Morgunblaðið - 01.12.1994, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1994 43 f
AÐSENDAR GREINAR
Vestfirskur
veruleiki
ÞAÐ byggðarlag sem
hefur hvað mesta sér-
stöðu hér á landi eru
Vestfirðir. Vegna land-
fræðilegu Vestflarða
einskorðast því nær allt
atvinnulíf þar við sjávar-
útveg og landbúnað, þá
aðallega sauðfjárrækt,
og þjónustu við þessar
greinar. Fjöregg at-
vinnulífs á Vestfjörðum
er þó sjávarútvegurinn
og hvergi á landinu
gegnir hann eins mikil-
vægu hlutverki og ein-
mitt þar.
Fagur fiskur úr sjó
Frá því að kvótakerfið var sett á
hefur það verið mjög umdeilt, þó
ekki sé meira sagt. Einkum hefur
andstaðan við þetta kerfi verið mikil
á Vestíjörðum. Undan Vestíjörðum
eru frábær fiskimið og hafa Vestfirð-
ingar mátt horfa upp á fiskiflota allra
landsmanna svo að segja uppi í kart-
öflugörðum. Vestfirskur útgerðar-
maður benti mér á, að ein hlið vand-
ans væri, að útgerðarmenn á Vest-
íjörðum hefðu ekki aðlagað sig að
kvótakerfinu eins og útgerðarmenn
í öðrum landshlutum. Þeir hafa trúað
því statt og stöðugt að þetta „óréttl-
áta“ kerfi við stjómun fiskveiða yrði
fljótlega lagt niður. Svo hefur ekki
orðið og þó kerfið sé umdeilt hefur
meirihluti útgerðarmanna og Alþing-
is ekki viljað breyta neinu að ráði.
Útgerðarfyrirtæki á Vestfjörðum
hafa því átt í verulegum erfiðleikum
og nokkur gömul og gróin fyrirtæki
því miður orðið gjaldþrota og á
skömmum tíma hafa sjö togarar ver-
ið seldir burt. Segja má að útgerðin
sé í hálfgerðum vítahring. Flotinn
er of afkastamikill, við veiðum of
mikið úr flestum stofnum og kvótinn
dregst saman. Þegar kvótinn minnk-
ar eykst vandi minni útgerðarfyrir-
tækja, sem mörg hver
eru fjölskyldufyrir-
tæki, og allt of mörg
verða gjaldþrota. Þessi
öfugþróun hefur haft
í för með sér að kvót-
inn safnast á færri
hendur. Vissulega eru
mörg hinna stóru út-
gerðarfyrirtækja
hlutafélög, sem margir
eiga hlut í, og oftast
má segja að sameining
fyrirtækja, sem eiga í
erfiðleikum, geri þau
styrkari. Þrátt fyrir
þessi rök er það alls-
endis óviðunandi að
þeim fækki stöðugt
sem hafa kvóta, að kvótinn safnist
á æ færri hendur. Hinir svokölluðu
risar voru 16 árið 1991, en eru nú
26. Stóru útgerðarfyrirtækin hafa
aukið sinn kvótahlut úr 25,5% í
47,2%, eða í verðmætum þorskígild-
istonna úr 7,8 milljörðum á verðlagi
nú í 11,8 milljarða. Þessi aukning
hefur orðið þrátt fyrir 20% kvóta-
skerðingu 1991. Að mínu mati eru
nauðsynlegar aðgerðir í sjávarút-
vegsmálum helst þessar:
Veiðiheimildir krókaveiðibáta
verði ekki skertar meira en orðið er.
Athugað verði hvort mögulegt sé að
togveiðar verði bannaðar á hluta
landgrunnsins undan Vestfjörðum.
Veiðar frystitogara á heimamiðum
eða á grunnslóð verði bannaðar.
Frystitogurum verði gert skylt að
koma með allar aukaafurðir í land.
Hafnar verði undirbúningsrann-
sóknir að stofnun fyrirtækja eða fyr-
irtækis sem framleiði tilbúna eða
hálftilbúna fiskrétti, úr físki- og skel-
fiskstegundum, sem nú eru ekki nýtt-
ar, svo og úr rækjuúrgangi.
