Morgunblaðið - 01.12.1994, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1994 41 r
OPNUN ÞJÓÐARBÓKHLÖÐUNNAR
SÉRA Jón Sveinsson (Nonni) og Haraldur Hannesson í London 1938.
VIÐ afhendingu Nonnasafns: Sverrir Hermannsson, Jóhann Salberg Guðmundsson, Haraldur Hannes-
son, Ragnheiður Hannesdóttir, Matthías A. Mathiesen.
skólaárum mínum í Þýskalandi og
safnað efni í stutta ritgerð, sem
birtist í Eimreiðinni vegna áttræð-
isafmælis. hans árið 1937. Hann
ræddi þetta mál við mig og fól mér
að reyna að hafa upp á hinum eftir-
látnu verkum séra Jóns og helst
að fá þau hingað heim til ævinlegr-
ar varðveislu. „Hér á íslandi eru
rætur Nonna,“ sagði hann, „hér.er
ættjörð hans, hér mun minning
hans varðveitast best, öldnum og
óbornum til ánægju og andlegrar
uppbyggingar."
Eg hef ævinlega verið Jóhannesi
biskupi þakklátur fyrir að hafa
treyst mér til þessa verks, enda
haft ómælda gleði af því öll þau
ár sem síðan eru liðin.
Á árunum 1946 til 1950 fór ég
nokkrar ferðir til útlanda fyrir til-
stuðlan og aðstoð Jóhannesar bisk-
ups, og kom brátt í ljós að eftirlát-
in verk séra Jóns höfðu tvístrast
víðsvegar um Evrópu. Þannig hafði
hluti bóka hans og handrita verið
grafinn í hlöðugólfi skammt frá
Valkenburg í Limburghéraði í Suð-
ur-Hollandi, þar sem séra Jón átti
heima síðustu æviár sín. Þessi
plögg komu í leitirnar að mestu
óskemmd. En þótt séra Jón hefði
gengið vel frá þeim, bera þau eigi
að síður merki þessara ára, því að
mölur og ormar hafa skilið eftir
nokkur sár. Ekki auðnaðist séra
Jóni að líta þessi verk sín og rit-
smíðar aftur þessa heims, þvi að
þau voru ekki grafin upp fyrr en
að styrjöldinni lokinni.
Þýski herinn hertók Limburg-
hérað í upphafi stríðsins og lagði
hald á hina miklu klausturbygg-
ingu þar sem séra Jón átti heima.
Voru klausturbúar hraktir á brott
og máttu ekkert hafa með sér.
Tóku þýskir nasistar allt sem þar
var í sína vörslu, þar á meðal öll
þau gögn og skilríki sem séra Jón
hafði enn hjá sér, svo sem bréf,
bækur og skjöl, sem hann notaði
við dagleg störf og sér til dægra-
styttingar. Þessi plögg fékk hann
þó aftur sakir vinsælda sinna og
virðingar sem hann naut hjá þýsk-
um æskulýð og öllum góðum Þjóð-
veijum.
Ymislegt af heimildum um séra
Jón var að sjálfsögðu varðveitt hjá
útgefanda Nonnabókanna í Þýska-
landi, Herderforlaginu í Freiburg
im Breisgau. Því miður kom í ljós
að öll bréfaviðskipti séra Jóns við
forlagið, svo og mörg önnur mikil-
væg gögn, höfðu eyðilagst í hrika-
legri loftárás sem gerð var á Frei-
burg í nóvembermánuði 1944, og
var það óbætanlegt tjón.
í höfuðstöðvum Jesúítareglunn-
ar í Köln var mikið af prentuðu
máli, bæði íslensku og erlendu, sem
þangað hafði verið flutt að Nonna
látnum. Þar voru einnig dagbækur
hans, sem varðveist hafa, og önnur
mikilvæg skilríki og skjöl, sem
reglubróðir hans, séra Hermann
A. Krose S.J. sem síðar ritaði ævi-
sögu séra Jóns á vegum Herders,
hafði undir höndum.
