Morgunblaðið - 13.11.1994, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MARGIR íslendingar hafa búið hér
um lengri eða skemmri tíma, sumir
við nám, aðrir við störf, og um
þijár hafnarborgir Edinborgar - Granton,
Leith og Newhaven - fóru flestar þær þús-
undir Islendinga, sem fluttust til Vestur-
heims á síðara hluta 19. aldar. Fram yfir
miðja þessa öld komu farþegaskip Eim-
skipafélagsins líka við í Leith á leið sinni
til Kaupmannahafnar. Margir muna því enn
ferðir Gullfoss til Leith, þegar ferðir til
útlanda voru ferðalög - ekki hlaup \flug-
stöðvum að missa ekki af vél.
Edinborgarkastali
Þegar minnst er á Edinborg, kemur flest-
um fyrst í hug kastalinn, Edinburgh Castle,
sem gnæfir efst á kastalahæðinni og lengi
hefur verið tákn Edinborgar. Í fornu skjald-
armerki Edinborgar eru líka þrír turnar
kastalans greyptir í silfurskjöld, sem borinn
er af ungmey og hjartardýri. Yfir skildinum
hvílir átta arma gullkóróna og akkeri og
efst veifa með latnesku orðunum Nisi dom-
inus frustrata, án drottins ekkert. Endu-
róma þessi orð orð úr 127. sálmi Davíðs:
„Ef Drottinn byggir ekki húsið, erfíðar
smiðurinn til einskis." Lengi notuðu silfur-
smiðir hér um slóðir líka þijá turna Edin-
borgarkastala til þess að sýna að silfrið í
smíðisgripum þeirra væri hreint.
Snemma á miðöldum gerðu konungar
Skota Edinborgarkastala að setri sínu. Elsta
mannvirki, sem varðveist hefur á kastala-
hæðinni, er kapella Margrétar drottningar,
St Margaret’s Chapel. Margrét varð drottn-
ing Malcolms Canmore Skotakonungs árið
sem Gissur biskup ísleifsson var kjörinn
biskup eftir föður sinn. Malcolm var sonur
Duncans þess sem lét drepa Macbeth, sælla
minninga, og Shakespeare segir frá í leik-
riti sínu um Macbeth og raunir hans. Ekki
er kapella heilagrar Margrétar stórt eða
íburðarmikið hús, sex sinnum fjórir metrar
að innanmáli, en á kapellunni hvílir mikil
helgi, og sækjast menn eftir að fá þar unn-
in prestverk á sama hátt og í Arbæjar-
kirkju. Sést af þessu, að ekki er það ávallt
stærð og ytra útlit sem hrífur mest.
Veður og lundarfar
Síðan ég kom til Edinborgar í byijun
september, hafa veður verið með eindæm-
um. Eftir langt og gott sumar komu langar
haustblíður. Islenskir bændur hefðu talið
þetta boða eldgos, en hér verða engin eld-
gos lengur, þótt ýmislegt gangi á í Breta-
veldi. Undanfamar vikur hefur verið hér
hægviðri og bjartviðri og hiti lengst af 16
til 20 sýjg. Þætti það víða á íslandi gott
sumarveður. Nú, þegar kominn er miður
október, er farið að kólna og lauf tekið að
falla af tjám, þótt enn sé 10 til 12 stig
yfir hádaginn. Ferðamenn hafa því notið
lífsins hér, og á Kóngssonastræti, Princes
Street, hefur mátt heyra öll heimsins tungu-
mál - meira að segja íslensku - því að
kaupferðir íslendinga em byijaðar hingað
- og margir að flýta sér og sumir landar
hafa hærra en aðrar þjóðir.
Þótt villandi geti verið að alhæfa, er
stundum hjálp að því og til þess að öðlast
—heildarsýn er oft nauðsynlegt að alhæfa.
Það sem vakið hefur athygli mína þéssar
fyrstu vikur, er hjálpsemi fólks og hlýlegt
viðmót. Það gengur svo lang að afgreiðslu-
fólk í bönkum brosir og gerir að gamni sínu
og lítur á það sem hlutverk sitt að sinna
Hjálpsemi
og hlýlegt viðmót
Edinborgarbréf
Næst á eftir Björgvin og Kaupmannahöfn, sem um langt
--------------------------------------------------------
skeið voru höfuðborgir Islands, er Edinborg sennilega sú
---------------------------------------------j----------
erlend stórborg, sem mest hefur komið við sögu Islands og
íslendinga, skrifar Tryggvi Gíslason frá Edinborg, en hann
mun senda blaðinu þaðan línu öðru hveiju nú næstu mánuði.
viðskiptavinum bankans - en ekki að spjalla
við samstarfsfólk.
Á götum úti getur maður átt von á því
að vera ávarpaður að fyrra bragði og spurð-
ur, hvort veita megi aðstoð - ef gesturinn
lítur út fyrir að vera orðinn utan garna. Á
dögunum hljóp Skoti á mínum aldri mig
uppi á götu og spurði hvort ég væri villtur.
