Morgunblaðið - 19.06.1994, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1994 2 7

jlfofgisiiMiifrife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
LYÐVELDIS-
HÁTÍÐIN
LÝÐVELDISHÁTÍÐIN á Þing-
völlum í fyrradag, í tilefni
af því, að 50 ár voru liðin frá stofn-
un Lýðveldisins íslands, fór vel
fram og var vel heppnuð. Þetta er
í fjórða sinn á þessari öld, sem
slík hátíð er haldin á Þingvöllum.
A' 'ngishátíðin 1930 er þeim enn
í óiinni, sem hana sóttu. Hið sama
má segja um 17. júní 1944, þegar
lýðveldið var stofnað, og hátíða-
höldin í tilefni af 1100 ára af-
mæli íslands byggðar sumarið
1974 voru glæsileg.
Dagskrá lýðveldishátíðarinnar
var vönduð og ánægjuleg í alla
staði. Fundur Alþingis fór fram
með virðulegum hætti. Það vekur
alltaf sérstakar tilfinningar í
brjóstum íslendinga, þegar þjóð-
þingið kemur saman á Þingvöllum.
Þegar Vigdís Finnbogadóttir, for-
seti íslands, ávarpaði viðstadda
sýndu tugþúsundir landsmanna
með áberandi hætti hvern sess hún
skipar í hugum þeirra. Nærvera
þjóðhöfðingja annarra Norður-
landa sýndi betur en flest annað
þau djúpu tengsl, sem eru á milli
þessara þjóða. Margrét Þórhildur
Danadrottning snerti streng í
hjörtum íslendinga með ræðu
sinni og það kom enn í ljós, hve
sterk tilfinningatengsi eru á milli
íslendinga og hins danska þjóð-
höfðingja og fjölskyldu hennar,
nú sem fyrr.
Það vakti athygli, að Haraldur
Noregskonungur vék að deilumál-
um Norðmanna og íslendinga í
ræðu sinni. Með sama hætti og
Margrét Þórhildur sagði, að nú
væri svo langt um liðið, að íslend-
ingar og Danir gætu rætt allar
hliðar þeirra ágreiningsmála, sem
upp komu við lýðveldisstofnunina
fyrir 50 árum, fór vel á því, að
Noregskonungur skyldi hiklaust
víkja að þeim hörðu deilum, sem
hafa risið á milli þjóðanna tveggja
um fiskveiðar í Norðurhöfum. Slík
vandamál á að ræða og komast
að samkomulagi, sem báðir aðilar
geta-sætt sig við. Með því að víkja
að þessum ágreiningsmálum í
ræðu sinni á hátíðlegri stundu
hefur Noregskonungur Vísað veg-
inn til viðræðna og sátta á milli
Norðmanna og íslendinga.
Hátíðahöld sem þessi gegna
þýðingarmiklu hlutverki í þjóðlífi
okkar. Þau verða hverjum og ein-
um íslendingi hvatning til þess að
hugsa um uppruna þessarar þjóð-
ar, sögu hennar, menningu og
tungu. Þau verða til þess að vekja
upp sterka og jákvæða þjóðernis-
kennd í brjóstum okkar allra. Þau
verða okkur hvatning til að standa
sterkan vörð um tunguna og
menningararfinn. Þess vegna er
ástæða til að efna til hátíðar sem
þessarar á merkum tímamótum.
Þess vegna hefur hún tilgang.
Ekki fer hjá því, að margvísleg
vandamál komi upp, þegar fjórð-
ungur og jafnvel þriðjungur ís-
lenzku þjóðarinnar kemur saman
á einn stað á einum degi. Þau
samgönguvandamál, sem upp
komu, verða ekki til þess að varpa
skugga á hátíðahöldin sem slík,
þótt þau hafi auðvitað verið
óskemmtileg fyrir þá, sem verst
urðu úti. Nauðsynlegt er, að allir
aðilar fari vandlega yfir þau
vandamál, sem upp komu, og geri
sér grein fyrir því, hvernig hefði
átt að standa að málum til þess
að koma í veg fyrir umferðaröng-
þveiti á leiðinni til og frá Þingvöll-
um. Reynsluna af umferðinni nú
á að nota til þess að tryggja betra
skipulag á samgöngum næst þeg-
ar þjóðin heldur til Þingvalla, sem
væntanlega verður um aldamótin,
þegar þess verður minnzt að 1000
ár verða liðin frá kristnitökunni.