Loks má geta þess að nokkuð
af plöggum séra Jóns höfðu borist
allt leið til Prag, höfuðborgar
HARALDUR Hannesson sýnir Gunnari J. Friðrikssyni og sr. Georg í Landakoti dýrmæta gamla
útgáfu af bók Nonna. Bak við þá sjást Elín Kaaber og Einar Sigurðsson.
Tékkóslóvakíu. Voru þau þangað
komin á vegum séra Jan Hrubý
S.J. reglubróður séra Jóns, sem
þýddi allar Nonnabækur á tékk-
nesku, ritaði þar að auki ævisögu
Nonna, þá ýtarlegustu sem enn er
til.
Á þessa staði alla fór ég, og
raunar víðar, og varð vel til fanga.
Er skemmst frá að segja að mest-
ur hluti þessara heimilda um ævi
og störf séra Jóns Sveinssonar sem
varðveist hafa, komu hingað heim
á árunum 1950 til 1953 og hafa
síðan verið í minni vörslu. Margt
hefur bæst við, og geymir þetta
safn nú orðið hinar mikilvægustu
heimildir um ævi og störf eins af
merkustu rithöfundum íslensku
þjóðarinnar.
Um skeið ríkti nokkur óvissa
um það hvað um þetta sérstæða
safn mundi verða þegar mín nyti
ekki lengur við. í safninu eru eins
og áður var sagt allar þær heimild-
ir, handrit og útgáfur sem vitað
er um að til séu. Mátti ég vart til
þess hugsa að þær yrðu fluttar úr
landi. Reglubræður séra Jóns
höfðu lánað nokkurn hluta þeirra
hingað til lands, og mátti því gera
ráð fyrir að þeir mundu vilja fá
hann aftur. Það var einlæg ósk
mín að allar þessar heimildir
mættu vera hér áfram og að þeim
yrði fundinn verðugur staður sem
sæmdi minningu Nonna, íslenska
ævintýradrengsins sem hélt út í
heim slyppur og snauður, en vann
sjálfum sér og ættjörð sinni frægð
og frama.
Ég færði þetta í tal við yfirmenn
Jesúítareglunnar í Köln. Þeir féll-
ust a þessar hugmyndir og er safn-
ið nú komið í eigu íslensku þjóðar-
innar og verður komið fyrir í ný-
byggingu Landsbókasafns þar sem
því verður fundinn verðugur staður
til frambúðar. Uni ég þeim mála-
lokum vel.
Séra Jón Sveinsson var ímynd
hins góða og sanna íslendings. Öll
hans ritstörf voru sprottin úr ís-
lenskum jarðvegi. Þess vegna á
þessi bókmenntaarfur hans hvergi
heima nema á ættjörð hans, sem
hann unni af fölskvalausri ást og
virðingu, þótt-örlögin höguðu því
svo, að hann hlaut að lifa og starfa
meðal framandi þjóða, víðs fjarri
ættjörð sinni og ástvinum. Hann
kom aðeins tvisvar sínnum hingað
til lands eftir að hann yfirgaf
æskustöðvar sínar á Akureyri í
ágústmánuði 1870 ...
Útbreiðsla Nonnabóka er mikil.
Þær hafa komið út í flestum lönd-
um Evrópu og í Austurlöndum
fjær. Telst mér svo til að þær hafi
birst á um 30 þjóðtungum. Þetta
er þó engan veginn víst, því að þær
hafa sums staðar verið gefnar út
án leyfis. Um eintakafjölda þeirra
gegnir sama máli. Sumir hafa jafn-
vel haldið því fram að þær muni
hafa verið prentaðar í nærri sex
milljónum eintaka. Slíkan eintaka-
fjölda tel ég þó vera fjarri öllu lagi,
þegar tekið er tillit til þess að
Nonni, útbreiddasta bókin, hefur
ekki komið út nema í rösklega eitt
hundrað þúsund eintökum, sem er
óvenjuleg útbreiðsla. Eftir því sem
ég hef komist næst munu tvær
milljónir vera nærtækari tala sem
sýnir þó gjörla hinar miklu vin-
sældir Nonnabóka út um allan
heim.