„You look a little lost.“ Hann spurði líka,
hvort ég væri íslendingur, honum sýndist
það. Móðir hans hefði farið brúðkaupsferð
til íslands á árunum fyrir stríð, og sonur
hans hefði í fyrra farið ógleymanlega ferð
um ísland. Sjálfur hefði hann átt góð við-
skipti við Islendinga. „Magnifícent co-
untry.“ íslendingi í erlendri stórborg hlýnar
um hjartaræturnar við slík orð, enda er
ísland sannarlega fagurt land og stórbrot-
ið. Kurteisi og hlýlegt viðmót er hins vegar
ekki sterkasta hlið okkar Islendinga og eig-
um við enn margt ólært, þótt sumt af-
greiðslufólk í stórverslunum sé farið að
bjóða góðan dag.
Ýmsar verða ævirnar
Skotar - og jafnvel Englendingar - segja
að Edinborg sé fegursta borg á Bretlands-
eyjum. Ekki þori ég um það að segja, en
Edinborg er fögur borg og aðlaðandi með
margbreytileg hús og gamlar byggingar,
þröng stræti og óteljandi torg. Hér búa nær
fímm hundruð jiúsund manns - eða tvöfalt
fleiri en allir Islendingar. Borgin er því í
raun margt - margar borgir, og ýmsar
verða ævirnar í slíkri stórborg, eins og
gefur að skilja. Munur á háum og lágum
er hér líka meiri en íslendingar eiga að
venjast, þar sem sjómaðurinn og bóndinn
telja sig engu minni en prófesorinn og ráð-
herrann - og eru það heldur ekki. Stétta-
skipting hefur heldur aldrei verið til á ís-
landi í evrópskri mynd - hvort sem það
hefur orðið okkur til góðs eða ills. En lág-
stéttarfólk hér, fátækt og menntunarlaust,
ber stétt sína með sér.
Um 1960 varð afturkippur í skösku at-
vinnú- og efnahagslífí. Iðnaður dróst saman,
fískveiðar í Norðursjó ög við stendur Skot-
lands urðu að engu vegna ofveiði og mengun-
ar og skoskur landbúnaður, sem þó var lengi
í fararbroddi, átti örðugt uppdráttar. Þegar
olía fannst í Norðursjó fyrir aldarfjórðungi,
varð það skosku efnahagslífí nokkur lyfti-
stöng, einkum í Aberdeen og nágrenni. Hins
vegar er talið óvíst að olían hafi orðið skosku
efnahagslífi mikil lyftistöng í raun. Þar hafi
aðrir grætt meira en Skotar. En vegna sam-
dráttar er atvinnuleysi mikið með þeim af-
leiðingum sem því fylgir.
Útigangur ungs fólks
Undanfarnar vikur hefur mikið verið tal-
að um útigang ungs fólks í Skotlandi. Hér
í borg eru nokkur hundruð ungmenni, sem
hvergi eiga höfði að halla og sofa úti -
„sleep rough“, eins og það er kallað. Má
iðulega sjá ungt fólk sitja flötum beinum
við gangstéttir í miðborginni og betla.
Ástæður fyrir þessu umkomuleysi eru
margar. Það sem mestu veldur er atvinnu-
leysi. Ungt fólk fær ekki vinnu og er upp
á aðra komið - og þá ekki síst foreldra
sína, því að atvinnuleysisbætur eru tak-
markaðar. Og það er illt að vera upp á
aðra kominn - allt er betra en bæn - og
þegar á reynir, leggjast sumir þessir ungu
atvinnuleysingjar út heldur en þiggja af
foreldrum sínum, sem sumir eru heldur
ekki aflögufærir.
Eitt brýnasta verkefni hér í landi er því
að ráða bót á atvinnuleysi og vinna bug á
umkomuleysi og afbrotum ungs fólks. For-
sætisráðherrann vill því breyta „the yop
culture", sem hann nefnir svo, „the young
people’s culture“, menningu unga fólksins.
Til þess að vinna bug á þeirri ómenningu
sem atvinnuleysi og glæpir eru verður hins
vegar að höggva að rótum sjálfs meinsins,
sem víða gerir nú vart við sig í Evrópu -
en til þess þarf heila sjón og mikinn kjark.
Robert Louis Stevenson
Eins og aðrar borgir á Edinborg sér
marga fræga syni og dætur. Á þessu ári
minnast menn hundruðustu ártíðar eins
fægasta sonar borgarinnar, rithöfundarins
Roberts Louis Stevensonar, sem fæddist
hér í norðurbænum 13. nóvember 1850, í
húsinu nr 8 við Howard Place, andspænis
Royal Botanic Garden, örskammt frá New-
haven, þar sem ég bý. Robert Louis Steven-
son var af góðu fólki kominn. Faðir hans
og afi voru báðir verkfræðingar og afí hans
og nafni raunar frumkvöðull í smíði sigl-
ingavita við Bretland. í móðurætt voru
kunnir embættismenn og lærdómsmenn.
