Morgunblaðið - 22.11.1994, Qupperneq 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 22. NÓVEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ný tímarit
• ANDBLÆR heitir nýútkomið
tímarit sem hefur undirtitilinn: Bók-
menntir og draumbókmenntir. í
formála segir frá skáldakvöldum
Andblæs sem eru orðin 40, sjálf-
útgáfuforlaginu Andblæ og stefnu
tímaritsins. Fimmtán höfundar eiga
efni í tímaritinu þar á meðal sögur,
ljóð, grein um draumorð og drauma-
setningar og draumbókmenntir.
Draumbókmenntir eru bókmenntir
skrifaðar eftir drauma. Ritstjóri er
Bjami Bjarnason. Með honum í rit-
nefnd eru Ágúst Borgþór Sverris-
son, Steinunn Asmundsdóttir og
Þórarinn Torfason.
Heftið er 76 blaðsíður, fæst í Máli
ogmenningu við Laugaveg, Ey-
mundsson, Austurstræti, ogBóksölu
stúdenta ogkostar 570 krónur. Fors-
íðumynd er eftir Kristínu Arngríms-
dóttur.
• HITT húsið hefur gefið út sextán'
síðna teiknimyndahefti eftir tíu unga
höfunda en útgáfa blaðsins er loka-
þátturinn í Ung-
listahátíð Hins
hússins. Ung-
listahátíðin var
haldin í þriðja
sinn í ár. Hátíðin
hefur vaxið frá
ári til árs og núna
voru þátttakend-
ur 1.132 en
áhorfendur á
fimmta þúsund
og eru þó ótaldir
þeir fjölmörgu sem fylgdust með
uppákomum í Kringlunni og Kola-
portinu og sáu ljósmyndasýningu í
Háskólabíói. Á dagskránni voru m.a.
tónleikar, upplestrar, kvikmyndasýn-
ingar, leiksýningar og myndlistar-
sýningar. Þá voru einnig starfræktar
listsmiðjur og fram fór ljósmynda-
og stuttmyndamaraþon. Hluti af
Unglist í ár var norræna tónlistarhá-
tíðin Norden rockar þar sem hljóm-
sveitir frá vinabæjum Reykjavíkur á
Norðurlöndum léku.
Úr skopmynda-
blaðinu.
Myndlistarmenn mótmæla
MYNDLISTARMENN stóðu í
gær fyrir aðgerðum til að vekja
athygli á að ekki er gert ráð
fyrir fjárframlagi til Listskreyt-
ingasjóðs ríkisins í fjárlögum
næsta árs. Aðgerðirnar fólust í
því að segldúk var brugðið yfir
Sólfar, verk Jóns Gunnars
Árnasonar, sem stendur við
Sæbraut í Reykjavík. Sam-
kvæmt lögum um Listskreyt-
ingasjóð ríkisins hefur sjóður-
inn það markmið að fegra opin-
berar byggingar og umhverfi
þeirra með listaverkum.
í fréttatilkynningu frá SÍM
segir að sú ákvörðun að fella
niður greiðslur til Listskreyt-
ingasjóðs hafi verið tekin án
nokkurrar vitundar listamanna
eða samráðs við þá. Þykir sljórn
sambandsins það kaldar kveðj-
ur frá núverandi ríkisstjórn,
ekki síst þar sem árið 1995 verð-
ur norrænt myndlistarár. Enn-
fremur segir í fréttatilkynning-
unni: „Þessi niðurskurður hefur
í för með sér um 50% skerðingu
á framlagi ríkis til listaverkaka-
upa og því stórfellda lgara-
skerðingu myndlistarmanna á
erfiðum tímum.“
Bréf til menntamálaráðherra
Ennfremur hefur stjórn SÍM
ritað Ólafi G. Einarssyni,
menntamálaráðherra, bréf þar
sem hún kveðst treysta því að
ráðherra standi með myndlist-
armönnum í þessu máli og beiti
sér fyrir því að framlag til sjóðs-
ins verði aldrei skert og unnið
verði að því að greiðslur til
sjóðsins verði í samræmi við þau
lög sem um hann gilda frá 1990.
