Morgunblaðið - 13.11.1994, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Flekkuð ímynd
móður Theresu
IMYND móður Theresu er ekki
lengur óflekkuð. Í heimildar-
mynd, sem sýnd var í breska
sjónvarpinu í vikunni, er
dregin upp ófögur mynd af móður
Theresu og starfl hennar. í henni
er móðir Theresa sögð lýðskrumari,
fjandmaður framfara og þjónn jarð-
nesks yfirvalds, sem hafi meiri
áhuga á samneyti við þekkt fólk á
borð við Ronald Reagan og Elísa-
betu Englandsdrottingu en að
bjarga mannslífum. Hefur myndin
vakið upp hörð viðbrögð, sérstak-
lega á meðal kaþólikka, sem segja
ekkert hæft í ásökununum. Dálka-
höfundur Daily Telegraph, Trevor
Fishlock, sem hefur kynnt sér starf-
semi móður Theresu, segir hana
ómaklega árás þó að vissulega megi
gagnrýna ýmislegt við starfsemina,
sem móðir Theresa rekur í Kalkútta.
Móðir Theresa er Albani, fædd
árið 1910. Hún var skírð Agnes
Bojaxhiu, en hugur hennar hneigð-
ist snemma til kaþólskrar trúar og
er hún var 18 ára hélt hún til ír-
lands, þar sem hún hugðist ganga
í klaustur. Leið hennar lá hins veg-
ar sama ár til Indlands, þar sem
hún hefur verið búsett síðan. Árið
1948 flutti hún aðsetur sitt til fá-
tækrahverfa Kalkútta, þar sem hún
hefur aðstoðað hina fátæku, þjáðu
og deyjandi.
Þekktasta stofnun móður Ther-
esu er heimili hinna deyjandi í
Kalkútta. Þúsundir manna, sem að
öðrum kosti myndu enda lífdaga
sína á götum úti, deyja við mann-
sæmandi aðstpsður. Trúboðar hins
kristilega kærleika reka nú um 500
heimili í um 100 löndum og sjá um
hálfri milljón fjölskyldna fyrir mat
á ári hvetju. Móðir Theresa hlaut
friðarverðlaun Nóbels árið 1979.
Engiil helvítis
Titill heimildarmyndarihnar, sem
Rás 4 í Bretlandi sýndi sl. þriðju-
dagskvöld, gaf til kynna hvað á
eftir færi; „Engill helvítis". í henni
leitast þáttahöfundurinn, Christop-
her Hitchens, við að afhjúpa móður
Theresu sem eiginhagsmunasegg
sem þrffíst á fjölmiðlaumfjöllun.
„Hið óguðlega hjónaband fjölmiðla-
blekkingar og miðaldahjátrúar hef-
ur fætt af sér helgimynd sem fáir
hafa verið svo ósmekklegir að efast
um,“ segir Hitchens.
í myndinni er vakin athygli í því
að móðir Theresa hafí ekkert á
móti því að tengja nafn sitt harð-
stjórum og kaupsýslumönnum með
óhreint mjöl í pokahorninu. Hún
hafí m.a. lagt blómsveig á leiði
Enver Hoxha, leiðtoga Albaníu,
Bresk sjónvarpsmynd þar sem ráðist er
gegn móður Theresu hefur vakið upp hörð
viðbrögð. Dálkahöfundur Daily Telegi'aph
veltir því fyrir sér hvort myndin hafí eitt-
hvað til síns máls þó að hann telji umljöll-
unina í heild ómaklega.
árið 1988, og þegið viðurkenningu
Baby Doc, harðstjórans á Haítí,
árið 1980. Þau orð hennar um
stjórn hans að hún hafi „aldrei séð
fátækt fólk jafn meðvitað um leið-
toga sinn — [sem var] mér yndis-
legt og lærdómsríkt" þykja einnig
í hæsta máta barnaleg.