Raforkuverð til fiskvinnslufyrir-
tækja verði lækkað.
Að Byggðastofnun verði breytt í
Atvinnumálastofnun sem meðal ann-
Sigmar B. Hauksson.
ars leigi litium fyrirtækjum, sem eru
að byggja sig upp, og fyrirtækjum,
sem eiga í tímabundnum erfiðleikum,
kvóta.
Að íslendingar gangi aftur í Al-
þjóðahvalveiðiráðið og hefji hrefnu-
veiðar eins fljótt og unnt er. Hafinn
verði útflutningur á hrefnukjöti til
Japans við fyrsta tækifæri.
Vægast sagt hefur verið farið iila
með hrefnuveiðimenn. Þeir urðu að
hætta veiðum vegna þess að stjórn-
völd töldu að veiðarnar sköðuðu
hagsmuni sjávarútvegsins. Hrefnu-
veiðimenn urðu að hætta veiðum,
sem kunnugt er, án þess að þeim
hafi verið bættur skaðinn. Alþingi
ætti að sýna sóma sinn í því að
ákveða bætur til hrefnuveiðimanna,
þeir eiga fullann rétt á þeim.
Stóriðja
Fiskvinnslan er hin eina raunveru-
lega stóriðja hér á landi. Stóriðju-
framkvæmdir eru ekki í augsýn sem
stendur og fátt bendir til að hinar
miklu framkvæmdir við uppbyggingu
orkuvera muni skila sér til þjóðarbús-
Engin hætta er á öðru
en atvinnulíf blómstri,
segir Sigmar B.
Hauksson, taki stjóm-
völd tillit til sérstöðu
Vestfjarða.
ins á ailra næstu árum. Æskilegt
væri að meira magn af fiskinum
færi á fisk- og fjarskiptamarkaði. I
dag fer aðeins um 20% af veiddum
físki á frjálsa fiskmarkaði. Varla er
þó hægt að búast við að allur fiskur
fari á markað, en það mundi efla
mjög minni og sérhæfðari fisk-
vinnslufyrirtæki ef mun meira magn
af fiski færi á markaðina en nú er
raunin. Árið 1894 fór maður að nafni
Jóhannes Pétursson að kaupa fisk
af ísfirðingum og Djúpmönnum fýrir
Breta nokkurn, Pike Ward að nafni.
Greiðslur fyrir fiskinn voru kallaðar
Ward-peningar og voru fyrstu pen-
ingarnir sem komu í vasa almennings
í sjávarplássum vestra. Nú 100 árum
síðar væri athugandi hvort ekki ætti
að endurskoða samskipti okkar við
erlenda markaði. í orði mega útlend-
ingar ekki fjárfesta í útgerð og fisk-
vinnslu hér á landi þótt allir viti að
það er gert óbeint. Sveitarfélög, út-
gerðir og fiskvinnslufyrirtæki gætu
ásamt erlendum fyrirtækjum og fjár-
festum stofnað lítil markaðsfyrirtæki
erlendis, til að finna nýja markaði
og þróa nýjar fiskafurðir. Ég vildi í
þessu sambandi nefna þjóðir eins og
Itali, Svía og Formósumenn, eflaust
mætti nefna ýmsar aðrar þjóðir, t.d
Kanadamenn. Það er fískskortur í
þessum löndum, en verulegt fjár-
magn til ijárfestinga. Það skiptir
ekki höfuðmáli hvort erlendir aðilar
ijárfesti í markaðsrannsóknum frek-
ar en t.d. í vélum og skipum. Ef
þessi leið væri farin myndi milliliðum
fækka og auðveldara væri að finna
leiðir til að framleiða verðmætari
afurðir úr þeim fiski sem veiddur er
og á þann hátt er hægt að auka
hagvöxt hér á landi sem er algjör
lífsnauðsyn.
