Morgunblaðið - 19.06.1994, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LÝÐVELDIÐ ÍSLANP
Salome Þorkelsdóttir forseti Alþingis
Þegar minnst er
merkisatburða stefna
Islendingar til Þingvalla
FUNDUR er settur í Alþingi —
jfc, að Lögbergi á Þingvöllum við Öx-
ará.
Forseti íslands, háttvirtir alþing-
ismenn, erlendir gestir, góðir Is-
lendingar!
Þegar minnst er merkisatburða
í sögu íslensku þjóðarinnar stefna
íslendingar til Þingvalla þar sem
ættfeður okkar stofnuðu allsherj-
arríki fyrir meira en árþúsundi.
Svo er enn. í fjórða sinn síðan
Alþingi var endurreist í Reykjavík
fyrir nærri því einni og hálfri öld
er haldinn þingfundur á Þingvöll-
um. Við fögnu'm því að 50 ár, hálf
öld, er liðin frá því að lokasigur
vannst í langri sjálfstæðisbaráttu.
Við erum komin hingað, á hinn
fornhelga og fagra þingstað, til að
minnast þessa atburðar.
Á fundi Alþingis á Lögbergi 17.
júní 1944 lýsti þáverandi forseti
sameinaðs Alþingis, Gísli Sveins-
son, yfir því að stjórnarskrá Lýð-
veldisins Islands væri gengin í gildi.
Æðsta vald í málefnum þjóðarinnar
var frá þeirri stundu í höndum
okkar íslendinga til frambúðar.
Þá var einnig í fyrsta sinn í sögu
þjóðarinnar kjörinn innlendur for-
seti og hér sór hann embættiseið.
Þessi gleðistund í lífi þjóðarinnar
var sem skær logi í svartnætti
heimsófriðar allt í kringum okkur,
ógurlegustu hernaðarátaka sög-
unnar. Forustumenn þjóðarinnar
héldu fram löglegum rétti hennar
til sjálfstæðis á árinu 1944, þrátt
fyrir vábresti að utan, og vildu
ekki tefla sjálfstæðismálinu í tví-
sýnu við styrjaldarlok. Á þessari
stundu minnumst við árvekni þeirra
og staðfestu og fögnum því hve
farsæl sú stefna var.
Svo er sagt að sjálfstæðisbarátta
þjóðar, einkum smáþjóðar, sé eilíf
barátta. Það er rétt, en mikilvæg-
ast í þeirri baráttu er að þjóðin
hafi vopn sín, hafi stjórnarform
sjálfstæðs ríkis og ráði óskorað
málum sínum sjálf. En hún þarf
einnig baráttuanda, vilja og þrek
til að stjórna eigin málum, vilja og
50ÁRA
þrek til að leysa sjálf þann vanda
sem á vegi verður. Þann vilja eigum
við Islendingar, ekki síst fyrir þá
sök að baráttuþrekið getum við
endurnýjað við nægtabrunn sögu
okkar, tungu, lands og hafs.
Við viljum á þingfundi á þessum
stað og á þessari stundu lýsa yfir
þeim ásetningi okkar að taka til
endurskoðunar mikilvægan kafla
stjórnarskrárinnar, sem meðal ann-
ars geymir ákvæði hennar um
mannréttindi, í því skyni að treysta
enn betur rétt einstaklingsins og
festa í grundvallarlög þjóðarinnar
ýmis ný ákvæði sem felast í al-
þjóðasáttmálum um mannréttindi
sem við höfum gerst aðiiar að.
Við viljum einnig hyggja að rót-
um sjálfstæðrar tilveru þjóðarinnar
og efla rannsóknir á forðabúri hafs-
ins, sem guð gaf okkur til að búa
við, og styrkja þá sem yrkja akur
íslenskrar tungu.
Það er Alþingi mikill heiður að
hafa hér sem sérstaka gesti þjóð-
höfðingja allra bræðraþjóða okkar
á Norðurlöndum, hennar hátign
Margréti Þórhildi Danadrottningu
og Henrik prins, hans hátign Karl
Gústaf Svíakonung og Silvíu
drottningu, hans hátign Harald
Noregskonung og Sonju drottningu
og forseta Finnlands, herra Martti
Athisaari, og frú Athisaari. Slíkan
virðingar- og vináttuvott sýna okk-
ur þær þjóðir sem næst okkur
standa. Fyrir hönd Alþingis færi
ég þeim þakkir.
Enn fremur er það Alþingi mik-
ill heiður að þingforsetar nágranna-
landa okkar, sem öll hafa búið við
eða byggja á langri lýðræðis- og
þingræðishefð, hafa þegið boð um
að vera viðstaddir hátíðarfund Al-
þingis á Þingvöllum af þessu tilefni.
Fyrir hönd Alþingis færi ég þeim
einnig þakkir.