Þá er fullyrt að það fé sem móð-
ir Theresa hafi safnað endi oftast
nær í fjárhirslum kaþólsku kirkj-
unnar í stað þess að renna til upp-
byggingar heimila fyrir fátæklinga.
Það sem sem fer þó einna mest
fyrir bijóstið á kaþólikkum er sú
fullyrðing að móðir Theresa sé
óhæf til að beijast gegn fóstureyð-
ingum, þar sem hún sé „líklega
hrein mey“.
„Gróf skrípamynd"
Heimildarmyndin hefur vakið
geysilega reiði í Bretlandi. Kallaði
talsmaður kaþólsku kirkjunnar
þáttastjórnendur „ræsisrottur“ og
Basil Hume, kardináli og leiðtogi
breskra kaþólikka, sagði þáttinn
vera „grófa skrípamynd".
Starfsmenn móður Theresu hafa
svarað því til að Guð muni dæma
verk hennar,-ekki sjónvarpið. Þá
hefur einn starfsmaður hennar full-
yrt að margar ásakananna séu
ekki á rökum reistar. Hann hafí
t.d. aldrei vitað til þess að peningar
hafí borist stofnuninni í Kalkútta,
móðir Theresa hafí beðið fólk um
að gefa frekar teppi og lyf.
Fleiri hafa blandað sér í deilum-
ar; Victoria Gillick, sem barist hef-
ur gegn fóstureyðingum, segir að
ekki þurfí að setja spumingarmerki
við starfsemi móður Theresu, held-
ur hvað búi að baki hjá músliman-
um Tariq Ali, framleiðanda mynd-
arinnar, og gyðingnum Michael
Grade, stjómanda Rásar 4.
Ýmislegt athugavert
Blaðamaðurinn Trevor Fishlock,
sem kynnt hefur sér starfsemi
móður Theresu, segir heimildar-
myndina draga upp ómaklega
mynd af henni, þrátt fyrir að ýmis-
legt sé við starfsemiria að athuga.
„Það var ógleymanlegt. Þegar
ég yfírgaf yfírþyrmandi skrautleg-
ar aðalgötur Kalkútta og hvarf inn
í ógleymanlegt athvarf móður
Theresu. í stóm herbergi lágu hin-
ir veiku og deyjandi í röðum á
þunnum dýnum. Þeir hóstuðu og
stundu og margir þjáðust greini-
lega. Nunnur í hvítum kuflum voru
á þönum. Nokkrir sjálfboðaliðar frá
Vesturlöndum krupu hjá þeim
sjúku til að veita einhveija líkn.
Nú, rétt eins og fyrir tíu ámm
þegar ég heimsótti móður Theresu,
fá hinir deyjandi litla læknishjálp.
Þeir era búnir undir endalokin.
Aðstæður þeirra em mun betri en
ef þeir lægju á götum úti, þar sem
þeir bjuggu, þeir fátækustu.
Hjá móður Theresu fá þeir ein-
hveija hjálp, þeim er að minnsta
kosti haldið hreinum og þeir deyja
ekki einir og yfirgefnir. Þeim er
sýndur kærleikur og hlýja. En sum-
ir’sjálfboðaliðarnir virtust hafa litla
sem enga hugmynd um það hvaða
læknishjálp á að veita fársjúku
fólki, þrátt fyrir góðan vilja. Lítið
var um lyf og það hefur ekki breyst.
Ritstjóri breska læknaritsins
Lancet skrifaði nýlega að hann
teldi að læknismeðferð á heimili
hinna deyjandi tilviljanakennda og
að sjaldan væri um rétta sjúkdóms-
greiningu að ræða eða að gefín
væru verkjastillandi lyf.
Á þeim tíma sem ég var í Ind-
landi hitti ég unga konu sem hafði
aðstoðað í einu hjálparskýla móður
Theresu fyrir ungböm. Hún sagði
að bömin hefðu ekki fengið full-
nægjandi eftirlit, því nunnumar
sem sáu um þau hefðu viljað allt
fyrir þau gera en hefðu litla þjálfun
og enga hugmynd um hvernig ætti
að meðhöndla ungböm, sérstaklega
þau sem væru veik.