Með sama hætti er auðvitað
ljóst, að þegar svo stór hluti þjóð-
arinnar er saman kominn á einum
stað verður hreinlætisaðstaða að
vera viðunandi. Að skipulagi
þeirra mála þarf einnig að huga
í framhaldi af hátíðahöldunum nú
til þess að tryggja að þau verði í
betra horfi í framtíðinni.
Allir þeir, sem unnið hafa að
undirbúningi þessara hátíðahalda
mánuðum saman undir forystu
Matthíasar Á. Mathiesen, for-
manns þjóðhátíðarnefndar, og
Steins Lárussonar, framkvæmda-
stjóra nefndarinnar, eiga miklar
þakkir skildar fyrir framlag sitt
til þessarar sögulegu hátíðar.
Við íslendingar stöndum um
margt á vegamótum í sjálfstæðis-
baráttu okkar. Hún tekur á sig
ýmsar myndir. Framundan eru tvö
veigamikil verkefni. Annars vegar
að tryggja fjárhagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar á næstu árum og ára-
tugum með því að dragá úr skulda-
söfnun við aðrar þjóðir og lækka
skuldir okkar gagnvart þeim. Hins
vegar að finna okkar rétta stað í
þeirri breyttu heimsmynd, sem við
blasir, eftir lok kalda stríðsins.
Um hvort tveggja eru áreiðanlega
töluvert skiptar skoðanir meðal
þjóðarinnar. Við hljótum að kom-
ast að sameiginlegri niðurstöðu á
grundvelli leikreglna lýðræðisins.
Vonandi er sá tími liðinn, að þjóð-
in skiptist í tvær andstæðar fylk-
ingar vegna deilna um utanríkis-
mál, eins og því miður var stað-
reynd mestan hluta þess tíma, sem
liðinn er frá lýðveldisstofnun.
Þegar upp er staðið er ljóst, að
við höfum reynzt farsæl í lífsbar-
áttu okkar á fyrstu 50 árum lýð-
veldisins. Á þeirri reynslu höfum
við að byggja, þegar við stöndum
nú frammi fyrir nýjum og veiga-
miklum ákvörðunum.
pT A HÖFUNDUR
tl'íitGísla sögu
segir okkur ekki hvort
Þorgrímur goði hafi
borið ábyrgð á vígi
Vésteins eða ekki. Ef
hann hefur ekki átt
neinn hlut að því heldur hafi það
verið verk Þorkels eins, þá hefur
Gísli Súrsson framið eitt mesta níð-
ingsverk sögualdar á íslandi. En ís-
lendingar tóku ekki ástfóstri við slíka
menn. Því verðum við að ætla þjóðin
hafi lesið þá skýringu útúr frásögn-
inni að Þorgrímur sé ábyrgðarmaður
vígsins enda hafði hann sýnt hug
sinn til Vésteins með eftirminnileg-
um hætti. Gísli þekkti vel spjótið sem
hann tók úr sári Vésteins, mágs síns.
Það var eigandi þess sem átti eftir
að fá kaldan koss af munni Grásíðu.
Ógæfusamir og auðnulitlir einsog
Gísli og Grettir Ásmundarson stóðu
vígamenn til forna við sjálfsvitund
sína og sannfæringu. Það kunnu
þeir að meta sem festu þessar sögur
á skinn á sturlungaöld, og ekkisíður
hinir sem höfðu borið kyndil harm-
sagnanna frá einni kynslóð til ann-
arrar.
r pr ÞAÐ ÞARF EKKI LENGI
tJ «að lesa í vestfirzku sögunum
til að sjá þær eru með nokkuð öðrum
blæ en aðrar fomar sagnir íslenzkar.