BOKMENNTIR
Skáldsaga
KVIKASILFUR
eftir Einar Kárason. Mál og menn-
ing, 1994 — 233 blaðsíður.
í „KVIKASILFRI" tekur Einar
Kárason upp þráðinn frá skáldsögu
sinni, „Heimskra manna ráðum“ sem
kom út árið 1992. Þar hafði hann
leitt fram á sögusviðið Kiiliansfjöl-
skylduna frá Lækjarbakka, þijár
kynslóðir sem hver bar svipmót ann-
arrar. Lokin í „Heimskra manna
ráðum“ voru dálítið endaslepp og
því er „Kvikasilfur" nauðsynleg lesn-
ing til að fá heillegri mynd á hið
brotakennda lífshlaup þessara
þriggja kynslóða.
Líkt og í „Heimskra manna ráð-
um“ er það faðir sögumanns, Bárður
Killian, sem er þungamiðjan í at-
burðarásinni. Þessi framkvæmdaóði
íslendingur sem aldrei stoppar og
alltaf endurreisir sig þrátt fyrir
gjaldþrot, drykkju og annað basl.
Þannig byijaði Bárður á því að
bjarga olíutönkum í „Heimskra
manna ráðum“ og heldur hér upp
fyrri iðju í „Kvikasilfri" með stofnun
flugfélagsins „Loftsýnar“. En þrátt
fyrir að athafnaæðið birtist í ýmsum
myndum dettur Bárður Killian út
við og við vegna fylierís, en tekur
bara upp þráðinn aftur og dettur í
það í óeiginlegri merkingu, þ.e. í
einhveiju framkvæmdaæði sem er
ekkert annað en sjálfsbjargarvið-
leitni þessarar kynslóðar. Hann er
einskonar ótemjandi „fullhugi" sem
veður áfram til að bjarga sér.
Aðrar persónur fá hér meira rúm
eins og Vilhjálmur, bróðir Bárðar,
og þriðja kynslóðin, þ.e. sögumaður
sjálfur, sem heitir því kunnuglega
nafni Halldór Killian. Eins og í fyrri
sögu er það athafnaæðið sem gegn-
sýrir flestar persónurnar þó að und-
antekning sé eins og
Salómon. Hann lokast
inni í þögn og afskipta-
leysi geðveikinnar,
þangað til eitthvað
virðist fara að rofa til
eftir gjaldþrot og fyllerí
samferðamanna hans
og „ofþreyta" fer að
setja mark sitt á tví-
burabróðurinn, Friðrik
geðlækni.
Þannig er „Kvikasilf-
ur“ saga kynslóðar sem
gegnsýrð er af pen-
ingahyggju í leit sinni
að hamingju sem snýst
upp í andstæðu sína
óhamingju og harmleiki þegar verst
lætur ! svindli og svinaríi.
Þessi mikla framkvæmdagleði end-
urspeglast í hraðri atburðarás, því
hver viðburðurinn rekur annan eins
og einhver óróleiki leiki um söguper-
sónumar enda bendir titill bókarinnar
til þess. Það eru helst kvenpersónum-
ar sem eru utangarðs og kannski
jarðbundnari sem tekst að halda sig
réttu megin við strikið eins og Imba
sem fer að læra tannlækningar og
móðir sögumanns sem að lokum fínn-
ur fast land í Hvítasunnusöfnuðinum
í Vestmannaeyjum.
Mikil breidd er jafnframt í sögu-
persónunum og eru þær tengdar öll-
um stigum þjóðfélagsins, glæpa-
menn, guðfræðingur, læknir og
bankastjóri. Þrátt fyrir það eru það
hinar grótesku lýsingar á athöfnum
þeirra sem gera þær beinlínis skop-
legar og harmrænar líkt og endir
Vilhjálms bankastjóra og fþrótta-
hetju, sem endar sem einrænn og
helsjúkur maður.