Taldi hún að margar vestrænu
konumar, sem fóm til Indlands til
að aðstoða móður Theresu, gerðu
það til að uppfylla eigin þörf, sum-
Morgunblaðið/Jóhanna Kristjónsdóttir
JÓHANNA Kristjónsdóttir blaðamaður hitti móður Theresu í írak
vorið 1991, nokkru eftir að Flóastríðinu lauk. Hún var að setja á
laggirnar munaðarleysingjahæli í Bagdad, ríkisstjórnin lagði til
húsnæði en hún kostaði reksturinn. „Hún sagði mér að henni hefði
runnið svo til rifja bágindin í landinu að hún hefði fengið vilyrði
fyrir að stofna annað í borginni Karbala. Mér kom á óvart hvað hún
er oggulítil og bogin. Mér þótti hún í senn mild með blíða útgeislun
og mjög töff og ég hreifst af henni.“
ar sæktust eftir lífsfyllingu, reynslu
til að búa að þegar þær héldu aft-
ur til þægilegra heimila sinna.“
Milligöngumaður
hinna ríku og fátæku
Á þessum tíma var móðir Ther-
esa þegar orðin heimsþekkt, tákn-
mynd góðsemi og líknarstarfs; lág-
vaxin, álút og brosleit. Indveijar
höfðu látið af efasemdum sínum
um hana og starf hennar og hún
var þá nokkurs konar tákn Kalk-
útta. Nafn hennar var samofið
borginni og jafnsjálfsagt fyrir
blaðamenn og tignarfólk að heim-
sækja hana.
Fishlock segir að sá helgiljómi,
sem hefur leikið um hana, hafí
gert það að verkum að nýtt orðtak
hafí skotið upp kollinum: Þú getur
ekki sagt þetta, það væri svipað
og að bera út óhróður um móður
Theresu. Nú hafí stjórnendur Rásar
4 hins vegar látið verða af því og
árás þeirra á hana veki furðu fyrir
hversu illskeytt og miskunnarlaus
hún sé.
Ljóst sé að myndin hafi verið
gerð til að vekja hörð viðbrögð.
Þó að það hljómi kaldhæðnislega,
hafí þáttargerðarmennirnir nokkuð
til síns máls, móðir Theresa sé
ekki hafín yfír gagnrýni.
Fishlock segir þáttagerðarmann-
inn Hitchens, vinstrisinnaðan blaða-
mann í Washington, greinilega not-
færa sér móður Theresu til að koma
höggi á menn sem honum sé í nöp
við, t.d. Ronald Reagan. Hins vegar
endurspeglist í mynd hans efasemd-
ir sem fjöldi fólks, þó að það sé í
minnihluta, hafí um starfsaðferðir
móður Theresu.
„Sem betur fer vinnur margt
fólk óeigingjarnt starf í þágu
hinna fátæku og veiku, án þess
að á því beri. Það var hins vegar
móðir Theresa sem heimurinn út-
nefndi dýrling sinn. Hún er að
hluta til tilbúningur fjölmiðla, tákn
dyggðar og líknar, hún hefur verið
skipuð milligöngumaður hinna
efnuðu og hinna fátæku og illa
stöddu. Hún ferðast mikið, kemur
gjarnan þangað sem hörmúrígar
hafa dunið yfir og er sífellt efni
Qölmiðla."
Nýta sér frægð
móður Theresu
„Móðir Theresa er stórmerk
kona, góð kona sem hefur ágætá
kímnigáfu. Eitt sinn er ég ræddi
við hana í Kalkútta, baðst ég afsök-
unar á því að tefja hana. Hún svár-
aði: „Jafnvel blaðamenn geta unnið
starf Guðs.“ Það að hitta hana
vekur menn til umhugsunar um
styrk og eðli trúarinnar. Einn helsti
galli heimildarmyndarinnar var að
viðurkenna ekki dyggðir móður
Theresu.