Rannveig Guðmundsdóttir formaður þingflokks Alþýðuflokksins
Islensk tunga traustasti
hornsteinn menning*ar
okkar og sjálfstæðis
HÆSTVIRTUR forseti - góðir
íslendingar.
Á 50 ára afmæli ályktar Alþingi
um dýrmæt grundvallaratriði:
mannréttindi, óspillt lífríki hafsins
og varðveislu íslenskrar tungu.
Sjómenn okkar hafa um aldir
stundað sjósókn á einhver gjöful-
ustu fiskimið í heimi. Nýting þess-
arar auðlindar, sem er sameign
íslensku þjóðarinnar, hefur lagt
grunn að því velferðarþjóðfélagi
sem við búum við og viljum við-
halda.
jfu Þekking á vistkerfi hafsins og
samspili þess við aðra þætti nátt-
úrunnar er undirstaða réttra
ákvarðana um nýtingu fiskimið-
anna sem mestu ráða um afkomu
þjóðar okkar.
Frumkvöðull vísindalegra haf-
rannsókna hér við hald var Bjarni
Sæmundsson. Hann fór í nokkrar
ferðir með danska rannsóknarskip-
inu Thor fyrir 90 árum. Þar kynnt-
ist hann fullkomnustu sjávarrann-
sóknum og tækni þeirra tíma sem
ásamt þekkingú, er hann þá þegar
og síðar aflaði, varð þjóðinni mik-
ill fjársjóður. Sjálfur komst hann
svo að orði um fræðirit sitt:
„að það gæti orðið þeim leiðar-
vísir er vilja vita nokkuð frekari
deili á sjónum og þeim skilyrðum
er hann býður hinum mörgu og
margbreyttu lífsverum, er leynast
undir hinu síkvika, seiðandi yfir-
borði hans. Jafnt í kolniðarmyrkri
og kulda undirdjúpanna og uppi
við yfirborðið í fullri dagsbirtu og
góðum yl frá sólinni, því það sóm-
ir sér illa fyrir oss, íslendinga, jafn
háðir og vér erum sjónum, að vita
ekki meira um hann en almennt
mun gerast, jafnvel af þeim er
daglega hafa hann undir kilinum."
Þetta eru orð fræðimanns sem
fæddist árið 1867.
Samþykkt Alþingis er um fímm
ára átak, þar sem 50 milljónum
króna verður árlega varið til vist-
fræðirannsókna á lífríki sjávar, til
viðbótar hefðbundnum rannsókn-
arstörfum. Sömu fjárhæð verður
varið til eflingar íslenskri tungu.
Einhveijir myndu ef til vill spyija
hvort það sé nauðsynlegt verkefni.
Forníslenska er fagurt mál. Hún
var mál bænda og sjómanna en
ekki jafnauðug af orðum og nú-
tímaíslenska. Nýleg athugun á
orðaforða fomritanna leiðir í ljós
að ein dýrasta perla heimsbók-
menntanna, Brennu-Njálssaga,
notast aðeins við um þijú þúsund
orð. Miklar bókmenntir þurfa ekki
mörg orð.
Flókið nútímasamfélag þarf hins
vegar aragrúa orða um öll svið
mannlífsins, um heimilishald, tölv-
ur og tölfræði, stjörnuþokur himin-
hvolfsins og örverur hafsins, um
innstu fylgsni mannshugans og
smæstu eindir efnisheimsins.
Tungumál deyja út án þess að
heimsbyggðin kippi sér upp við
það. Með hveiju glötuðu máli deyr
ákveðinn menningar- og hugar-
heimur sem aldrei verður endur-
heimtur.
íslensk tunga er traustasti horn-
steinn menningar okkar og sjálf-
stæðis. Það er staðreynd sem við
megum aldrei gleyma. Aðrar þjóð-
ir eiga mörg hundruð ára órofna
tónlistarhefð, aldagömul mynd-
verk, fagra fornmuni og glæstar
hallir.
Við eigum tunguna og það sem
hún geymir, bókmenntir og sögu.
Hún er framlag okkar til tungu-
málaflóru heimsmenningarinnar.
Fyrir aðra en okkur er hún sérstök
fyrir það að hún varðveitir lengri
órofna hefð máls og bókmennta
en nokkur önnur tunga að hebr-
esku einni undanskilinni. Engar
aðrar tungur veita núlifandi mönn-
um milliliðalausan aðgang að hug-
arheimi miðaldamanna.
Það er skylda okkar að rækta
íslenska tungu og ávaxta þann
óviðjafnanlega og einstaka arf sem
hún er.
Á þúsund ára afmæli íslands-
byggðar spyr Hannes Pétursson
þjóð sína:
En athafnir vorar, hnika
þær draumum og vilja fram
til fyllri reyndar
til fyllra lífs
við frelsi og ábyrgð,
réttsýni og trú
á tungu vora og framtíð?
Mitt svar er já, það er trú mín.
