Morgunblaðið - 11.08.1994, Blaðsíða 29

Morgunblaðið - 11.08.1994, Blaðsíða 29
MORGUNBLAÐIÐ ALDARMINNING FIMMTUDAGUR11..ÁGÚST1»94 29 . RAFN ALEXANDER SIGURÐSSON UM og upp úr síðustu aldamótum hófst í landinu öflug þjóðarvakning er borin var uppi af fólki sem var staðráðið í að taka til hendi og færa hér flest til betri vegar. Þetta fólk sýndi með góðum verkum sín- um og miklu áræði og dugnaði, að hér var hægt að vinna mikil afrek og láta drauma fyrri tíðar manna rætast. Fyrir einarða framgöngu þessa fólks hófst íslensk þjóð úr sárri fátækt og umkomuleysi til bjargálna og framfara, frelsis og sjálfstæðis. I virðingarskyni tölum við stundum um þetta fólk sem aldamótamenn sem lyftu þjóðinni upp úr öskustónni, mörkuðu braut til bættrar afkomu og lögðu grunn að manndómi, menningu og gróandi þjóðlífi í landinu. Kynslóðir þær sem á eftir fylgdu hafa síðan byggt á traustri undirstöðu aldamótamann- anna og fylgt í slóð þeirra við að efla og styrkja þjóðlíf hins unga og fijálsa íslands. Einn þessara dug- andi aldamótamanna sem sannar- lega markaði spor í framfarasögu þjóðarinnar var Rafn Alexander Sigurðsson, skipstjóri, en um þessar mundir eru liðin 100 ár frá fæðingu hans. Rafn var fæddur hinn 11. ágúst 1894 að Sæbóli á Ingjaldssandi í fjörðum vestra. Foreldrar hans voru hjónin Sigurður Ólafsson, bónda á Skriðnafelli á Barðaströnd, Bjarna- sonar, og Dagbjört Helga Jónsdótt- ir, bónda á Læk í Dýrafirði, Bjama- sonar. Auk Rafns áttu þau tvær dætur sem upp komust. Oddný Sig- urrós var eldri og Ólafía yngri en hann, báðar síðar húsmæður í Skagafirði, en þriðju dótturina misstu þau nýfædda. Rafn ólst upp með foreldrum sínum sem dvöldust í húsmennsku hjá vinafólki á Sæ- bóli sem og víðar. Sigurður stund- aði sjómennsku á sumrin og ýmis störf í landi á vetrum. Snemma fór Rafn að vinna fyrir sér hjá vanda- lausum og mun fyrst hafa farið sem vikapiltur að Næfranesi, þegar hann var átta ára að aldri. Nokkru eftir aldamótin varð breyting á högum þeirra Sigurðar og Dagbjartar. Þau höfðu löngum átt einhvem bústofn á hús- mennskuárum sínum og um vorið 1906 hófu þau sjálfstæðan búskap á hálfri jörðinni Ketilseyri í Dýra- firði á móti Ólafi Bjarnasyni, föður- bróður Dagbjartar, og konu hans Sveinbjargar Einardóttur. Sonur þeirra var Haraldur Ólafsson, síðar skipstjóri, og vom þeir Rafn mjög á líku reki. En jafnframt búskap stundaði Sigurður þó sjómennsku sem fyrr. Þegar skip hans kom inn um hvítasunnuna þetta sama vor, var ákveðið að Rafn fengi að fara með föður sínum á sjóinn í næstu ferð, enda þá kominn nokkuð á tólfta ár. Var þessi ferð upphafið að löngum og giftudrjúgum sjó- mennskuferli hans. Vorið 1908 hélt Sigurður á Ket- ilseyri að venju aftur til veiða og þá á skipinu Volunteer frá Þing- eyri. Rafn hafði mikinn áhuga á að fara með honum í þessa ferð, en eitthvert hugboð föður hans olli því, að hann fékk ekki leyfi til þess. Var í staðinn ákveðið að hann færi með í næstu veiðiferð. Volunteer kom aftur á tilsettum tíma inn á Þingeyri, en þá kom Sigurður ekki með. Daginn eftir kom sóknarprest- urinn í heimsókn að Ketilseyri og flutti Dagbjörtu og börnunum þá sorgarfregn að Sigurður hefði fallið fyrir borð á hafi úti og drukknað. Þetta var að vonum reiðarslag fyrir fjölskylduna og tilveran ótrygg, eft- ir að heimilisfaðirinn var horfinn. Dagbjört bjó þó áfram á Ketilseyri til fardaga 1909, er hún fluttist að Þingeyri. Rafn fermdist um vorið sem hann missti föður sinn. Upp úr fermingu réðst hann sem vinnumaður til Friðfinns Þórðarsonar á Kjarans- stöðum, sem er næsti bær við Ket- ilseyri. Þar leið honum vel og má segja að Friðfinnur gengi honum í föðurstað að nokkru leyti. Um