Morgunblaðið - 03.02.1995, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Reykjavík - ein af menningborg-
um Evrópu bæði nú og árið 2000
REYKJAVÍKURBORG hefuróskað
eftir því við ríkisstjómina, að sótt
verði um að borgin verði útnefnd
menningarborg Evrópu árið 2000.
Þessa útnefningu veitir ráðherraráð
Evrópusambandsins sem táknrænan
virðingarvott við borgir sem taldar eru
hafa eitthvað fram að færa í evrópsku
samhengi. Hingað til hafa 15 borgir
hlotið útnefningu og hver þeirra hefur
staðið að því með sínu lagi að nýta
þau tækifæri sem útnefningin veitir.
Af hálfu Evrópusambandsins er ekki
neinn áskilnaður um hvemig borgin
skuli vera — aðalatriðið er að hér er
verið að veita viðurkenningu fyrir eft-
irtektarvert framlag til menningar-
mála í álfunni.
Ýmsir hafa orðið til þess að spyija
hvaða erindi Reykjavík eigi sem menn-
ingarborg Evrópu. Þetta er reyndar
sú spuming sem undirbúningsnefnd
skipuð fulltrúum ríkis og borgar um
tilnefninguna hefur haft að leiðarljósi
í starfi sínu og undirbúningi. Við höf-
um flest sterka sannfæringu fyrir því
að menningarlíf borgarinnar sé ein-
staklega blómlegt og gott — og að
þannig eigi það að vera. Þess vegna
hafa meirihluti og minnihluti innan
borgarstjómar Reykjavíkur í gegnum
tíðina getað unnið saman að mörgum
menningarmálum. Sem dæmi um ein-
drægnina má nefna sjálfa tillöguna
um að óska útnefningar á Reykjavík
sem menningarborg Evrópu sem borin
var fram síðastliðið vor af fulltrúum
Sjálfstæðisflokksins í þáverandi meiri-
hluta og samþykkt einróma. Nýr
meirihluti tók svo við
málinu og hefur f
samvinnu við þá sem
nú sitja í minnihluta
unnið áfram að því.
Fyrir hvern?
Í mínum huga er
svarið alveg ljóst —
við erum að óska eftir
þessari tilnefningu
fyrir Reykvíkinga og
landsmenn alla. Við
styðjum menningu og
listir í borginni jafn
myndarlega og raun
ber vitni vegna þess
að við trúum því að
við séum að skapa betri borg fyrir
íbúana og þá sem heimsækja hana.
Borgin ver nú þegar um einum millj-
arði króna til menningarmála (þar af
eru framlög til tónlistarskóla 250 mi-
ljónir), en þessi upphæð svarar til um
9% af skatttekjum hennar. Á fjárlög-
um setur ríkið svo hátt í tvo miljarða
í viðfangsefni á sviði menningarinnar
þannig að ljóst má vera að áherslan
á þetta svið er mikil. í þessu ljósi
væri þess vegna skrítið ef Evrópusam-
bandið myndi hafna umsókn Reykja-
víkur á þeirri forsendu að hér í borg-
inni væri ekki til sérhannað tónlistar-
hús af því við höfum svo margt til
brunns að bera. Hins vegar hlýtur það
að vera sameiginlegt keppikefli okkar
að slíkt hús rísi sem fyrst og það
væri væri ekki verra ef ákvörðun um
útnefningu yrði til þess að flýta þeirri
nauðsynlegu framkvæmd.
Mun ferða-
mannastraumur
aukast?
í Kaupmannahöfn, sem
verður menningarborg
Evrópu árið 1996, hefur
verið varað við því að
treysta auknum tekjum
samfara fjölgun ferða-
manna. Niðurstaða Dana
var sú að slíkir útreikn-
ingar hefðu ekki mikla
þýðingu og að ekki væri
rétt að -reikna með mikilli
aukningu. Þótt þetta hafi
verið niðurstaða Kaup-
mannahafnarbúa, byggð
m.a. á þeirri staðreynd að Kaup-
mannahöfn er mikil menningarborg í
hugum velflestra Evrópubúa, er á það
að líta að Reykjavík á enn eftir að
skrá nafn sitt á því landakorti svo
eftir verði tekið. Það eitt að hljóta
útnefningu er gífurleg ókeypis auglýs-
ing sem mun hafa margt jákvætt í
för með sér. Sem dæmi má taka ímynd
Glasowborgar á þeim tíma þegar hún
hlaut útnefningu sem menningarborg
Evrópu. Borgin leið þá fyrir neikvæða
ímynd sem nú hefur gjörbreyst til
hins betra. Sama kann að gilda fyrir
Reykjavík þannig að ferðamönnum
fjölgi í kjölfar útnefningar og væri
það að sjálfsögðu kærkomin búbót.
En það breytir því þó ekki að við ís-
lendingar lifum lífi menningarþjóðar,
ekki fyrir aðra heldur fyrir okkur sjálf.
