Morgunblaðið - 18.01.1995, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 18. JANÚAR 1995
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Tilvísanir — Nýju
fötin keisarans?
RÍKISSJÓÐUR hef-
ur verið rekinn með
miklum halla undanfar-
in ár með þeim afleið-
ingum að gífurlegur
vandi ríkisfjármála hef-
ur safnast upp. Það er
tími til kominn að úr
þessu verði bætt og að
aukinni fjárhagsbyrði
_sé ekki sífellt velt yfir
á komandi kynslóðir.
Núverandi rikisstjóm
hefur reynt að taka á
þessum máium með því
að draga úr ríkisút-
gjöldum og hefur henni
tekist að koma ýmsu
jákvæðu til leiðar. Vandi ríkisfjár-
mála verður þó ekki leystur nema
vitað sé í hveiju hann er fólginn og
með forgangsröðun verkefna.
í þessari grein verður lítillega ijall-
að um tilvísanaskyldu vegna sérfræði-
þjónustu lækna sem felur í sér að
sjúklingar verða að fá tilvísun frá
heimilislækni ef þeir ætla að fara til
sérfræðings að öðmm kosti mun
Tiyggingastofnun Ríkisins ekki taka
þátt í kostnaði. Ekki verður Ijallað
um hagsmuni sérfræðinga í þessu
máli heldur dregin fram ýmis önnur
veigamikil rök gegn slíku kerfi. Það
skal undirstrikað að undirritaður hef-
ur ekki haft beina fjárhagshagsmuni
í þessu máli þar sem hann hefur ekki
stundað stofurekstur til þessa.
Hver á forgangsröðunin
að vera?
Gmnnur velferðakerfisins er að
allir hafi jafnan rétt til náms að sjúk-
uim sé tryggð meðferð og öldruðum
og öryrkjum lífsafkoma. Vissulega
em þessir homsteinar velferðakerfís-
ins - heilbrigðiskerfið, skólakerfíð
og tryggingakerfíð - stór hluti ríkis-
útgjalda. Það er gmndvallaratriði í
umræðu um niðurskurð í ríkisfjár-
málum, hvort ofangreindir þættir séu
mikilvægari en niðurgreiðslur, út-
flutningsbætur, framlög til atvinnu-
vega og fyrirtækja, jarðgangagerð,
dreifbýlisstyrkir, styrkir til ríkis-
banka, vaxtagreiðslur vegna ríkisl-
ána, húsaleigubætur og stuðningur
við húsbyggjendur svo eithvað sé
nefnt. Stjómmálamenn, fram-
kvæmdavald og fjárveitingavald
mega ekki bara líta á þá þætti ríkis-
fjármála er taka til sín mest fjár-
inagn heldur þarf að skilgreina for-
gangsverkefni að höfðu samráði við
landsmenn.
Áhrif tilvísanakerfisins á vinnu
almennings og heimilisiækna
Um það bil fjögur hundmð þúsund
komur em árlega til læknasérfræð-
inga. Ef gert er ráð fyrir því að tilvís-
anir dragi úr komum til sérfræðinga
um 25% og heimilislæknar leysi vanda
þeirra í staðinn, þá verða eftir um
þijú hundmð þúsund komur. Ef gert
er ráð fýrir því að sjúklingur þurfí
tilvísun í þriðja hvert skipti að jafn-
aði, þá hefur það í för með sér um
eitt hundrað þúsund óþarfa nýkomur
til heimilislækna á ári. Ef hvert slíkt
toiðtal tekur tíu mínútur þá samsvarar
það um 15 nýjum stöðugildum heimil-
islækna til að sinna þessum skyldum
miðað við 60% nýtingu (10 mín. x
100.000 / 60 mín. x 160 klst. x 12
mán. / 0,6 nýting ==" 14,5). Við þetta
bætist síðan aukið álag hjá öðm heil-
brigðisstarfsfólki sem vinnur í sam-
vinnu við heimilislækna eins og hjúkr-
unarfólki og ritumm. Það má gera
ráð fyrir að það taki viðkomandi sjúkl-
ing að minnsta kosti eina klukkustund
að fá vottorðið (ferðir, biðtími og
læknisviðtal). Ef áætlað er að um
þriðjungur þeirra sé í vinnu, þá þurfa
"þeir að taka sér frí, eða með öðmm
orðum um 17 ársverk myndu tapast
hjá atvinnurekendum (100.000 klst.