Þær eru yngri og ekki eins þéttar í
sér og aðrar sögur, að Auðunarþætti
vestfírzkra undanskildum. Þar er
bjarndýrið veigamikill þáttur einsog
bjamarylur Olafs Hávarðssonar í
HELGI
spjall
Hávarðar sögu ísfírð-
ings og í báðum þess-
um sögum gegnir staf-
karlinn mikilvægu
hlutverki, en hans er
ekki sérstaklega getið
annars staðar. Ólafí er
storkað með stafkarla hlut í sögu
sinni en Auðunn segir við konung
að móðir hans troði stafkarlsstíg úti
á íslandi ef hann ekki fari þangað
sem fyrst. Fátt virðist fyrirlitlegra
með vestfírðingum en samlíkingin
við stafkarla. Sjálfsbjargarviðleitnin
hefur verið þessu fólki í blóð borin
frá öndverðu og mættum við vel
muna það á þessum síðustu og verstu
tímum þorskleysis og kvótabrasks.
56.1
HÁVARÐAR SAGA IS-
ifírðings hefst með hval-
skurði einsog kvikmyndin í Skugga
hrafnsins. Hvalskurður skiptir einnig
máli í Fóstbræðra sögu. Fáar sögur
eru með jafnmörgum efnislegum
leiðréttingum og Hávarðar saga ís-
fírðings í útgáfu Hins íslenzka forn-
ritafélags. Það styður einungis þá
sannfæringu að sagan sé skáldverk,
unnið úr aifsögnum. En Hávarðar
saga ísfirðings er ekki ein um það.
í þessari athyglisverðu og að mörgu
leyti velskrifuðu sögu sem er aug-
sýnilega ung, eða frá upphafi 14.
aldar, má sjá vinnubrögð íslendinga
sagna í hnotskum; mótaðar sagna-
persónur, ömefnum mglað og öllu
hagrætt eftir hendinni, þótt höfundur
hafi gott samband við umhverfi sitt
og veruleika. En hann notar þetta
hráefni eftir hentugleikum einsog
aðrir höfundar íslendinga sagna.
Veruleikatengslin samkvæmt list-
rænum kröfum skáldskaparins.
Þannig vinna skáldsagnahöfundar
enn í dag.
Nokkur dæmi úr Hávarðar sögu
ísfírðings, til íhugunar: Hann grimm-
ast við hann fyrir allt saman; stór-
lega og samsetningar með stór- em
algengar og minnir á Árna sögu
byskups frá síðara hluta 13. aldar
(stóreflismenn); þér fellur svo nær,
minnir á Njálu; Þórdís minnir á kven-
skömng Njálu, Bergþóm: Eigi þykist
eg síður ráða eiga en Atli; jaxlar
Ólafs og hefndarverk hryðjuverka-
manna leiða einnig hugann að Njálu;
annað að Árna sögu byskups og
Hákonar sögu Sturlu Þórðarsonar
þarsem talað er um að konunga en
í Hávarðar sögu em sagnimar að
ágæta og hégóma og þætti ekki gott
í nútímamáli; ekki frekaren ef Morg-
unblaðið segði einn góðan veðurdag
um þingslit: eftir þetta slíta þeir þing-
ið.
Fátt er skemmtilegra en velta við
steinum í þessum gömlu sögum og
skoða lífíð undir þeim, svoað vitnað
sé til texta eftir Sigurð Nordal sem
ég Ias einhvem tíma á háskólaárum
mínum en man nú ekki lengur hvar
er að fínna. En kannski höfum við
tök á því síðar að velta við nokkmm
steinum, en áður skulum við líta
okkur nær.
M
(me/ra næsta sunnudag)
SVERRIR HERMANNSSON,
bankastjóri Landsbanka
íslands, flutti ræðu á aðal-
fundi Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna
snemma í maímánuði, þar
sem hann varpaði fram og
fjallaði um þá spurningu,
hvemig „tilrauninni um rekstur sjálfstæðs
ríkis á íslandi“ mundi lykta. í kjölfar
myndarlegrar þjóðhátíðar á 50 ára af-
mæli lýðveldisins í gær, föstudag, er ekki
úr vegi að fjalla svolítið um þessa spurn-
ingu. I ræðu sinni sagði Sverrir Hermanns-
son m.a.:
„Fyrir margt löngu henti það mig á
samkomu að velta fyrir mér, hvernig til-
rauninni um rekstur sjálfstæðs ríkis á ís-
landi myndi lykta. Menn ráku upp stór
augu í fyrstu, en brugðust síðan illa við.
