Morgunblaðið - 14.12.1993, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 1993
45
*
Eta hvalirnir okkur út á gaddinn?
eftir Örnólf
Thorlacius
Ágreiningur er nú um það hvort
íslendingar eigi að fara að gera út
á hval, nánar tiltekið hrefnu. Ýmis
rök eru færð með og á móti útgerð-
inni og stefni ég ekki að neinni alls-
herjarúttekt á því. Þó tek ég fram
að ég tel eðlilegt að hvalir séu nýttir
eins og önnur sjávardýr, að því til-
skildu að tryggt verði að ekki sé
nærri stofnunum gengið.
Eitt bitbeinið í blaðadeilum er það
hvort nauðsynlegt sé að halda stofn-
um hvala niðri til að koma í veg
fyrir að þeir éti frá okkur nytjafisk.
Á tímum minnkandi afla er eðlilegt
að menn velti þessu fyrir sér.
Ættbálkur hvala skiptist í tvo
undirættbálka núlifandi dýra, tann-
hvali og skíðishvali. Tannhvalimir
lifa langflestir á fiski og smokkfiski
en kjörfæða skíðishvala er smávaxin
krabbadýr - áta. Þar sem nóg er
af henni, svo sem í höfunum um-
hverfís Suðurskautsland, virðast
skíðishvalir lítt sækja í aðra fæðu.
Hér nyrðra éta þeir talsvert af
smokki og físki. Það er þó misjafnt
eftir tegundum. Steypireyður og
sandreyður halda sig mest við átuna
en langreyður, hrefna og hnúfubakur
taka til sín talsvert af fiski. Sam-
kvæmt heimildum mínum er gírug-
asta fiskætan meðal skíðishvala samt
brydeshvalur (Balaenoptera edeni),
náskyldur og áþekktur langreyði, en
þar sem þessi hvalur þrífst aðeins í
heitum höfum þurfum við ekki að
gera okkur rellu út af neysluvenjum
hans.
Það virðist því ljóst að hvalirnir,
einnig skíðishvalir, hafí alla burði til
að éta frá okkur fískinn. En hversu
mikil hætta stafar af samkeppninni?
Okkur hættir til að líta á rándýr
sem keppinauta okkar ef þau sækj-
ast eftir sömu tegundum og við. Öld-
um saman hefur verið leitast við að
„Stofnar nær allra tegunda
hvala eru í slíkri lægð eftir
langa ofveiði að hlálegt er
að halda því fram að nú.
þurfi að halda þeim í skefj-
um með veiðum til að koma
í veg fyrir að þeir keppi við
okkur um fæðuna. Við skul-
um sjá sóma okkar í að færa
vísindaleg rök fyrir því að
hefja aftur hvalveiðar."
útrýma úlfum, refum, björnum, ljón-
um, tígrum, örnum, gömmum og
krókódílum, svo nokkur dæmi séu
nefnd. Sums staðar hafa menn haft
erindi sem erfíði; margar tegundir
eru horfnar af stórum svæðum eða
af jörðinni allri.
Það er nú að renna upp fyrir
mönnum að rándýrin eru þáttur í
jafnvægi vistkerfanna. Ég fer ekki
nánar út í þá sálma hér en ætla að
leggja sök hvalanna sem keppinauta
okkar um lífsbjörgina í dóm sögunn-
ar.
Sjálfsagt hafa menn veitt smá-
hveli allt frá því á steinöld. Heimild-
ir benda til þess að inúítar og indíán-
ar hafí veitt hvali á 2. öld. e.Kr. eða
fyrr. Úthafsveiðar á hvölum hófust
trúlega seint á miðöldum með útgerð
Baska á Biskajaflóa, sem síðar barst
til íslands. Á 17. öld gerðu Hollend-
ingar og Englendingar út hvalveiði-
flota á Atlantshafi og á næstu öld
bættust íbúar nýlendnanna í Norður-
Ameríku í hópinn. Á 19. öld færðist
sóknin vestur á Kyrrahaf og norður
í íshafíð, enda var þá löngu farið að
bera á ofveiði í þeim hvalastofnum
sem menn réðu við að veiða í Atlants-
hafí. Reyðarhvalimir sluppu að
mestu þar til á síðari hluta 19. aldar
þegar norskur selveiðimaður, Svend
Foyn, sneri sér að hvalveiðum og
setti fallbyssu með sprengiskutli á
Örnólfur Thorlacius
hraðgenga gufubáta. Þaðan af var
engin tegund óhult.
