. Félag garðplöntuframleið-
enda kýs að láta- að því liggja að svo
sé málum háttað hjá skógræktarfé-
lögum. Þessar aðdróttanir gefa til-
efni til þess að tekjuskráning plöntu-
framleiðslunnar í landinu sé skoðuð
sérstaklega af skattayfirvöldum.
Fullyrði ég að skógræktarfélögin
muni koma vel út úr slíkri könnun.
Rekstrarform skógræktarfélag-
anna gefur þeim hins vegar mögu-
leika á að veija tekjum sínum til
skógræktar og landgræðslu í þágu
almennings. Er það í fullu samræmi
við skattalög.
Hér hafa aðeins nokkrar raka-
lausar fullyrðingar Félags garð-
plöntuframleiðenda verið skýrðar.
En fleira má til taka. Fáránlegt er
að halda því fram að Skógrækt ríkis-
ins sé að bijóta lög með rekstri og
uppbyggingu gróðrarstöðva sinna.
Skógrækt ríkisins hefur jafnan verið
í fararbroddi í rannsóknum og inn-
flutningi garð- og skógarplantna.
Því tilraunastarfi væri erfitt að
fylgja eftir án reksturs uppeldis-
stöðva.
Ef það er einlægur vilji Félags
garðplöntuframleiðenda að bæta
viðskiptasiðferði plöntuframleið-
enda, þá hljóta að vera til þess
árangursríkari leiðir, en ranglátar
ásakanir af því tagi, sem birst hafa
í fjölmiðlum síðustu daga.
Það vekur einnig nokkra furðu
að fyrir þessu skuli stánda stjórnar-
maður í Skógræktarfélagi Islands,
Sædís Gunnlaugsdóttir, sem ætti
auðveldlega að geta nálgast réttar
upplýsingar.
■
i
G
G
«
G
f
C
Höfundur cr framkvæmdastjóri
Skógræktarfélags Eyfirðinga.
d