Morgunblaðið - 22.11.1994, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 22. NÓVEMBER 1994 21
LISTIR
Undir
ólíkum
merkjum
MYNDLIST
Norræna húsid
HÖGGMYNDIR
Þórdís Alda Sigurðardóttir. Opið alla
daga kl. 14-19 til 27. nóvember.
Aðgangur ókeypis
ÞEIM SEM unna náttúrunni um-
fram mannanna verk er viss fróun í
þeirri vitneskju að þrátt fyrir alla
þá orku og hugvitssemi sem maður-
inn léggur í hin ýmsu tæki og tól
sem hann beitir á umhverfi sitt, þá
er enginn vafi á hver örlög þeirra
verða; náttúran og hið óstöðvandi
framskrið tímans mun um síðir má
út öll mannanna verk, þannig að
aðeins minningin stendur eftir, þegar
hið endanlega uppgjör fer fram.
Þessi nöturleg ályktun, sem endu-
rómar orð prédikarans í Gamla
Testamentinu, kemur óneitanlega
fram í hugann þegar litið er til mynd-
verka Þórdísar Öldu Sigurðardóttur.
í verkum sínum heldur listakonan
áfram að vinna út frá svipuðum and-
stæðum og þeim sem komu sterkt
fram í sýningu hennar í Nýlistasafn-
inu fyrir þremur árum. Hér getur
að líta ryðgaðar og úr sér gengnar
leifar véla, sem fýrir aðeins -fáum
áratugum voru glæst tákn atorku
og framfara, en hafa samt endað á
öskuhaug tímans; þaðán hefur þeim
verið bjargað til annars lífs, þar sem
mýkt og litadýrð flauelsins hefja þær
til virðingar á ný, í allt öðru sam-
hengi en fyrr.
Að þessu sinni hefur listakonan
gefið sýningu sinni yfirskriftina
„Undir merkjum", og vísar þar að
nokkru til ákveðins verks á sýning-
unni, en jafnframt til þess nýja hlut-
verks, sem efniviðurinn hefur fengið.
Hér eru alls tuttugu og fimm verk
og flest unnin með ofangreindum
hætti, þ.e. samsetningu andstæðra
efna. Þórdís Alda notar mest rautt
og blátt flauel sem bakgrunn eða
viðbót við ryðgað járnið, og bætir
stundum meiru við, t.d. í „Aldin-
pressa" (nr. 1), sem er afar skemmti-
leg samsetning.
í sumum verkanna virðist lista-
konan byggja heimspekilegar tilvís-
anir á þeim efnislegu andstæðum
sem mynda heildina og má í því sam-
bandi benda á verk eins og „Út í
bláinn" (nr. 12) og „Alheimur og
annað“ (nr. 13), þar sem er að finna
ónotaða spjaldskrá þess sem aldrei
verður fyllt; „Blessuð heimilin" (nr.
17) minnir óneitanlega á altaristöflu,
og er þá stutt í tilbeiðsluna.
Hinir margvíslegu möguleikar
formsins ráða ríkjum í ýmsum öðrum
verkum. Það er óneitanlega viss tign
yfir gömlu gírstönginni í „Pendúll"
(nr. 4), línuspilið innan rammans í
„Samlagning" (nr. 2) gæti sómt sér
fyllilega í málverki, sem og tvíræður
titillinn; „Minnisvarði" (nr. 7) er tíg-
urlegt verk, sem skapar mun sterk-
ari heild en efniviðurinn gefur
ástæðu til að ætla.
Þó að flest verkanna á sýningunni
séu þannig samsett úr andstæðum
efnum sem ná vel saman, skera tvö
þeirra sig úr. Annað er innsetning,
sem tekur allan innri sýningarsalinn,
og listakonan nefnir „1: vegg (einn
ÞÓRDÍS Alda Sigurðardóttir:
Minnisvarði.
á móti vegg)“. Þarna er með vissum
hætti verið að takast á við rýmið og
tilfinningu áhorfandans fyrir því,
þegar einhveijir þættir þess eru óljós-
ir; einhvern veginn nær þessi fram-
kvæmd sér þó ekki á strik, einkum
þar sem tengslin við aðra hluta sýn-
ingarinnar eru óljós.
Annað verk sem er ólíkt er „Sam-
ferðafólk og hestur" (nr. 6), þar sem
listakonan hefur fengið skópar frá
fimmtíu manns og setningu sem
tengist minningu þeirra. Um þessa
framkvæmd segir Þórdís Alda í sýn-
ingarskrá: „Verkið kemur inn á hug-
myndir mínar um lífsmynstur og
snúninga mannsins bæði fyrir sjálfan
sig og aðra. Enginn klæðnaður mót-
ast eins af eiganda sínum og skór.