x 0,33 / 160 klst x 12 mán. = 17,2)
og þá er ótalinn sá tími, sem sjúkling-
ar í landinu þurfa að eyða til að nálg-
ast þessar tilvísanir, sem mótsvarar
hundrað þúsund klukkutímum á ári.
Tilvísanakerfíð veldur því óhagræði
og gífurlegri óþarfa
tímaeyðslu.
Mun tilvísanakerfið
leiða til sparnaðar?
Yfírlýst markmið
með tilvísunum er að
spara um hundrað millj-
ónir á ári. En með því
að styðjast við fram-
angreindar tölur um
vinnutap við heimsóknir
til heimilislæknis og að
meðatalsárslaun fólks
séu tvær milljónir (17 x
2 milljónir) og heimil-
islækna séu fjórar millj-
ónir (15 x 4 milljónir)
þá verður þessi kostnaður samfélags-
ins vegna tilvísana (94 milljónir)
álíka hár og það sem átti að spara.
Enn á þó eftir að reikna ýmsan ann-
an ómældan kostnað vegna skriff-
innsku og eftirlits. Sé markmiðið að
ná í raun fram spamaði með tilvísun-
um þá fá embættismenn heilbrigðis-
ráðuneytisins lélegan vitnisburð fyrir
illa unna heimavinnu í þessu máli
þar sem kerfíð hefur í raun í för
með sér kostnaðaraukningu. Það er
greinilegt að engin hagfræðileg út-
tekt hefur verið gerð í þessu sam-
bandi.
Eykur tilvísanakerfið gæði
heilbrigðisþjónustunar?
Því hefur verið haldið fram að í
þeim löndum þar sem tilvísanaskylda
riki þá virki kerfíð vel og meðal ann-
ars bent á Bretland í þvi sambandi.
Það er þó kaldhæðnislegt að breskt
heilbrigðiskerfí hefur einmitt verið
gagnrýnt fyrir galla á ýmsum sviðum
meðal annars vegna þess að fólki er
mismunað eftir þjóðfélagsstöðu. Ef
einhveijir álita að það sé heimilis-
lækningum til framdráttar að auka
þar á skriffínnsku og að heimilislækn-
ar vinni við að skammta út tilvísunum
á sérfræðinga þá hafa þeir sömu aðil-
ar ekki háleitar hugsjónir. Að sjálf-
sögðu eiga heimilislæknar að vera í
lykilhlutverki við heilsugæslu um það
er ekki ágreiningur og flestir heimilis-
læknar hafa þann trúnað hjá sínum
skjólstæðingum að þeir leita fyrst til
hans og þannig á það yfirleitt að
vera. Hvemig er hægt að gera þær
kröfur til heimilislæknis að hann sé
sérfræðingur á öllum sviðum? Sjúk-
lingar sem greinist með krabbamein
íslenska býlisins að sanna færni í
framleiðslu og framleiðni. Þau ríki
sem nú standa sterkust í sam-
keppnisstöðunni eru iðnríkin sem
snemma þróuðu með sér hefðir í
iðnaði. Mannfjöldi, náttúrufegurð,
auðlindir eða lega vega þar ekki
þyngst í samkeppninni.