Óvistvæn
íslenskur landbúnaður á nú í veru-
legum erfíðleikum. Neysla hefðbund-
inna landbúnaðarafurða dregst stöð-
ugt saman. Ekkert bendir til þess
að t.d. neysla lambakjöts muni auk-
ast á næstunni. Ég hygg að á engan
sé hallað þó að ég segi að núverandi
stefna í landbúnaðarmálum hafí leik-
ið vestfirska sauðíjárbændur mun
ver en aðra bændur í landinu. Á
Suður-, Vestur- og Norðurlandi geta
bændur stundað blandaðan búskap,
þ.e.a.s. sauðfjárrækt, mjólkurfram-
leiðslu, alifugla- og svínarækt.
Bændur á Austfjörðum hafa verið
styrktir til átaks í skógræktarmálum
og á Suður- og Norðurlandi stunda
bændur í einhveijum mæli land-
græðslu. Uppblástur er alvarlegt
vandamál víða um land, á sumum
landsvæðum er ástandið orðið mjög
alvarlegt. Þrátt fyrir að sauðfjárrækt
hafí dregist verulega saman að und-
anförnu hefur það lítið haft að segja
þar sem hrossarækt hefur stóraukist
á síðari árum. Við eigum ekki ann-
arra kosta völ en að alfriða viðkvæ-
mustu svæðin fyrir ágangi sauðfjár
og hrossa. Vestfírskir bændur hafa
varla annann kost en að stunda
sauðfjárraikt, bæði vegna stáðhátta
og fjarlajgða frá markaði. Engin
gróðureyðing er á Vestíjörðum og
fallþungi dilka meiri þar en annars
staðar á landinu. Staðreyndin er sú
Richard Long-niðjar
mæla sér mót
ÞRÍR afkomendur Richards Long: Jón Benjamínsson, Þór
Jakobsson og Eyþór Þórðarson.
Sunnudaginn 31 desem-
ber nk. verður stofn-
fundur ættarfélags
Richards Longs-niðja,
segir Þór Jakobsson,
sem hvetur alla viðkom-
andi til að mæta.
ALLMÖRG ár eru liðin síðan sam-
starf um söfnun upplýsinga um ætt-
ina Long á Islandi hófst. Það var
fyrir tilstilii Eyþórs Þórðarsonar
safnvarðar og hefur einörð forysta
hans nú þegar borið góðan árangur
sem sjá má á skrá hans um heimild-
ir, heimildarit og þá aðila sem vitað
er um að hafi unnið að samantekt
og rannsóknum á Longætt. Til full-
tingis sér í útgáfunefnd hefur Eyþór
haft Jón Benjamínsson jarðfræðing
og undirritaðan. Teljum við nú tíma-
bært að stofna ættarfélag, m.a. til
að vinna að útgáfu ættarrits.
Stofnfundur verður haldinn með
kaffisamsæti í Þingstofu B í Hótel
Sögu, laugardaginn 3. desember
1994, kl. 15-18. Ungir og aldnir
niðjar Richards Longs og tengdafólk
eru hjartanlega velkomnir. Þessi tími
árs varð fyrir valinu vegna þess að
fæðingardagur Richards var 30. nóv-
ember 1783.
Lagt upp í ferð:
Foreldrar kvaddir
Fyrir 200 árum lagði kaupskip
nokkurt úr höfn skammt frá Hull á
austurströnd finglands. Ferðinni var
heitið til Hamborgar. í áhöfn var
drengur á 12. ári, káetudrengur á
leið í sína fyrstu sjóferð. Þótt Ric-
hard litli Long hefði tvítugan stóra
bróður sinn, Matthew, sér til halds
og trausts á skipinu, hefur vísast
sótt að unga manninum kvíði fyrir
óvissu hins nýja lífs sem biði hans
næstu vikur. Én hann hefur borið
sig borginmannlega þegar hann veif-
aði í kveðjuskyni foreldrum sínum
og systkinum sem stóðu á ströndinni
meðan skipið ijarlægðist land.
En þau urðu örlög Richards litla
að hann leit aldrei aftur foreldra sína,
né systkini og fósturjörð. Um þær
mundir var grunnt á því góða með
Englendingum og Frökkum og kom
enginn til hjálpar, þegar hið enska
kaupskip féll í hendur frönskum sjó-
ræningjum. Frakkarnir létu greipar
sópa, slepptu síðan skipi og áhöfn
nema káetudrengnum.