„Kvikasilfur“ er byggð upp á
brotum eða „epísóðum" sem spyrð-
ast saman þannig að frásögnin líður
áfram á hraðan og kraftmikinn
hátt. En þegar fram líður í tíma
verður rás viðburða dálítið kunnug-
leg lesanda líkt og
hvarfið á Sigfúsi Kill-
ian sem minnir á Geirf-
innsmálið og leitin að
„gullskipinu". Þar
hefði mátt vinna betur
úr hugmyndunum og
þessi brot verða fyrir
vikið heldur hrá og
reyfarakennd, þó að
orðfæri og stíll vísi
ekki til þess.
Eins og áður eru
ekki siðferðislegir
sleggjudómar látnir
falla í „Kvikasilfri“
heldur er gagnrýni
textans fólgin í því að
birta athafnir þessara kynslóða í
grótesku ljósi. Þannig er hugmynd
þessarar kynslóðar, sem lagði allt
sitt af mörkum í einhverskonar úr-
eltri framfaraleit og efnishyggju
fyrst og fremst gagnrýnd með því
að sýna þær í athafnaæði sem að
lokum getur af sér einmanalegt hlut-
skipti sögupersónanna, eins og Bárð-
ar, Vilhjálms, Friðriks, Sigfúsar eldri
og yngri.
Frásögnin byggist á fyrstu per-
sónu sögumanni og alvitrum þriðju
persónu sögumanni, þannig er farið
á víxl í „epísóðunum". Þessi fyrstu
persónu sögumaður gerir grín að
sjálfum sér jafnframt sem hann sýn-
ir viðhorf sem hinir eldri hafa til
hans: „Æ þú veist hvernig svona
strákar eru. Þetta er að hlaupa og
fljúgast á allan daginn! Sagði hannn
um mig, tæplega tvítugan meintan
menningarvitann. En ekki nema
svona tveimur vetrum seinna var ég
orðinn alveg nauðsynlegur bakhjarl
í milljónaviðskiptum við Amer-
íkana ...“ (85)
Húmorinn, hraðinn og hráleikinn
sem einkennir tungumálið í textan-
um nær vel að koma til skila við-
fangsefninu eins og þegar Gúnda
bróður sögumanns er lýst: „Svo var
Gúndi fæddur peningamaður, hann
var athafnaskáld einsog síðar var
farið að kalla það; . . . hann þrúkk-
aði til samninga við harðsvíraða
bissnesmenn með sínu jákvæða og
hreinlega fasi, græddi á öllu sem
hann snerti, tók á móti rukkurunum
og sendi þá til baka ánægða en
tómhenta, sá út nýja möguleika á
viðskiptum..(49). Að sama
skapi kemst talmálið til skila í hráu
málfari og orðræðu á svipmikinn
hátt.
Einari Kárasyni hefur tekist vel
upp í þessu framhaldi og er „Kvika-
silfur“ óaðskiljanlegur hluti af brölti
Killiansfjölskyldunnar. Hér hefur
tekist vel að leiða til lykta samheng-
ið í íslensku „fullhugunum", án þess
að kasta rýrð á sögupersónurnar
heldur ber söguhöfundur virðingu
fyrir þeim þrátt fyrir að hugmyndir
þeirra séu kannski kafsigldar. En
þetta tvísæi er einmitt aðalsmerki
sögunnar af Killiansfjölskyldunni.