Menn hafa nýtt sér frægð henn-
ar, hinir góðu jafnt og þeir illu vilja
baða sig.í ljómanum sem af henni
stafar. Hún hefur leyft illmennum
að njóta góðs af því að tengjast
sér en frægð hennar hlaut að end-
ingu að leiða til þess að það félli
á helgimyndina. Starf hennar og
orðspor eru hins vegar eflaust
nægileg til þess að standa af sér
þessa árás sjónvarpsins."
Timorbúar
mótmæla
STÚDENT frá Austur-Timor flýr
undan indóneslskum lögreglumanni
í Djakarta í gær. Um 30 manna
hópur stúdenta frá Austur-Timor
réðst inn í bandaríska sendiráðið í
indónesísku höfuðborginni í gær-
morgun og krafðist þess að stjórn
Bills Clintons styddi kröfur þeirra
um að skæmliðaleiðtoginn Xanana
Gusamo yrði látinn laus úr fangelsi.
Starfsmenn sendiráðsins sögðu
mönnunum í fyrstu að þeir mættu
vera eins lengi og þá lysti en nokkr-
um stundum síðar var þeim sagt að
þeir yrðu að fara fyrir kvöldið. Stúd-
entarnir hótuðu að sitja sem fastast
þar til kröfum þeirra yrði mætt.
„Bandaríkin era eina risaveldið, við
teijum að Bandaríkjamenn geti notað
áhrif sín til að koma Austur-Timor
til hjálpar", sagði einn mannanna.
Zhírínovskíj vill helst
skeggræða alþjóðamál
Washington, New York. Reuter.
RÚSSNESKI þjóðernissinninn Vlad-
imír Zhírínovskíj ávarpaði fund
blaðamannafélagsins í Washington
á föstudagskvöld og sagði að hann
væri orðinn hundleiður á að svara
spurningum um gyðingahatur, Adolf
Hitler og rétt Rússa til að fá Álaska
á ný. Nú vildi hann snúa sér að því
að ræða helstu alþjóðamál.
Á fundi með fréttamönnum á
þingi Sameinuðu þjóðanna á mið-
vikudag, sagði Zhíríiiovskíj að SÞ
hefðu staðið sig mun betur fyrir 15
til 20 árum. Sagðist hann vera mót-
fallinn þeirri'stefnu SÞ að beita refs-
iaðgerðum, sem bitnuðu ekki á leið-
togunum heldur konum, börnum og
sjúklingum, t.d. í írak, Líbýu og
Júgóslavíu. Þá neitaði hann því að
hafa unnið hjá sovésku öryggislög-
reglunni, KGB, þótt hann hefði lang-
að til þess, og kvaðst hvorki vera
af gyðingaættum eða gyðingahatari.
„Minnihluti gyðinga"
Hann sagði fólk [í Rússlandi]
áfellast blaðamenn sem „væru full-
trúar minnihluta gyðinga" fyrir að
fagna hruni Sovétríkjanna, á sama
tíma og ný fyrirtæki væru „að mestu
undir stjórn gyðinga og að stór hluti
þjóðarinnar skildi að stærstur hluti
peninganna í þessum bönkum og
fyrirtækjum væru óhreinir pening-
ar“.
Hörð mótmæli voru m.a. í San
Francisco vegna komu Zhírínovskíjs,
þar sem honum var líkt við Hitler.
Austur-Timor var um nokkurra
alda skeið portúgölsk nýlenda en
Indónesar lögðu eyjarhlutann undir
sig 1975, síðan hafa þeir beitt íbúana
mikilli harðneskju og féllu að sögn
Keuter
sjónarvotta um 150 manns í mót-
mælaaðgerðum fyrir þrem ámm.
Næstu daga verða Indónesar gest-
gjafar leiðtogafunds Kyrrahafsríkja
og verður Clinton einn þátttakenda.