Töldu óþjóðhollt tal og ábyrgðarlaust. Kom
í einn stað niður, þótt ég ályktaði áður
en yfir lauk, og þóttist færa fyrir því nokk-
ur rök, að líkur væru á, að tilraunin myndi
heppnast, að uppfylltum ýmsum skilyrðum
að vísu. Menn skelltu skolleyrum við slík-
um og þvílíkum speglasjónum og töldu
allar efasemdir í þessum efnum jafnbrýna
landráðatali.
Það má mikið vera, ef þessi viðhorf eru
ekki uppi enn, enda verður því ekki neit-
að, að á allra síðustu árum hefur ýmsu
þokað í þá átt, að líkur hafa aukizt á að
tilraunin muni takast. En — enn eru ekki
öll skilyrði uppfyllt. Tilraunin er sem sé
ekki á enda kljáð.“
Síðan sagði bankastjóri Landsbankans:
„Nú kann mönnum að þykja hæfilegt að
miða við fullveldið 1918, sem upphaf til-
raunar um rekstur sjálfstæðs ríkis á ís-
landi. Það má vel, en reyndar sat hér hníp-
in þjóð í vanda og verklítil fram í síðari
heimsstyijöld. Þá hefst íslenzka byltingin
... þótt við teljum, að íslenzka byltingin
hefjist ekki fyrr en upp úr 1940 er hún
svo gagnger á hálfri öld, að vafalaust eru
engin dæmi þess á jarðarkringlunni, þar
sem framfarir hafa orðið með jafn skjótum
hætti og á Islandi. En — samt sem áður
er tilrauninni, sem ég minntist á í upp-
hafi, ekki enn lokið. Meira að segja er
hætta á, að hún mistakist, ef ekki er tekið
í taumana. Næsta ríkisstjórn á íslandi
verður að vera viðlagastjórn um fjármál
þjóðarbúsins."
Eftir að Sverrir Hermannsson hafði með
þessum hætti lýst þeirri skoðun sinni, að
ekki væri enn komið í ljós, hvort tilraun
okkar íslendinga til að reka sjálfstætt ríki
hefði tekizt, vék hann að yfirstandandi
erfiðleikum í efnahagsmálum þjóðarinnar
og andmælti þeirri skoðun, að þeir byggð-
ust fyrst og fremst á hruni þorskstofns-
ins. Hann sagði: „Sá kór, sem kyijar sýknt
og heilagt, að allir okkar erfiðleikar orsak-
ist af færri þorskum í sjónum, er svo vel
æfður að varla heyrist ein einasta hjáróma
rödd. Ekki skal lítið gert úr hruni þorsk-
stofnsins, enda eru sjálfskaparvítin ekki
betri hinum. Ég vil hins vegar halda því
fram, að sú kreppa, sem við nú lifum við
á íslandi, sé fyrst og fremst kreppa óráðs-
íunnar, kreppa offjárfestinga og gegndar-
lausrar eyðslu ... Við erum því vanastir
að skipta í ijöru helmingi meiru en aflast,
taka að láni tvöfalda þá fjármuni og eyða
og spenna og fjárfesta í gullgreftri og
glannaskap, sem aðrir eiga svo að borga.
Eg held, að það gæti verið stanzlaust góð-
æri á íslandi, ef við kynnum með fjármuni
okkar að fara.“
Og loks sagði landsbankastjórinn: ..
menn eru nú sem óðast að temja sér ný
og stórbætt vinnubrögð í rekstri fyrir-
tækja, enda gert sér ljóst, að önnur kom-
ast ekki af. Og enn eitt, sem menn hérlend-
is hafa vonandi lært: Stærð fyrirtækja er
engin vörn gegn hruni og falli.
En eitt er það fyrirtæki í landinu, sem
ekki uggir að sér, það langstærsta, sjálft
ríkið. Ar eftir ár er ríkissjóður rekinn með
gegndarlausum halla. Með öllum ráðum
verður að koma í veg fyrir, að sú ósvinna
haldi áfram. Það verður aðalverkefni nýrr-
ar viðlagastjómar á íslandi."
Skoðana-
bróðir í
Bandaríkj-
unum
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 18. júní
ÞAU SJONARMIÐ,
sem hér hefur verið
vitnað til í ræðu
Sverris Hermanns-
sonar á aðalfundi
SH snemma í maí,'
lýsa óneitanlega
mjög harðri afstöðu
til ríkissjóðs og stöðu opinberra fjármála.