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir formaður
Samtaka um kvennalista
Hér meg*i alltaf búa
frjáls og fullvalda þjóð
HÆSTVIRTUR forseti. Góðir
áheyrendur.
A eins árs afmæli lýðveldisins
sagði skáldið Davíð Stefánsson:
Allt of sjaldan fögnum við í sam-
einingu fegurð landsins og frelsi
þjóðarinnar. Alit of sjaldan beinum
við huganum að sögu hennar og
framtíð. Allt of sjaldan lútum við
í lotningu fánanum sem nú er tákn
lýðveldisins, tákn þess frelsis sem
þjóðin hefur þráð og barist fyrir
öldum saman.
Þessi orð eru í fullu gildi enn í
dag. Boðskapur 17. júní er og verð-
ur vonandi alltaf hinn sami: Að
þá er þjóðhátíð á íslandi, að þá
leiðum við hugann í þakklæti til
- þeirra sem börðust fyrir sjálfstæði
okkar og menningu og þá heitum
við á alla íslendinga að gera skyldu
sína svo að hér megi alltaf búa
frjáls og fullvalda þjóð.
Þegar íslendingar minnast 50
ára afmælis lýðveldis á íslandi er
við hæfi að Alþingi efli þann efna-
hagslega og menningarlega grund-
völl er lýðræðið hvílir á. Þegar
ákveðið var að Alþingi héldi sér-
stakan fund á Þingvöllum í tilefni
þessa afmælis var eðlilegt og sjálf-
sagt að taka fyrir mál sem tengj-
ast tilvist okkar og gera okkur að
sjálfstæðri þjóð. Með þeirri tillögu,
sem hér er fram borin af formönn-
um allra þingflokka, er verið að
leggja áherslu á þau tvö atriði sem
við verðum að vera sívakandi yfir
og skipta okkur svo miklu í nútíð
og framtíð.
Á auðlindum hafsins og landsins
gæðum hefur þjóðin lifað um ald-
ir. Lífríki hafsins er óumflýjanlega
samofið möguleikum okkar til að
lifa í landinu. Vistfræðirannsóknir
í hafinu eru undirstaða þekkingar
sem er okkur nauðsyn til að nýta
þá auðlind sem lífríki sjávar er og
umgangast þá auðlind með virð-
ingu. Við höfum fært út landhelg-
ina á liðnum árum til að vera bet-
ur undir það búin að vernda fiski-
miðin með nýtingarsjónarmið í
huga. En við erum um leið skuld-
bundin til að afla okkur þeirrar
þekkingar sem nauðsynleg er til
að vita hvar takmörk okkar liggja.
Jafnframt er það styrkur hverr-
ar þjóðar sem vill vera sjálfstæð
að eiga sér eigin tungu og menn-
ingu. Varðveitum því þann þjóðar-
arf sem við eigum í móðurmálinu.
Verum stolt af varðveislu þess.
Móðurmálið er auðlind sem ekki
eyðist þótt af henni sé tekið. Hlúum
að málvitund æskunnar af fremsta
megni. Því verki verður aldrei lok-
ið.
Að þessu hvoru tveggja vill Al-
þingi vinna með stofnun hátíðar-
sjóðs í tilefni 50 ára afmælis lýð-
veldisins. Auðlindir hafsins og ís-
lenskt mál þurfum við að vernda
og veija. Það er óþijótandi verk-
efni. Vissulega er margt fleira sem
þarf að huga að en við skulum
sníða okkur stakk eftir vexti í þess-
um efnum sem öðrum.
Saga liðinna alda er sagan af
baráttu mannanna við náttúruna
og sjálfa sig. Oft höfum við lotið
í lægra haldi en þó aldrei látið
bugast, heldur tekist á við erfið-
leikana. Þannig vil ég áfram sjá
íslenska þjóð og þannig vil ég að
æskan mótist. Við munum áfram
búa við óblíð náttúruöfl, en við
getum unnið með þeim, lært að
þekkja landið og hafið betur og
verndað það fyrir óæskilegum
áhrifum og áníðslu, og staðið vörð
um „ástkæra, ylhýra málið“.
í dag fagnar öll þjóðin 50 ára
lýðveldi. Við eigum það sem hveij-
um manni og hverri þjóð er dýr-
mætast, það er frelsið, réttinn til
að ráða lífi okkar og framtíð. Varð-
veitum það því að fjöreggið er brot-
hætt. Sú þjóð, sem ekki er meðvit-
uð um hvað er frelsi og sjálfstæði,
er dæmd til glötunar.
Við skulum hafa það hugfast
að við erum á hveijum degi að
móta sögu þjóðarinnar. Öll leggj-
um við þar eitthvað af mörkum.
Við getum því tekið undir með
Margréti Jónsdóttur skáldkonu er
hún orti á þessa leið:
Ó, Saga - vor harma- og hamingjudís
í hðll þinni er kyrrlátt og bjart,
hve örlát þú gafst hinni íslensku þjóð
allt hennar dýrasta skart.