haustið til- kynnti bóndinn vinnu- manni sínum að í stað- inn fyrir kaup skyldi hann kosta hann til náms í Núpsskóla, sem séra Sigtryggur Guð- laugsson hafði þá stofn- að fáum árum áður og naut mikils álits. Rafn fór í skólann og vann síðan áfram á Kjarans- stöðum um sumarið 1910, en fór þá annan vetur til séra Sigtryggs og lauk öllu því námi sem þar stóð til boða. Vorið 1911 hóf hann sjómennsku og var um skeið á skonnortunni Hafrúnu frá Flateyri. En í sláttar- byijun sneri hann heim að Kjarans- stöðum og hjálpaði þar til við hey- skap og önnur bústörf nokkuð fram á haustið. En um þessar mundir fór útþráin að bærast í bijósti Rafns. Hann gerði sér snemma ljóst að fá tæki- færi gáfust til að koma sér áfram í lífinu og verða að manni eins og það var kallað í því fásinni, deyfð og kyrrstöðu sem ríkti í sveitum þar á heimaslóðum. Því vildi hann breyta til, freista gæfunnar annars staðar og jafnframt sjá sig um í veröldinni. Mun hann snemma hafa einsett sér að læra allt sem hann gæti um sjómennsku og siglingar, fara í skóla og taka síðan að sér skipstjórn í fýllingu tímans. Líkt og margir aðrir ungir menn á Vest- fjörðum gerðu í þá daga, komst hann í nóvember 1911 með enskum togara til Grimsby, þá 17 ára að aldri. Þar ytra hitti hann brátt kunn- ingja frá æskuárum, þá Jón og Gísla Oddssyni frá Sæbóli, sem þar voru búsettir og urðu síðar skipstjómar- menn. Greiddu þeir götu hans með ráðum og dáð og komst hann brátt í skipsrúm. Byijaði þar með sjó- mennska hans á erlendum skipum og ævintýralegum siglingum um heimshöfin í stríði og friði næstu fimm ár. Var hann fyrst á enskum togurumm sem háseti og bátsmaður og síðar á kaupförum og þá meðal annars í siglingum til Norður- og Suður-Ameríku sem og til Mið- jarðarhafslanda. Einnig starfaði hann við kolaflutninga fyrir breska sjóherinn og tók þátt í ýmsum öðr- um áhættusömum siglingum á árum fyrri heimsstyijaldarinnar. Fylgdu þessum störfum ýmsar mannraunir og munaði oft mjóu að illa færi, svo að fáir eða engir yrðu eftir til frásagnar. Einn félaga hans á þessum árum var Einar Oddur Kristjánsson frá Þorfínnsstöðum og síðar Flateyri í Önundarfirði. Sigldu þeir saman á ýmsum skipum og urðu góðir vinir, svo að á öldum áður hefði verið sagt að með þeim væri fóstbræðralag. Heim til íslands sneri Rafn undir haust 1916 og hóf þá brátt nám við Stýrimannaskólann í Reykjavík. Sóttist honum það með ágætum og lauk hann fiskimannaprófí um vorið 1917. Um sumarið starfaði hann við sjómennsku, en fór á miðjum vetrinum eftir aftur í skólann og lauk þá farmannaprófi um vorið 1918, þá kominn nokkuð á 24. ald- ursár sitt. Það sumar hófst aftur samfelld sjómennska. Meðal annars réðist hann þá sem skipstjóri á vél- bátinn Snorra og síðar Sindra sem voru á útvegi Rögnvalds Snorrason- ar á Akureyri. Ymsa harla óvenju- lega flutninga tók hann að sér þetta sumar eins og að flytja brúnkol suður til Reykjavíkur .frá kola- námunum á Tjörnesi og sækja skipsfarm af rekavið til Jan Mayen og flytja til Siglufjarðar. Ritaði hann síðar greinargóða frásögn um Jan Mayen ferðina sem þótti for- vitnileg og harla einstæð á þeirri tíð. Um haustið 1918 fór Rafn sem stýrimaður á Hugin frá Reykjavík og tók þar síðar við skipstjórn. Var það skip einkum í salt- fiskflutningum til Mið- jarðarhafslanda. Stýri- maður var hann um skeið á togaranum Skallagrími sem stund- aði veiðar við Ný- fundnaland. Einnig starfaði hann sem stýri- maður á vb Kakala í bátaeftirliti við Vest- mannaeyjar árin 1923 og 1924 og var Friðrik Ólafsson, síðar skóla- stjóri Sjómannaskólans í Reykjavík, skipstjóri á bátnum, uns Rafn tók við af honum undir það síðasta. Mikil og góð vinátta