Eftir því sem gekk á hvalina í
norðurhöfum jókst athygli hvalfang-
ara á ríkulegum stofnum í sjónum
kringum Suðurskautsland. Á þessari
öld sneru menn sér að þeim og höfðu
nær gengið frá mörgum þeirra þegar
loks náðist samkomulag um allsheij-
arbann við hvalveiðum.1
Lítum þá á söguna út frá því sjón-
armiði að hvalirnir séu og hafi verið
alvarlegir keppinautar mannskepn-
unnar um lífsbjörg úr höfunum, að
þeir veiði - jafnvel nú á dögum - á
við fullkomnustu úthafsflota manna.
Ef svo væri mætti ætla að sjór
hefði verið til muna snauðari af fiski
en nú meðan menn voru að dorga
með ströndum fram og hvalirnir voru
í friði fyrir ásókn þeirra. Reyndin er
sú að það er aukin tækni til fisk-
veiða (og um leið til hvalveiða, þótt
það komi þessu máli ekki við), ásamt
mengun af manna völdum, sem
þrengir nú að fiskveiðum okkar og
fleiri þjóða.
Stofnar nær allra tegunda hvala
eru í slíkri lægð eftir langa ofveiði
að hlálegt er að halda því fram að
nú þurfi að halda þeim í skefjum
með veiðum til að koma í veg fyrir
að þeir keppi við okkur um fæðuna.
Við skulum sjá sóma okkar í að
færa vísindaleg rök fyrir því að hefja
aftur hvalveiðar.
1 Sjá grein mína, Úr sögu hval-
veiða, í Lesbók Morgunblaðsins,
27. tbl. 1991.
Höfundur er líffræðingur og
rektor Menntaskólans við
Hamrahlíð.
skólar/námskeið
ýmislegt
■ Kanntu að vélrita?
Vélritun er undirstaða tölvuvinnslu. Kenn-
um blindskrift og alm. uppsetningar.
Morgun- og kvöldnámskeið byrja 19/1.
Innritun í símum 28040 og 36112.
Vélritunarskólinn.
■ Helgiathöfn fyrir konur
tengd vetrarsólstöðum verður haldin
mánudagskvöldið 20. desember • kl.
20.30. Við eflum tenginguna við kven-
lega vitund okkar, strykjum samstöðu
kvenna og vinnum með ljósið. Allar kon-
ur velkomnar. Þátttakendur eru beðnir
um að koma með smá meðlæti til að
setja á sameiginlegt kaffiborð í lok at-
hafnar. Þátttaka tilkynnist Betra lifi í
síma 811380. Athöfnin fer fram í sal
SVFR á 2. hæð í Austurveri við Háaleit-
isbraut.
Leiðbeinandi: Guðrún G. Bergmann.
NÁMSAÐSTOÐ
■ Námsaðstoð fyrir grunn-,
framhalds- og háskólanema.
Flestar námsgreinar.
Einkatímar - hópar.
Reyndir réttindakennarar.
Innritun í síma 79233 kl. 14.30-18.30.
Nemendaþjómistan sf.
nudd
ríUDDSKÓLI
RAFns Qeirdals
Nuddnám
V/z árs nám
Kennsla hefst 10. janúarnk.
Dagskóli; einnig kvöld- og
helgarskóli
Upplýsingar og skróning í
símum 676612 og 686612,
Smiðshöfða 10,
112 Reykjavík, alla virka daga.
Nýþjónusta fyrir nýja kynslóð
GÓÐ JÓLAGJÖF
Stjömubók Búnadarbankans
og Snœfinnur snjókarl í
gjafaumbúdum
BUNAÐARBANKI
ÍSLANDS