Richard var tekinn yfir í sjóræn-
ingjaskipið og var látinn vinna. En
það var töggur i snáða og komst
hann brátt í góðan þokka hjá yfír-
manni skipsins fyrir vinnusemi og
snör handtök, en frönsku skipverj-
arnir voru bæði vankunnandi og dug-
litlir. Enska söguhetjan okkar var
um þessar mundir greinilega orðinn
leiksoppur örlaganna, honum ætluð
ævi með fransmönnum.
En það leið ekki á löngu að ný
ógnan og lífshætta mætti Richardi
Long. Ræningjaskipið strandaði í
ofviðri á grynningum við Jótland.
Lýðnum var bjargað í land og flæmd-
ist hann aftur heim til Frakklands,
en enski fanginn varð eftir á Jót-
landi. Er svo skemmst frá að segja
að héraðsdómari í Lemvig á Jót-
landi, Hans Jacob Lindahl að nafni,
tók drenginn að sér, gekk honum í
föður stað og kenndi. Richard reynd-
ist námfús og menntaðist vel. Hann
varð skrifstofustjóri hjá kaupmanni
í Kaupmannahöfn sem Andreas hét
Kyhn.
Æviferill í framandi landi
Nú hefði mátt ætla að það ætti
fyrir Richardi Long frá Belby á Eng-
landi að liggja að verða farsæll og
sæmilega stæður verslunarmaður í
Danmörku. En enn var gripið í örla-
gataumana.
Liðlega tvítugan sendir Kyhn
kaupmaður Richard norður í höf, til
íslands að sjá um verslun sína á
Reyðarfirði. Ilentist hinn ungi maður
á Áustfjörðum, kvæntist þar, bjó við
súrt og sætt, vegnaði vel í upphafi
en sökum svika kaupmannsins í
Kaupmannahöfn og öfundar heima-
manna hallaði undan fæti er á leið
ævina. Richard Long lést bláfátækur
20. júlí 1837 á heimili dóttur sinnar
að loknu andstreymi í mörg ár, 54
ára gamall.
Richard Long eignaðist 5 börn
með eiginkonu sinni, Þórunni Þor-
leifsdóttur, og 2 syni með Kristínu
Þórarinsdóttur. Börn þeirra Þórunn-
ar hétu María Elísaþeth, Þórunn,
Jón, Matthías og Georg, en synir
Kristínar og Richards hétu Kristján
og Þórarinn. Margt manna er frá
þeim komið sem dreifst hefur vítt
um lönd og hafa niðjar Ríkarðs Long
verið kallaðir Longsætt eða Longætt.
Grös og menn
Þeófrastos, hinn forngríski lær-
dómsmaður, er kunnur fyrir vísinda-
legar athuganir og flokkun fyrirbæra
á tveimur harla ólíkúm sviðum. Ann-
ars vegar fjallaði hann um grasa-
fræði og hins vegar um flokkun
að Vestfírðingar gætu framleitt allt
það dilkakjöt sem markaðurinn þarf
á að halda. Núverandi stefna í land-
búnaðarmálum, sem m.a. byggist á
hinum flata niðurskurði, þ.e.a.s.
sama skal yfír alla ganga, er bæði
fjandsamleg skynsamlegri nýtingu á
landinu og eins og áður hefur komið
fram bændum á Vestfjörðum. Beina
verður sauðfjárræktinni í auknum
mæli til þeirra landsvæða þar sem
er nægur gróður og bændur hafa
fárra annarra kosta völ en að stunda
sauðfjárrækt. Eins og áður hefur
komið fram dregst neysla á lamba-
kjöti stöðugt saman. Éf rétta á við
hag sauðfjárbænda að einhveiju ráði
verður að leita allra leiða til að hefja
útflutning á lambakjöti. í hartnær
tuttugu ár hafa bændasamtökin og; .