Þau eru ekki sízt athyglisverð vegna þess,
að hér talar maður, sem um árabil var í
forystusveit Sjálfstæðisflokksins, gegndi
ráðherraembættum í fjögur ár, stjórnaði
einum helzta fjárfestingasjóði landsmanna
um árabil og hefur nú um sex ára skeið
kynnst innviðum íslenzks atvinnu- og fjár-
málalífs frá sjónarhorni Landsbankans.
Niðurstaða hans er þessi: næstu ríkisstjórn
á íslandi á að mynda um það verkefni að
ná tökum á ríkisfjármálum.
Það eru hins vegar fleiri en Sverrir
Hermannsson, sem hafa áhyggjur af halla-
rekstri ríkissjóða. Fyrir nokkru kom út bók
í Bandaríkjunum eftir mann að nafni Pet-
er G. Peterson. Hann var viðskiptaráð-
herra Bandaríkjanna í forsetatíð Nixons
og starfaði einnig sem ráðgjafi forsetans
í alþjóðlegum efnahagsmálum. Hann á að
baki glæstan feril í bandarísku viðskipta-
lífi, bæði sem forstjóri stórfyrirtækis í
framleiðslu svo og sem forstjóri eins
stærsta verðbréfafyrirtækis Bandaríkj-
anna. Á undanförnum árum hefur þessi
bókarhöfundur varið hluta af starfstíma
sínum til þess að vekja Bandaríkjamenn
til vitundar um þær hættur, sem séu fólgn-
ar í gífurlegum hallarekstri á ríkissjóði
Bandaríkjanna. Um þetta hugðarefni fjall-
ar bók hans, þar semj hann hvetur Banda-
ríkjamenn til þess að horfast í augu við
veruléikann og bjarga þjóðarbúskap sínum
frá gífurlegri skuldabyrði.
í upphafi bókarinnar minnir Peterson á
viðvörunarorð ’Tómasar Jeffersons fyrir
200 árum, þar sem hann hafi minnt Banda-
ríkjamenn á, að ekki væri við hæfi, að ein
kynsióð safnaði skuldum, sem mundu
íþyngja næstu kynslóð. Jefferson taldi, að
lýðræðisríki ættu að setja ákvæði í stjórn-
arskrár ríkjanna, þar sem skýrt væri tekið
fram, að hvorki löggjafarvald né þjóðin
sjálf gæti tekið á sig meiri skuldir, en
hver kynslóð gæti greitt upp á sínu æviske-
iði. Bandaríkjamenn hafi hins vegar
gleymt þessum ráðum Tómasar Jeffersons
og með því að safna skuldum, sem ætlast
væri til að nýjar kynslóðir greiddu, væru
þær sviptar frelsi sínu að töluverðu leyti.
Raunar birtist í Morgunblaðinu í gær,
föstudag, grein eftir Björgvin Sighvatsson,
hagfræðing, þar sem hann lýsir nákvæm-
lega sömu skoðunum og hér eru hafðar
eftir Jefferson. Björgvin Sighvatsson
segir:„Það er því „siðferðislegur glæpur“,
að kynslóðin, sem ráðið hefur ferðinni síð-
ustu 15 árin geti velt skuldavanda, sem
hún hefur sjálf stofnað til, yfir á næstu
kynslóð. í raun er verið að bijóta alvarlega
siðareglu í lýðræðisríki, en hún er sú, að
ein kynslóð geti ekki skuldsett afkomendur
sína án þess að hafa nokkurn tímann feng-
ið umboð til þess frá réttum aðilum.
Hagfræðingar hafa bent á eina leið til
þess að koma í veg fyrir þennan „siðferðis-
lega glæp“. Hún felur í sér, að stjórnar-
skrárlögunum yrði breytt á þann veg að
banna með öllu hallarekstur hjá hinu opin
bera, hvort sem um ríki eða sveitarfélag
væri að ræða. Ef stjórnvöld gætu ekki
miðað útgjöld sín við þær tekjur, sem inn
heimtast þá yrði hreinlega að boða til
nýrra kosninga, þar sem kjósendum væri
boðið upp á annan valkost. Slíkar reglur
mundu veita stjórnmálamönnum aðhald
og stuðla að því að meiri jöfnuður næðist
í rekstri hins opinbera. Vandamál geta þó
augljóslega komið upp, ef almennur vilji
kjósenda er að velta útgjöldum yfir á
næstu kynslóðir.