Nonni lifir enn góðu lífi þrátt
fyrir háan aldur. Fyrir skömmu
gaf Herderforlagið úr þijár nýjar
útgáfur, og nú eru þær jafnvel
farnar að koma út í Austur-Þýska-
landi þar sem stjórnvöld hafa til
þessa talið nauðsynlegt vegna and-
legrar heilsu landsmanna að banna
útgáfu þeirra. En það verður að
segjast eins og er, að austur-þýska
útgáfan er ein hin fegursta og
vandaðasta sem ég hef séð. Ef til
vill vita þeir upp á sig skömmina
og vilja með þessu bæta fyrir aftur-
MANNRÉTTINDI 0G STJÓRNARSKRÁ
Borgarafundur
Á 50 ára afmæli íslenska lýöveldisins 17. júní 1994, sam-
þykkti Alþingi að stefnt skuli að því að Ijúka endurskoðun
mannréttindakafla stjórnarskrárinnar fyrir næstu reglulegu al-
þingiskosningar. Af því tilefni boðar Mannréttindaskrifstofa
íslands, í samvinnu við Lögmannafélag íslands, Lögfræð-
ingafélag íslands og RÁS 1, til opins borgarafundar um
málið þann 1. desember n.k. í Súlnasal Hótel Sögu.
Frummælendur verða Guðmundur Alfreðsson, Hjördís
Hákonardóttir, Vilhjálmur Árnason og Þór Vilhjálmsson.
Að því loknu verða pallborðsumræður tengdar spurningum
úr sal. Fundinum verður útvarpað beint á Rás 1 og hefst
klukkan 16.30.
haldssemi sína og þvergirðings-
hátt.
Vegur Nonna virðist því fara
vaxandi og er nú verið að kvik-
mynda sögur hans og unnið er að
tveim heimildarmyndum um ævi
hans og störf. Þessu ber að fagna,
svo uppbyggileg sem öll ritverk
hans erm
Hér á íslandi hafa Nonnabækur .
jafnan notið einstakra vinsælda,
ekki sjst hjá æsku landsins. Að
sögn Ársæls Árnasonar gaf hann
út hvorki meira né minna en
21.500 eintök af Nonnabókum á
árunum 1922-1928. Þetta var gíf-
urlegt upplag miðað við þá tíma.
Þær seldust þó fljótt upp að sögn
Ársæls, og má af því nokkuð ráða
um vinsældir bókanna. Við þessa
tölu má svo bæta heildarútgáfu
Isafoldarprentsmiðju frá árunum
1948-1972, samtals um 69 þús-
und eintökum. Þetta eru alls um
90 þúsund eintök sem komið hafa
út á hálfri öld (1922-1972). Mér
er ekki kunnugt um eintakafjölda
annarra bóka sem gefnar hafa
verið út á þessum tíma. Ég hef
því engan samanburð. En þetta
hlýtur að vera með nokkrum ólík-
indum...“
Hvar færðu mest
og best fyrir
peningana þína ?
Skoðaðu
útstillinguna okkar
í Kringlunni, þar
sérðu það.
I öllum okkar myndatökum eru
allar myndimar stækkaöar í
13 x 18 cm tilbúnar til aö gefa
þar að auki fylgja 2 stækkanir
20 x 25 cm og ein stækkun
30 x 40 cm í ramma
Ljósmyndastofan Mynd sími:
65 42 07
Bama og fjölskylduljósmyndir
sími: 887 644
Ljósmyndstofa Kópavogs
sími: 4 30 20
3 Ódýrari