Textinn hefði mátt rista eitthvað
dýpra með því að koma hugdettum
sögumanns betur á framfæri, en
sögumaður er oft ansi spar á dóma
eða gagnrýni á tilurð þess að hanrt
fer að skrifa sögu Killiansfjölskyld-
unnar. Eins og bent hefur verið á
um „Heimskra manna ráð“, þá
gagnrýnir Einar Kárason goðsagnir
samfélagsins, og úr rústum þeirra
rís þriðja kynslóðin í „Kvikasilfri“,
rithöfundurinn og sögumaðurinn
Halldór Killian, sem „... lagði ekk-
ert nýtt eða frumlegt til mál-
anna...“ (131), þegar hann birtir
grein um Einar Benediktsson. Ein-
mitt þar liggur afhjúpunargildi frá-
sagnarinnar um leið og goðsögn-
unum er rústað. Með þessu móti
tekst Einari Kárasyni að skapa
kostulega frásögn af fólki sem í
barnalegri bjartsýnistrú sinni virðist
ekki hafa þroska til að fóta sig í
nútíma samfélagi.
Einar E. Laxness
Gjaldþrot, svindl og svínarí
_____________
Einar Kárason
Síðustu
sýningar á
Jörfagleði
AÐEINS tvær sýningar eru
eftir á Jörfagleði í Borgarleik-
húsinu en Svöluleikhúsið
frumsýndi verkið á stóra sviði
Borgarleikhússins, 8. nóvem-
ber sl.
í kynningu segir: „Þetta
er stórbrotið verk sem byggir
á rammíslenskum veruleika.
Þar segir af fólki, sem fer til
skemmtunar að bænum Jörfa
í Haukadal, en þar var mikið
drukkið, dansað og duflað."
í sýningunni taka þátt
dansarar íslenska dans-
flokksins, leikarar, hreyfí-
listamaður, 18 manna kór og
9 manna hljómsveit.
Höfundur er Hákon Leifs-
son og Auður Bjarnadóttir.
Hákon samdi tónlistina en
hann er talinn í fremstu röð
íslenskra tónskálda. Danshöf-
undur er Auður Bjarnadóttir
og leikmynda og búningagerð
annaðist Siguijón Jóhanns-
son. Síðustu sýningar verða
í dag þriðjudag og á fimmtu-
dag 24. nóvember.
Skáldakvöld í
fjórum lands-
hlutum
MÁL og menning og Forlagið
efna í nóvember til upplestra
úr nýjum skáldverkum á fjór-
um stöðum á landinu, á
ísafírði, í Reykjavík, á Akur-
eyri og á Egilsstöðum.
Laugardaginn 19. nóvem-
ber var upplestur á Hótel
Isafirði í samvinnu við Lista-
skóla Rögnvaldar Ólafssonar
undir yfirskriftinni „Opin
bók“.
í kvöld kl. 20.30 verður
útgáfuhátíð Máls og menn-
ingar og Forlagsins á Hótel
Borg, þar sem höfundar lesa
upp og bækur forlaganna
verða kynntar.
Á morgun miðvikudag kl.
20.30 verður upplestur í
Deiglunni í Grófargili á Akur-
eyri þar sem rithöfundamir
Gerður Kristný, Pétur Gunn-
arsson, Páll Pálsson og Guð-
bergur Bergsson lesa úr nýj-
um bókum, auk þess sem les-
ið verður úr síðustu bók Jak-
obínu Sigurðardóttur.
Fimmtudaginn 24. nóvem-
ber kl. 20.30 verður upplestur
í Menntaskólanum á Egils-
stöðum þar sem Einar Kára-
son, Fríða Á. Sigurðardóttir,
Sjón; Jóhanna Sveinsdóttir
og Isak Harðarson lesa úr
nýjum bókum.
Norsk
bókagjöf
í TILEFNI af opnun hins
nýja, sameinaða Landsbóka-
safns-Háskólabókasafns í
Reykjavík 1. desember nk.
færa norsk menningarmála-
yfirvöld bókasafninu að gjöf
norsk fræði- og uppflettirit
að verðmæti um 10.000
norskar krónur.
Samtals er hér um að ræða
nærri 40 nýlegar ritraðir og
bækur, sem afhent verða
bókasafninu frá norska sendi-
ráðinu í Reykjavík. Val verk-
anna og bókanna hefur ann-
ast norski sendikennarinn við
Háskóla íslands, Astrid
Kjetsá.