var upp frá því með þeim Rafni og Friðriki sem entist ævilangt. Eftir það gerðist hann skipstjóri á es Nonna frá Akureyri ogjgegndi því starfí til ársloka 1926. I ársbyijun 1927 gekk hann í félag við Guð- mund Kristjánsson, skipamiðlara, og Guðmund Albertsson, fiskkaup- mann. Leigðu þeir norskt skip sem þeir höfðu í saltfísk- og saltflutning- um um skeið. Gekk sú útgerð frem- ur illa, svo að þeir félagar tóku annað norskt skip á leigu í sama skyni. Var Rafn jafnan um borð í þessum ferðum og hafði þar allt eftirlit á hendi. Árið 1928 bauðst Rafni skip- stjórastaða á es Langanesi frá Reykjavík sem þá var gert út til hákarlaveiða. Við þann óvenjulega veiðiskap var hann þó ekki lengi, því að sama sumar fékk hann tilboð um að taka við skipstjóm á es Vestra sem nokkrir Vestfírðingar og fleiri höfðu þá keypt frá útlönd- um. Tók hann góðu boði og fékk fornvin sinn, Einar Odd Kristjáns- son, með sér sem fyrsta stýrimann. Var hann síðan með það skip sam- fleytt til 1932, er Vestri var seldur. Um sumarið það sama ár tók hann við skipstjórn á es Heklu sem ný- stofnað félag, Eimskipafélag Reykjavíkur Hf, hafði þá keypt frá Noregi og var Rafn einn stofnend- um fýrirtækisins. Sat hann í stjóm þessa félags frá upphafi og til ævi- loka. Skipstjóri var hann á Heklu til 1934 og Einar Oddur stýrimaður hans. Þá tók hann við skipstjórn á es Kötlu, sem félagið hafði þá keypt til landsins, og sigldi á því skipi samfleytt í næstu sex ár. Vinur hans, Einar Oddur Kristjánsson, var síðan skipstjóri á Heklu til 1941, er þýskur kafbátur sökkti því skipi úti á Atlantshafí. Sex mönnum af áhöfninni var bjargað eftir mikla hrakninga, en 14 fórust. Var þessi atburður mikið áfall og harmsefni fyrir alla þá sem þama misstu ást- vini sína og fyrir þjóðina í heild. Og víst er að þetta áfall gekk afar nærri Rafni, því að þarna sá hann af mörgum góðum vinum og félög- um til margra ára og þeirra á með- al var skipstjórinn, Einar Oddur. Sakir veikinda neyddist Rafn til að hætta um skeið í siglingum árið 1940. Var hann þá fyrir allnokkru sestur að í Grindavík og þar hóf hann bátaútgerð og sinnti auk þess að ýmsum öðrum störfum. Hann vann á þeim ámm að samningu reglugerðar fyrir Grindavíkurhöfn og var formaður hafnarnefndar um árabil. Einnig átti hann sæti í skattanefnd Grindavíkurhrepps, gegndi formennsku í Útgerðar- félagi Grindavíkur og sat í stjóm fyrirtækisins Fiskimjöls og lýsis í sama byggðarlagi. Þá skal þess og getið að hann var einn af stofnend- um Skipstjórafélags íslands árið 1936 og gegndi ýmsum trúnaðar- störfum á þess vegum, meðal ann- ars sem varaformaður þess um ára- bil og síðar endurskoðandi. Nokkuð fékkst hann við ritstörf og eftir hann birtust alloft greinar í Sjó- mannablaðinu Víkingi og víðar. Eimskipafélag Reykjavíkur seldi es Kötlu árið 1945, en nýtt skip, Katla II, var smíðað í Svíþjóð fyrir félagið 1948. Rafn dvaldist þá ytra og hafði umsjón með smíðinni, meðan hún stóð yfir. Var hann síð- an skipstjóri á ms Kötlu til ævi- loka, að frátöldum nokkrum mán- uðum 1957, er hann hafði eftirlit með vinnu við ms Öskju, sem félag- ið lét þá smíða fyrir sig, einnig í Svíþjóð. Fyrir ágæt störf sín var Rafni sýndur margvíslegur sómi við ýmis tækifæri. Meðal annars var hann sæmdur riddarakrossi hinnar íslensku fálkaorðu árið 1951. Þá hlaut hann, fyrstur íslenskra skip- stjómarmanna, viðurkenningu Loyds í London fyrir langa og far- sæla og áfallalausa skipstjórn. Rafn Alexander andaðist um borð í skipi sínu Kötlu, þá staddur í norskri höfn, hinn 12. september 1960, rúmlega 66 ára að aldri. Rafn var mikill gæfumaður í einkalífí sínu. Hann kvæntist árið 1929 Ingveldi Einarsdóttur, kaup- manns