Skór segja sögur.“
Þessir skór segja allir sögur: „A
þessum skóm var farið geyst um
gleðinnar dyr“; „Þeir minntu mig á
ömmu, en svo meiddu þeir mig“;
„Þetta var yndislegt sumar". - Þetta
verk tengir sýninguna betur en ella
því mannlega lífi, sem vissulega býr
að baki öllum verkunum í salnum
en hefði líklega mátt útfæra frekar;
hvað býr t.d. að baki tjaldinu?
Hér er unnið undir ólíkum merkj-
um og andstæð efni sameinuð í skap-
andi heildir. Ef eitthvað mætti finna
að sýningunni væri helst að nefna
að það er nokkuð þröngt um verkin,
sem hefðu flest notið sín betur ef
þau hefðu notið meira rýmis. Þessi
hnökri skyggir þó ekki á að hér er
á ferðinni vönduð og áhugaverð sýn-
ing, sem vert er að benda sem flest-
um á að skoða.
Eiríkur Þorláksson
Fyrsti forsetinn
BOKMENNTIR
Æ visaga
SVEINN BJÖRNSSON
eftir Gylfa Gröndal
Forlagið, 1994 - 379 síður
GYLFI Gröndal hefur nú sent frá
sér þriðju forsetaævisöguna. Hafa
þá öllum þrem fyrstu forsetum lýð-
veldisins verið gerð skil í virðulegum
ævisögum á u.þ.b. 1.300 blaðsíðum.
Það er vissulega mikið verk.
Rithöfundarverk Gylfa Grön-
dals er einnig orðið mikið.
Samkvæmt skrá fremst í
þessari bók eru viðtalsbækur
og ævisögur orðnar tuttugu
og við það bætast níu aðrar
bækur. Hér er því svo sann-
arlega enginn viðvaningur á
ferð, ef einhver skyldi hafa
haldið það.
Það leynir sér ekki heldur
við lestur þessarar bókar að
þar hefur pennaleikinn maður
og þjálfaður við bókargerð
haldið um. Bókin er einstak-
lega lipurlega skrifuð, auðles-
in og á köflum skemmtilegur
lestur. Verður þó varla sagt
að efnið gefi beinlínis yfirfljótanleg-
ar ástæður til þess.
Sveinn Bjömsson var fæddur árið
1881 og andaðist áfið 1952. Hann
var sonur Bjöms Jónssonar ritstjóra
og síðar ráðherra og konu hans
Elísabetar Sveinsdóttur prests og
fræðimanns Níelssonar. Er langt
mál um foreldra Sveins og fleiri
ættmenn í bókinni.
Sveinn ólst upp í Reykjavík og
varð lögfræðingur að mennt. Hann
varð sendiherra íslands í Kaup-
mannahöfn frá 1920-1940, ríkis-
stjóri íslands 1941-1944 og Joks
forseti íslands frá 1944-1952. í öll-
um þessum störfum var Sveinn
Bjömsson frumheiji og það féll þvi
í hans hlut að móta mikilvæg trún-
aðar- og virðingarstörf. Að því leyti
er saga hans merkileg og mikilvæg
og hreint ekki svo iítill þáttur þjóð-
arsögunnar. Höfundi tekst að mínu
viti vel að koma þessu til skila til
lesandans. Ekki dylst að Sveinn
Björnsson þurfti oft og einatt að
glíma við erfið viðfangsefni þar sem
reyndi á samningalipurð, stjóm-
visku og skapfestu. Svo virðist sem
Sveinn hafi verið ríkulega gæddur
þessum eiginleikum. Stjórnmála-
menn virðast einnig hafa borið mik-
ið traust til hans. A styijaldarámn-
um þegar þeir stóðu í raun ráðþrota
andspænis miklum vanda fólu þeir
honum ríkisstjóraembættið, sem var
vissulega afar yaldamikið embætti.
Eg býst við að því megi halda fram
með nokkurum rétti að á tímabili
hafi Sveinn Bjömsson og Vilhjálmur
Þór stjórnað landinu án mikillar
íhlutunar annarra og líklega hafi
þeir haft meiri áhrif á framvindu
mála til lengri tíma en margan gmn-
ar.
Þegar Sveinn Björnsson tók við
forsetaembætti var hann tekinn fast
að eldast, kominn á sjötugs aldur.
Varla er við því að búast að miklar
sögur fari af embættisfærslu hans,
enda tæplega að embættið gæfi til-
efni til þess. Hann gaf því þó þann
blæ virðuleika sem það hefur síðan
notið. En þijátíuogtveggja blaðsíðna
umfjöllun (að meðtöldum myndum)
finnst mér í minnsta iagi í svo stórri
bók.