Eins og margir miklir menn var Robert
Louis Stevenson brellinn og um tíma upp-
reisnargjarn og þvermóðskufullur. Hins
vegar erfði hann lugnaveiki móður sinnar
og var lengst af ævi sinnar veill fyrir brjósti.
Faðir hans ætlaði honum að verða verk-
fræðingur og stundaði hann um skeið nám
í verkfræði við Edinborgarháskóla, en sneri
sér að lögum og lauk prófí 25 ára, þótt
aldrei stundaði hann lögfræðistörf. Þótti
hann ekki lögmannlega vaxinn. Eftir ástar-
ævintýri og brall gekk Robert Louis Ste-
vensson að eiga bandaríska konu, Fanny
Osboume, sem var tíu árum eldri en hann.
Fanny Osbourne hafði skilið við mann sinn
fýrir siðlaust líferni hans og framhjáhald,
en hafði átti með honum son og dóttur, sem
fylgu þeim Robert alla tíð. Sjálf eignuðust
þau engin böm. Fanny var af sænskum og
hollenskum ættum. Var skírnarnafn hennar
Frances Mathilda Van de Grift. Var hún
fríð kona og svipmikil persóna.
Þau Fanny og Robert Louis Stevenson
bjuggu víða, í Skotlandi, Sviss og í Bour-
nemouth, og heilt ár sigldu þau um Kyrra-
haf á jakt sem nefnd var Casco. Árið 1890
settust þau svo að á eynni Upolu í Samoa
eyjaklasanum. Þar gekk Robert Louis Ste-
venson gegn nýlendustefnu Breta og Þjóð-
veija og hlaut bágt fyrir en í augum eyja-
skeggja var hann guð. Hinn 3. desember
1894 dó Robert Louis Stevenson snögglega
úr heilablóðfalli. Söfnuðust innfæddir sam-
an og lögðu þennan fræga son Edinborgar
til hinstu hvílu á háfjallinu á eynni Upolu.
Á skammri ævi náði Robert Louis Steven-
son að verða einn af kunnustu rithöfundum
Evrópu. Liggja eftir hann yfir fimmtíu
skáldsögur, leikrit, ljóðabækur og ferðasög-
ur. En flest mannanna verk falla í gleymsku
og dá. Tvö skáldverk hans eru þó enn þekkt
og lesin: Gulleyjan, Treasure Island, sem
út kom árið 1883, og Sagan af doktor Je-
kyll og herra Hyde, The Strange Case of
Dr. Jekyll and Mr. Hyde, sem út kom 1886.
Gulleyjan, þar sem Long John Silver er
aðalpersónan, verður enn um hríð lögð að
jöfnu við söguna af Robinson Crusoe, sem
nefnd hefur verið fýrsta skáldsaga Vestur-
landa. Sagan um góðborgarann og vísinda-
manninn, sem með vísindalegri þekkingu
sinni breytti sjálfum sér í andfélagslegt
afstyrmi, vakti óhemju athygli og hefur
a.m.k tvívegis verið kvikmynduð, og dr.
Jekyll/hr. Hyde löngu ein kunnasta persóna
heimsbókmenntanna og til hennar vitnað
þegar lýsa skal sérstöku undirferli og tvö-
feldni manna.
t
Móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
ÞURÍÐUR JÓNASDÓTTIR,
verður jarðsungin frá Fossvogskapellu þriðjudaginn 15. nóvember
kl. 13.30.
Hera Karlsdóttir,
Hilmar Karlsson, Halldóra Jónsdóttir,
Guðrún Þorvarðardóttir Dyer,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Minningarathöfn um eiginmann minn
og föður okkar,
JOUKE BOUIUS,
fer fram í Háteigskirkju miðvikudaginn
16. nóvember kl. 15.00
Sigrún Sævarsdóttir Bouius,
Ari Jouke Bouíus, Veigar Gerrit Bouius.
t
Móðursystir mín,
GUÐBJÖRG ÞORSTEIIMSDÓTTIR,
Bergstaðastræti 40,
Reykjavík,
verður jarðsungin frá Dómkirkjunni miðvikudaginn 16. nóvember
kl. 15.00.
Þeim, sem vilja minnast hinnar látnu, er bent á líknarstofnanir.
Gunnar Valdimarsson.
t
Kveðjuathöfn um móður okkar og tengdamóður,
GRÓU HERTERVIG
frá Akureyri,
sem lést í Borgarspítalanum í Reykjavík þann 8. nóvember, fer
fram í Fossvogskirkju miðvikudaginn 16. nóvember kl. 10.30.
Útförin verður gerð frá Akureyrarkirkju mánudaginn 21. nóvem-
ber kl. 10.30.
Arna Hjörleifsdóttir, Jóhannes R. Snorrason,
Ingvi Hjörleifsson, Ólína Halldórsdóttir
og fjölskyldur.
Suöuriandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
til kl. 22,-einnig um helgar.
Skreytingar við öli tilefni.
afavnrur
- kjarni málsins!