Eitt er þó víst, að það er með öllu óþol-
andi að heilli kynslóð takist að velta gríðar-
legum skuldavanda sínum yfir á næstu
kynslóðir. Því er nauðsynlegt, að sú kyn-
slóð, sem nú ræður ferðinni sníði sér stakk
eftir vexti og geri ráðstafanir sem fyrst
Morgunblaðið/Rax
til að stöðva endanlega þessa óhugnanlegu
þróun.“
í bók sinni lýsir Peter G. Peterson lífs-
háttum Bandaríkjamanna m.a. á þennan
veg: „Við höfum hvatt til lántöku og
neyzlu á allan mögulegan hátt. Við höfum
ekki aðeins hafíð neyzluna til vegs, heldur
höfum við í raun lýst þeirri skoðun, að
sparnaður sé af hinu illa með því að refsa
sparifjáreigendum. Við veittum skuldurum
skattahlunnindi. Við ýttum undir fast-
eignakaup með ríkistryggðum veðlánum
og ótakmörkuðum frádrættl vaxta-
greiðslna frá skatti. í Bandaríkjunum
hreykjum við okkur af því, að fasteigna-
kaupendur þurfi aðeins að leggja fram
brot af kaupverði fasteignar af eigin fé.
Japanir eru þjóð sem sparar og þar er
algengt að fólk leggi fram þriðjung eða
helming sem eigið fé. Þar til fyrir skömmu
var vaxtakostnaður af neyzlulánum frá-
dráttarbær að fullu — ákvæði í skattalög-
um, sem hvergi hefur þekkzt á byggðu
bóli annars staðar í heiminum."
Peterson segir, að á síðasta áratug hafi
svo verið komið, að 97% af þjóðarfram-
leiðslu Bandaríkjamanna hafi farið í
neyzlu. Erlendar lántökur Bandaríkja-
manna hafí ekki gengið til fjárfestinga
heldur hafi þeir peningar gert þjóðinni
kleift að kaupa meira af bílum og mynd-
bandstækjum. Þegar þessi tæki séu úr sér
gengin standi ekkert eftir á móti lántökun-
um annað en skuldir. Opinberar lántökur
Bandaríkjamanna séu fyrst og fremst not-
aðar til þess að auka neyzlu en ekki í fjár-
festingar. Nánast allir þeir peningar, sem
ráðstafað er á fjárlögum, gangi til neyzlu.
Hagfræðinga greini á um margt en
tæpast mundi nokkur þeirra mæla gegn
mikilvægi þess, að opinberar skuldir auk-
izt ekki meir en nemur hagvexti. Banda-
ríkjamenn þurfi á auknum fjárfestingum
að halda og sumir telji, að nýjar fjárfest-
ingar þurfi að nema 400 milljörðum
Bandaríkjadala á ári. í þessu felist, að
Bandaríkjamenn þurfi að spara miklu
meira á ári hveiju, 400 milljarða dollara
umfram það, sem þeir spara nú.
Peter G. Peterson heldur því fram, að
skuldaveizlu bandarísku þjóðarinnar sé
lokið. Nú sé komið að skuldadögum. Þjóð-
in sé komin upp í horn og finni hvergi
þægilega útleið. Einni mestu tilraun til að
örva hagvöxt með skuldasöfnun sé lokið.
Bandaríkjamenn hafi öðlast mikla leikni í
að ljúga að sjálfum sér. Þeir hafi talið sér
trú um, að þeir gætu notið velmegunar,
sem kostaði ekki neitt, og þeir gætu bara
valið en þyrftu ekki að hafna.
í raun og veru eru fyrrverandi viðskipta-
ráðherra Bandaríkjanna og fyrrverandi
iðnaðarráðherra íslands að segja það
sama: Það verður ekki gengið lengra í að
halda uppi neyzlu almennings, hvorki á
íslandi né í Bandaríkjunum, með halla-
rekstri ríkissjóða þessara landa.
Á nú að taka
til hendi?