Sjálfstæðisbaráttu smáþjóða á
aldrei að linna, en þær þurfa að
breyta umaðferðir og tól. Samkeppn-
isstaða íslendinga styrkist best með
Tilvísanakerfið felur í
sér óhagræði, segir
Helgi Signrðsson, og
minnir um margt á nýju
fötin keisarans.
eða annan alvarlegan sjúkdóm t.d. á
lækningastofu eða á sjúkrastofnun,
er að sjálfsögðu vísað beint til viðeig-
andi sérfræðings og þannig á það að
vera. íslenska heilbrigðiskerfið er á
margan hátt frábrugðið því sem er í
flestra öðrum löndum meðal annars
vegna þess að samskipti milli fólks
eru oft persónuiegri, sem vissulega
hefur bæði í för með sér kosti og
galla. Flestir hafa aðgang að lækni
hér á landi vegna vensla eða vináttu.
Þegar veikindi steðja að þá nýtir fólk
sér stundum þessi sambönd og ef til
vill sérstaklega þegar um alvarleg
veikindi er að ræða. Er það virkilega
vilji íslenskra stjómvalda að bijóta
þetta mynstur niður? Hætta er á því
að tilvísanakerfið mun valda slíkri
breytingu þegar til lengri tíma er litið.
Lokaorð
A heilbrigðisstofnunum lands-
manna fer mikil tími þegar í alls
konar skriffinnsku og hafa starfs-
menn þeirra því minni tíma en áður
til að sinna sjúklingum svo og öðrum
skyldustörfum eins og kennslu og
rannsóknum. Tilvísanakerfið verður
enn ein viðbót sem býður auk þess
upp á óhagræði, óþarfa tímaeyðslu
og gerir samskipti milli fólks óper-
sónuleg. Lágmarkskrafan er að
menn hafi hugleitt afleiðingar slíks
kerfís. Áð koma á tilvísanakerfi án
samráðs við fólkið í landinu ber
merki um embættishroka. Stefna
þessarar ríkisstjórnar hefur verið að
reyna að draga úr óhagræði og skrif-
innsku og gera ríkiskerfið markviss-
ara, en {tilvísanamálinu minnir mála-
tilbúnaður á söguna um nýju fötin
keisarans. Áður en meiri harka fær-
ist í þessi mál skorar undirritaður á
ríkisstjórn Davíðs Oddsonar að taka
þessa ákvörðun til endurskoðunar
áður en illt hlýst af.
Höfundur er sérfræðingur í
krabbameinslækningum og dósent
við Háskóla íslands.
best þau störf og starfsgreinar sem
þjóðfélagið byggir á. En til að skapa
eðlilegt jafnvægi í náms- og starfs-
fræðslu nemenda þarf sérstakt átak
til að kynna þeim iðnað og iðnaðar-
störf og gera þeim greinum jafnhátt
undir höfði og hefðbundnum bókn-
ámsgreinum. Islenska þjóðin á mikið
af ungu hæfíleikafólki sem þarf að
fá eðlileg tækifæri til að kynnast
iðnaði og iðnaðarstörfum.
Takmarkið er að allir fínni störf
Helgi Sigurðsson.
INN
Iðnaður-nemendur-nýsköpun
Iðnaður - sjálfstæði
ALLT FRÁ landn-
ámsöld var það keppi-
kefli hvers bónda að
gera sitt heimili svo
sjálfbjarga sem verða
mátti. Það fólst m.a. í,
hagleik og hugviti vinn-
andi fólks á bænum
sem gat nýtt allt sem
til gagns gat komið
mönnum sem skepnum.
I samanburði við aðr-
ar þjóðir er íslenska
þjóðin sem eitt býli á
öflugum samveldis-
markaði. Vegna ójöfn-
uðar í samkeppnisstöð-
unni er mikilvægt fyrir húsráðendur og nauðsyn
Guðrún Þórsdóttir
því að skapa fjölþætt líf
fyrir iðnað í landinu.
Öflugur íslenskur
iðnaður byggir borg um
sjálfstæði Islendinga.
Nemendur -
takmark
Æðsta takmark
uppalenda, jafnt hjá
dýrum sem mönnum er
að gera afkvæmi sín
svo sjálfbjarga sem
kostur er.