Eins og ég nefndi fyrr er bók
Gylfa Gröndals einkar læsileg bók
og prýðilega samin. Við lestur henn-
ar greip mig þó sú undarlega tilfinn-
ing að ég hefði lesið þetta allt áð-
ur. Við nánari skoðun er það þó í
rauninni ekki einkennilegt. Heim-
ildaskrá leiðir í ljós að höfundur
hefur að langsamlega mestu leyti
stuðst við prentaðar heimildir
og vega þar vitaskuld þungt
Endurminningar Sveins
Bjömssonar sjálfs. Það er þvi
ekki við öðru að búast en að
rosknum og bókhnýsnum
manni, eins og þeim sem þetta
ritar, komi hér flest kunnug-
lega fyrir sjónir. Öðru vísi
kann þessu að vera farið um
yngri kynslóð. Engu breytir
þetta þó um að hér eru marg-
ar og sundurieitar heimildir
felldar í gott og skipUlegt
samhengi, reynt að vinsa úr
missagnir og hafa það sem
réttast er. Nokkrum vonbrigð-
um hlýtur þó að valda hversu
fátt nýtt kemur fram. Ekki
er að sjá að nein óbirt skjöl hafi
verið við að styðjast og hvergi er
minnst á óbirt gögn úr ríkisstjóra-
eða forsetatíð Sveins Björnssonar
eða bréfaskipti hans við aðra. Er
ekkert til af þessu tagi sem hefur
ekki áður verið notað? Lesandi hlýt-
ur að velta þessu fyrir sér í ljósi
þess að ævisagan iætur óneitanlega
ýmsum veigamiklum spurningum
ósvarað.
Þrátt fyrir þetta skal þó engan
veginn dregið úr því að Gylfi Grön-
dal hefur unnið mikið og gott verk
með ritun þessara þriggja ævisagna.
Þær munu hvarvetna sóma sér vel
og eiga skilið að verða lesnar af
mörgum.
Sigurjón Björnsson
Sveinn Björnsson Gylfi Gröndal
Þjóðleikhúsið
Góð aðsókn að sýningum
MJÖG góð aðsókn hefur verið að
sýningum í Þjóðleikhúsinu það sem
af er leikárinu segir í fréttatilkynn-
ingu frá Þjóðleikhúsinu. Á stóra
sviðinu má fyrst nefna óperuna
Vald örlaganna en uppselt var á
allar átta sýningar fyrri sýningar-
tímabilsins og nær uppselt orðið á
sýningarnar átta á því síðara, sem
nú fer að hefjast. Alls hefur á fjórða
þúsund manns séð Vald örlaganna
og svipaður fjöldi á pöntuð sæti á
komandi vikum.
Gauragangur var tekinn upp frá
fyrra leikári og hefur verið sýndur
fyrir meira og minna fullu húsi í
haust. Sýningar á Gauragangi eru
nú orðnar hátt á sextíu talsins og
áhorfendur orðnir um tuttugu og
fimm þúsund. Uppselt er á næstu
sýningar, en þeim verður haldið
áfram eftir áramót.
Sömu sögu er að segja um
Gaukshreiðrið, það verður sýnt
áfram á næsta ári og eru aðeins
þijár sýningar fyrirhugaðar fram
að jólum. Gaukshreiðrið var einnig
tekið upp frá fyrra leikári og hefur
fengið mjög góðar viðtökur, aðeins
nokkur sæti laus á næstu sýning-
um.
í lok október frumsýndi Þjóðleik-
húsið síðan barnaleikritið Snæ-
drottninguna, áhorfendum á öllum
aldri til mikillar gleði. Snædrottn-
ingin er sýnd næstu sunnudaga
fram í byijun desember, ein sýning
er milli jóla og nýárs, en síðan
heldur Snædrottningin áfram eftir
áramót. Lausum sætum fer ört
fækkandi á næstu sýningar.
Sýningar á litlu sviðunum hafa
einnig fengið mikla aðsókn, Sannar
sögur af sálarlífi systra hafa geng-
ið fyrir fullu húsi og uppselt á
næstu sýningar og einleikurinn
Dóttir Lúsífers hefur einnig vakið
mikla hrifningu. Sýningar á litlu
sviðunum þurfa þó fljótlega að
víkja fyrir næstu uppfærslum. Lýk-
ur sýningum á Dóttur Lúsífers í
byijun desember.
SIGURÐUR Sigurjónsson í
Gaukshreiðrinu.
minni eldsneytiseyðsla *öpuggari gangsetning *betri ending •fagleg vinnubrögð
HEKLA
ti//e///a óest/
TIMAPANTANIR I SIMA 69 55 □□
Laugavegi 170-174, sími 69 55 00