nokkrir einkaaðilar verið að þreifa
fyrir sér í þessu sambandi án nokk-
urs teljandi árangurs. Nú er talið að
helsta vonin sé að flytja út lífrænt
framleitt lambakjöt og er það svo
sannarlega áhugavert og vel þess
virði að kanna nánar. Staðreyndin
er sú að íslenskt lambakjöt er vist-
væn afurð þar sem lömbin ganga úti
í nær ómengaðri náttúru og éta
kraftmiklar fjallajurtir og íjörugróð-
ur. Á síðari árum hefur ekkert magn
af íslensku lambakjöti farið á erlenda
markaði, erlendir neytendur hafa
ekki átt þess kost að kynnast gæðum
íslenska lambakjötsins. Vestfirska
lambakjötið er einstök gæðavara.
Erlendur matreiðslumaður tjáði mér
einu sinni að það væri slík úrval- *
svara að ekki þyrfti að nota annað
krydd en salt og pipar. Reynandi
væri að senda töluvert magn af ís-
lensku lambakjöti á þrönga markaði,
t.d. í Bandaríkjunum. Þessa tilraun
mætti t.d. gera í tvö ár. Stofnaður
yrði sérstakur sjóður í þessu sam-
bandi þar sem ríkissjóður legði fram
fé. Ef ekki fengist nægjanlegt fé
fyrir kjötið yrði mismunurinn greidd-
ur úr þessum sjóði til bændanna. Ef
þessi tilraun hinsvegar sýndi að
markaðurinn hefði áhuga á íslenska
kjötinu yrði að reyna eftir fremsta
megni að ná eins góðu verði og unnt
yrði. Ef útflutningur tækist myndu
bændurnir greiða aftur til sjóðsins
það fé sem þeir hefðu áður fengið úr
honum.
Höfundur er þátttakandi í
prófkjöri Framsóknarflokksins &
Vestfjörðum.
manna í manngerðir. Rúmum tvö
þúsund árum seinna hefur vísinda-
mönnum orðið vel ágengt við frekari
flokkun og aukinn skilning á gróður-
ríkinu, en skemmra hafa fræðimenn
komist með manngerðirnar. Þótt þær
séu hugleikið umtalsefni þorra
manna og fræðilegt viðfangsefni aðf*"
einhveiju leyti, hefur ógnvænleg fjöl-
breytni manngerðanna dregið úr leit
að almennum lögmálum.
Hvað sem framtíðin kann að bera
í skauti sínu í þessum efnum má
ætla að ættfræðin muni koma að
miklum notum við samanburð á
áhrifum umhverfis og uppeldis ann-
ars vegar og upplags hins vegar,
áhrifum vöggugjafarinnar ofinni úr
marglitum litningum forfeðranna.
Gagn og gaman má því hafa af því
að leysa krossgátur ættfræðinnar.
Ættfræði skyldi tengja sagnfræði,
byggða-, búskapar- og verslunar-
sögu, sögu menningar og lífsvið-
horfa. Nafnarunur verða þá sem,-^
hryggjarliðir í sögu atburðanna.
Vinur minn, Sigurgeir heitinn Þor-
grímsson ættfræðingur, tjáði mér
eitt sinn að það sé tilviljun háð hvaða
ættir eru nefndar með nafni. Þær
eiga sér höfunda. Sumar íslenskar
ættir eru kenndar við bæi þar sem
hafa búið góðir og gegnir bændur
kynslóð fram af kynslóð. Við vitum
sitthvað um lifnaðarhætti fólksins,
en útlit þess og skaplyndi er gleymt.
Aðrar ættir eru raktar til einstakl-
inga sem furðu mikið er vitað um.
Hinn sunnlenska Reynifellsætt er
dæmi um staðarætt, en hin austf-^
irska Longætt er kennd við mann
sem við þekkjum.
Frekari upplýsingar um væntan-
legt niðjamót Longættar 3. desember
nk. fást hjá fyrmefndum afkomend-
um Richards Longs, Eyþór Þórðar-
syni, Jóni Benjamínssyni og undirrit-
uðum.
Höfundur er veðurfræðingur.