ÞAÐ VÆRI
vafalaust fróðlegt
að nota mælistikur
fyrrverandi ráð-
gjafa Nixons á
stöðu ríkissjóðs. Hve mikill hluti fjárlaga
íslenzka ríkisins gengur til neyzlu og hve
mikill til fjárfestinga? Hvert er hlutfallið
á milli skuldasöfnunar og hagvaxtar? Að
hve miklu leyti fjármögnum við fjárfesting-
ar þjóðarinnar með sparnaði? Eða svo not-
aðar séu mælistikur Tómasar Jeffersons:
getur núverandi kynslóð íslendinga greitt
upp á sínu æviskeiði þau lán, sem hún
hefur tekið? Eða er hún að binda eftirkom-
endur sína í skuldafjötra?
Miklar vonir voru bundnar við, að núver-
andi ríkisstjórn næði tökum á ríkisfjármál-
unum, þegar hún tók við fyrir þremur
árum. Töluvert hefur áunnizt. Einn af
ráðgjöfum Friðriks Sophussonar fjármála-
ráðherra, segir í grein hér í blaðinu í
gær, föstudag, að ríkisútgjöld hafi verið
skorin niður um 7% að raunvirði á sl. þrem-
ur árum. Það er töluverður árangur.
En um leið vekur það ugg, að nú stefnir
í meiri hallarekstur ríkissjóðs á þessu ári
en að var stefnt við afgreiðslu fjárlaga á
Alþingi í desembermánuði sl. Og spurning
er hversu lengi vaxtastefna ríkisstjórnar-
innar heldur, ef fram fer sem horfir um
hallarekstur ríkissjóðs.
Fyrir nokkrum dögum kynnti fjármála-
ráðherra hugmyndir um langtímaáætlun
um þróun fjárlaga. Þar kemur fram, að
verði ekkert að gert muni fjárlagahallinn
tvöfaldast á næstu fjórum árum. En jafn-
framt er sýnt fram á þann árangur, sem
nást mundi á sama tímabili, ef samneyzlu-
útgjöld ríkissjóðs verða lækkuð um 3-4%
frá núgildandi fjárlögum, framlög til ein-
staklinga og fyrirtækja um 3% og dregið
verði úr fjárfestingum um 20%.
Sverrir Hermannsson telur, að næsta
ríkisstjórn eigi að verða „viðlagastjórn um
fjármál þjóðarbúsins". Reynsla okkar
sjálfra og annarra þjóða, t.d. Bandaríkja-
manna, bendir eindregið til þess, að hér
vísi Iandsbankastjórinn veginn til réttrar
áttar. En það verður ekki auðvelt verk.
í þessu sambandi er þó ástæða til að
vekja athygli á því að þrátt fyrir alla erfið-
leika, hvort sem er vegna hruns þorsk-
stofnsins eða óráðsíu fyrri ára, eru tæki-
færi okkar mikil. Erlendur maður, sem hér
hefur starfað um skeið og kynnzt íslenzku
samfélagi, Christian Roth, forstjóri ísal,
segir t.d. í samtali við Morgunblaðið fyrir
viku: „Ég vil sjá ísland þróast í þá átt að
það verði fyrirmyndarþjóðfélag, sem fer
öðruvísi að en við höfum gert á meginland-
inu, þið getið lært af mistökum okkar.
Við njótum tveggja stórra kosta hér, víðf-
eðms lands og fámennis. Menntunarstig
þjóðarinnar er mjög hátt og við getum
fylgzt með því, sem er að gerast í umheim-
inum og dregið ályktanir af því. ísland
getur orðið fyrirmynd að því marki, að
aðrar þjóðir sjái í henni valkost. Lýðræðis
land, þar sem íbúarnir njóta góðra lífs
kjara, án þess að níðast á náttúrunni eða
komandi kynslóðum."
„í raun og veru
eru fyrrverandi
viðskiptaráð-
herra Bandaríkj-
anna og fyrrver-
andi iðnaðarráð-
*
herra Islands að
segja það sama:
Það verður ekki
gengið iengra í að
halda uppi neyzlu
almenninjgs,
hvorki á Islandi
né í Bandaríkjun-
um, með halla-
rekstri ríkissjóða
þessara landa.“
<2
tl