Það vinnuumhverfi
sem blasir við ungu
fólki í dag er um margt
þröngt og óaðgengi-
legt. Það er bæði skylda
að kynna ungu fólki sem
Semjum um
kaupmátt
í ÞEIM tillögum að
nýjum kjarasamningi,
sem Verzlunarmann-
afélag Reykjavíkur hef-
ur lagt fram, er megin-
áhersla lögð á að
tryggja kaupmátt og
fjölga atvinnutækifær-
um. Forsenda þessa er
að sá stöðugleiki, sem
náðst hefur í efnahags-
málum þjóðarinnar
haldist áfram. Kröfur
VR miðast við þessi
markmið.
Þróun efnahagsmála
hefur verið mjög hag-
stæð að undanfömu.
Efnahagsbatinn á sl. ári var mun
meiri en menn höfðu spáð. Þjóðhags-
stofnun hefur endurskoðað fyrri spár
og eru horfur um hagvöxt og við-
skiptajöfnuð hagstæðari en áður.
Því er nú spáð að þjóðartekjur verði
3% á þessu ári í stað 1,8% sem áður
hafði verið spáð. Gert er ráð fyrir að
útflutningur vöru og þjónustu muni
aukast um 6,6% milli áranna 1993
og 1994 í stað 4,9% skv. fyrri spá
Þjóðhagsstofnunar. Viðskiptakjör
hafa batnað meira en spáð var. Heild-
arvelta í iðnaði jókst um 8% fyrstu
átta mánuði síðasta árs miðað við
1993. Veltan í smásöluverslun hefur
aukist jafnt og þétt allt sl. ár skv.
upplýsingum Þjóðhagsstofnunar.
Raungengi er mjög hagstætt atvinnu-
lífínu. Vextir hafa lækkað, sem styrkt
hefur stöðu fyrirtækja. Skattar hafa
verið lækkaðir á fyrirtækjum. Verð-
bólgan er með því lægsta sem þekk-
ist og hagvexti er spáð 2,5-3% á
þessu ári, sem er sambærilegt við
önnur lönd, sem við berum okkur
saman við, og spáð er áframhaldandi
hagvexti 1,5-2% næstu árin.
Þetta eru mikil umskipti í efna-
hagsmálum þjóðarinnar og það eru
talin skilyrði fyrir framhaldi þessarar
þróunar, ef við gætum þess að halda
þeim stöðugleika sem nú hefur náðst.
Það er mikið í húfí og allir verða að
leggjast á eitt til tryggja að svo verði
áfram.
Nú eru því skilyrði til þess að
nýta þennan bata til að rétta hlut
launþega sem margir hveijir hafa
tekið á sig þungar byrðar á undan-
fömum árum á meðan við vorum að
vinna okkur út úr kreppunni.
VR byggir launakröfur sínar, sem
lagðar voru fram í síðustu viku, á
þessum grunni. Þær
munu ekki raska þeim
stöðugleika, sem náðst
hefur og nauðsynlegt
er að viðhalda, þó
gengið yrði að þeim.
Kröfumar eru þannig
uppbyggðar, að þær
eiga ekki að valda
verðbólgu nema sem
svarar rúmum 2% á
ári, sem er innan
þeirra marka, sem
ásættanlegt er. Við
leggjum áherslu á það
okkar tillögum að
hluta efnahagsbatans'
verði varið til að íjölga
atvinnutækifærum og sérstakt tillit
verði tekið til þess, að atvinnuleysi
Þótt gengið verði að
launakröfum VR, segir
Magnús L. Sveinsson,
munu þær ekki raska
stöðugleika.
er verulega yfír lanndsmeðaltali hjá
félagsfólki VR.
Það hefur verið bent á það í um-
ræðum um væntanlega kjarasamn-
inga að við yrðum að taka mið af
því sem er að gerast erlendis í launa-
málum vegna samkeppnisstöðu okk-
ar við önnur lönd. I því sambandi
er fróðlegt að bera saman • laun á
Islandi við laun í Evrópulöndum sem
við erum í samkeppni við. Þá kemur
í Ijós að laun á íslandi eru með því
allra lægsta sem þekkist í Evrópu
og sem dæmi má nefna að laun við
verzlunarstörf í Danmörku eru 140%
hærri en hér á landi!