og útgerðarmanns í Garð- húsum í Grindavík, Einarssonar, og k.h. Ólafíu Ásbjarnardóttur, óðals- bónda og hreppstjóra í Innri-Njarð- vfk, Ólafssonar, mikilli öndvegis- og myndarkonu. Nokkru síðar kvæntist Einar Oddur Kristjánsson Guðrúnu Jóhönnu Einarsdóttur, systur Ingveldar, og þar með tengd- ust þessir æskuvinir einnig íjöl- skylduböndum. Þeim Rafni og Ing- veldi varð tveggja barna auðið sem eru: 1) Ólafía, hússtjórnarkennari, gift Niels P. Sigurðssyni, sendi- herra. Þau eiga þijú böm, Rafn Alexander, Karitas og Sigurð Bald- vin. 2) Sigurður, stýrimaður og skipstjóri og síðar kaupmaður í Sandgerði, kvæntur Solveigu ívars- dóttur og varð þeim þriggja barna auðið sem em Rafn Alexander, El- ísabet Ólöf og Ingveldur Ásdís. Öll barnabörn Rafns og Ingveldar em vel menntað dugnaðar- og myndar- fólk sem haslað hefur sér völl á hinum ýmsum sviðum þjóðlífsins. Sigurður Rafnsson féll frá árið 1985, mjög um aldur fram. Þau Rafn og Ingveldur lifðu sam- an í farsælum hjúskap og vom eink- ar samhent um að skapa sér og börnum sínum gott og fagurt heim- ili, þar sem gestum og gangandi var jafnan mætt af einstakri vin- semd og alúð. Fyrstu búskaparár sín áttu þau heima í Reykjavík, síð- an bjuggu þau um árabil í Grinda- vík, en fluttust aftur til Reykjavíkur á efri ámm sínum. Rafn skipstjóri hefur orðið minni- stæður öllum þeim sem honum kynntust og voru samtíða um Iengri eða skemmri tíma. Hann var glæsi- menni hið mesta að vallarsýn, há- vaxinn, karlmannlegur og virðuleg- ur í framgöngu. Fríður var hann' " sýnum og bauð af sér góðan þokka. Svipurinn bar vott um skapfestu og stillingu og fas hans einkenndist af prúðmennsku og siðfágun. Víð- lesinn var hann og vel máli farinn. Orðræðu sína kryddaði hann gjarna með spakmælum og skáldlegum til- vitnunum, þegar svo bar undir. Glaður var hann á góðri stund og átti til að bera ríkulega kímnigáfu, sem hann þó flíkaði ekki hversdags- lega. En hann var jafnframt alvöru- maður og fastur fyrir, þegar það átti við, og lét ógjama af því sen^*» hann taldi sannast og réttast. Þó var hann jafnan réttsýnn og sann- gjarn gagnvart skoðunum annarra og lagði sig fram um að efla frið og góðvild meðal manna. Eitt helsta aðalsmerki Rafns var trygglyndi. Hann var sannur vinur vina sinna og naut hylli allra góðra manna. Kom það ekki hvað síst fram í umgengni hans við skipveija sína. Var áberandi, hversu margir þeirra sem til hans réðustj fóru helst ekki úr því skipsrúmi. I þeim stóra hópi skal sérstaklega getið þeirra Bjama Pálmasonar, skip- stjóra, og Geirs Vilbogasonar, bryta, þótt íjölmargir aðrir kæmur og þar við sögu. Þá var Rafn sér-' staklega tryggur og góður sonur móður sinnar, Dagbjartar, sem lifði til hárrar elli og naut umhyggju hans og konu hans í ríkum mæli. Sama tryggð og vinátta kom fram hjá þeim hjónum gagnvart systram Rafns sem og öðrum ættingjum og tengdafólki. í huga Rafns var frændrækni dyggð sem hann ávallt rækti af stakri kostgæfni. í fáum orðum sagt, þá var Rafn Alexander þeirrar gerðar, að hverjum manni var það ávinningur að kynnast hon- um og njóta samvista við hann. Má því óhikað heimfæra á hann orð Jóns biskups Ögmundssonar, er hann mælti um kennara sinn og velgjörðamann, Isleif biskup, að ávallt kæmi sér hann í hug, er hann heyrði góðs manns getið. Og þótt öld sé liðin frá fæðingu hans, þá lifír minning hans áfram, því að: „Orðstír deyr aldregi, hveim er sér góðan getur". Jón R. Hjálmarsson UTSALA Herranáttföt CALBA IfH C'EST FOU LE SUCCÉS OU'ON A PARÍSARbúðin Austurstræti 8, sími 14266 2.500,- Barnanáttföt 1.200,- Barnanærfatasett 390,- Sokkabuxur 300,-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.