í nýútkominni skýrslu OECD, Ec-
onomic Outlook, eru birtar upplýs-
ingar um launaþróun í aðildalöndun-
um og spá fram til ársins 1996, en
þar er miðað við starfsfók í einka-
geiranum. Sú spá hljóðar upp á um
11% launahækkun á árunum 1994,
1995 og 1996. Kröfur VR eru innan
þessara marka og eiga því að falla
að þeim markmiðum, sem bent hefur
verið á að taka ætti mið af við gerð
væntanlegra kjarasamninga.
Höfundur er formaður VR.
Magnús L. Sveinsson
Með samstilltri stefnu í
pólitík, atvinnumálum
og skólastefnu má, að
mati Guðrúnar Þórs-
dóttur, opna leiðir fyrir
framtak ungs fólks í
atvinnulífinu
þar sem hæfíleikar nýtast einstakl-
ingi og þjóð.
Nýsköpun - lykill
Nýsköpun hefur alltaf fylgt í fót-
spor frumkvöðla og hugvitsmanna á
öllum tímum. Þeirra vegna hefur
tækni og þægindum fleygt fram.
Kaffíkvörnin, hjólið, nálin, skipið,
öryggisnælan, tölvan. Hugvitið á sér
engin takmörk. Örfáir hugvitsmenn
verða þekktir, en flestir hverfa í
straum aldanna. En allir þjóna þeir
gyðju framþróunar. Það er eins með
hugvitið og upphandleggsvöðvana,
það eflist við áreynslu. Nema hvað
kraftajötnar hafa takmörk sem hug-
vitið smýgur framhjá. Nú sem áður
felur iðnaður í sér ótæmda mögu-
leika til nýrrar framleiðni og fram-
leiðslu og það er löngu tímabært að
opna augun fyrir möguleikunum sem
eru þar. Þar er sá sjóður sem íslend-
ingar eiga að grípa til. En úr þeim
sjóði verður ekki tekið nema aðstæð-
ur og hæfileikafólk séu til staðar.
Með samstilltri stefnu í pólitík, at-
vinnumálum og skólastefnu má opna
leiðir fyrir ungt og dugandi fólk til
að láta hæfileika og kraft njóta sín
í atvinnuskapandi verkefnum. Hins
vegar þarf hressileg viðhorfsbreyt-
ing að eiga sér stað gagnvart iðnaði
og iðnaðarstörfum hjá þjóðinni. Sú
virðing sem bóknámsgreinar njóta
þarf að sigla með hraði inn í raðir
verk- og iðnnáms. Með því fjölgar
sjálfstæðisröftum þjóðarheimilising.
INN
INN er iðnfræðsluátak fyrir 14
ára grunnskólanemendur í Reykja-
vík 1995 og 1996. Þeir sem standa
að INN eru fræðsluyfirvöld í Reykja-
vík, Samtök atvinnurekenda í iðn-
aði, Samtök launafólks í iðnaði og
Aflvaki Reykjavíkur hf. Markmiðið
er að fjölga þeim einstaklingum sem
hafa þörf fyrir skapandi verkþekk-
ingu og um leið fjölga hæfileikafólki
sem sækir í iðnnám. INN er fram-
haldsverkefni af Verkmenntabúðum
í Reykjavík sem er 3ja ára sam-
starfsverkefni fræðsluyfirvalda og
fræðsluráða í iðngreinum. INN-
verkefnið skiptist í fræðslu og keppni
og verða niðurstöður kynntar nú í
vor þegar Samtök iðnaðarins veita
verðlaun fyrir bestu nothæfu hug-
myndina. Með INN er verið að leið-
rétta það flæði af námsmönnum sem
lengi hefur verið inn í bóknámsgrein-
arnar á kostnað iðngreinanna.
Höfundur er kennslufulltrúi á
Fræðsluskrifstofu Reykjavíkur.