Sú spuming sem öllu máli skiptir að
svara er þess vegna: Hvemig getum
Árið 2000 er ekki bara
aldamótaár. Guðrún
Ágústsdóttír minnir
á aðþá er 1000 ára
afmæli kristnitöku í
landinu, þá verður Sin-
fóníuhljómsveitin 50
ára, Þjóðleikhúsið 50
ára, Ríkisútvarpið 7 0
ára og Listahátíð í
Reykjavík 30 ára.
við gert betur? Hvemig getum við
styrkt enn frekar innviði menningar-
lífsins í Reykjavík og á landinu öllu?
1000 ára afmæli kristni
Með því að skoða með opnum huga
þá möguleika sem útnefning kynni
að gefa emm við að heita sjálfum
okkur að gera betur. Og tilefnið er
fyrir hendi. Árið 2000 er nefnilega
ekki bara aldamótaárið heldur munu
þá einnig margar af veigamestu
menningarstofnunum okkar halda upp
á stórafmæli. Sinfóníuhljómsveit Is-
lands verður 50 ára, Listahátíð í
Reykjavík 30 ára, Þjóðleikhúsið 50
ára og Ríkisútvarpið 70 ára. Þá mun-
um við líka minnast 1000 ára afmæl-
Guðrún Ágústsdóttir
is kristni í landinu. Allt em þetta til-
efni til þess að gera gott betra.
Hreinasta höfuðborg Evrópu
Reykjavík getur státað af ýmsu sem
aðrar borgir eiga ekki. Hreinasta höf-
uðborg Evrópu væri til dæmis mark-
mið sem hægt væri að uppfylla, með
hreinsun strandlengjunnar, minni
mengun af völdum bílaumferðar, end-
urbyggingu og viðhaldi eldri byggðar
ásamt öðra. Við þurfum nefnilega að
gera borgina ennþá hreinni og fal-
legri — því hreinleiki og fegurð em
fmmeinkenni menningarborgar. Og
hvort sem við hljótum útnefningu eða
ekki verðum við líka að búa enn betur
að listuppeldi bamanna okkar, því
þetta er jú borgin þeirra og verður
áfram eftir okkar dag. Við þurfum
að tryggja að allir fái að njóta hæfi-
leika iistamannanna og að menningin
verði áfram sem fyrr jafn opin fyrir
þátttöku alls þorra manna.
Hugmyndin er sú að árið 2000 verði
Reykjavík, í enn ríkari mæli en í dag,
borg menningar og lista, hvort sem
borgin mun þá bera einu sæmdarheit-
inu fleira eða færra. Reykvíkingar
eins og aðrir landsmenn og aðrir Evr-
ópubúar munu halda upp á aldamótin
á þann hátt sem þeini þykir viðeig-
andi. Það getur enginn séð það fyrir-
fram nákvæmlega hvemig Reykvík-
ingar gera sér dagamun á því herrans
ári 2000, en benda má á að jafnan
þegar Reykvíkurborg hefur staðið að
afmælum, listahátíðum eða heimsókn-
um erlendra gesta hefur hún gert það
af fullum myndugleika og af þeirri
reisn sem hæfir höfuðborg. Það þarf
því enginn að óttast að kotungsbragur
verði einkenni Reykjavík aldamótanna
— Reykvíkingar em allt of stórhuga
til þess.
Höfundur er forseti
borgarstjórnar og formaður
undirbúningsnefndar um
Reykjavík - menningarborg.
Fyrri grein
ÞEGAR líður að kosningum taka
stjómmálamenn, einkum þeir sem sjá
fram á setu á hörðum bekkjum stjóm-
arandstöðunnar, upp á alls kyns
kúnstum til að ganga í augun á al-
þýðu manna, þ.e. kjósendum. Nýlegt
dæmi um margnefnt tilvísunarkerfi.
Efnahagslegt markmið þessarar ný-
breytni, þ.e. skv. kokkabókum heil-
brigðisráðherra, er að fara betur með
almannafé, sem er þegar af skomum
skammti. Menn kynnu að halda að
pólitískt markmið væri ekki einungis
það að draga úr misnotkun þeirri sem
núverandi kerfi býður upp á, heldur
einfaldlega að skerða tekjur sérfræð-
inganna. Þannig mátti a.m.k. túlka
orð heilbrigðisráðherra í sjónvarpsvið-
tali 27. janúar sl. Loks er það markm-
iðið sem ekki má minnast á upphátt,
en það er að draga athyglina að hetju
fólksins, stjómmálamanninum hug-
umstóra, sem berst með kjafti og klóm
gegn óprúttnum andstæðingum og
sérhagsmunum þeirra.
En sleppum öllu þrefi, og reynum
að fara svolítið betur ofan í saumana
á þessu máli. Þegar hefur mikið verið
rætt og ritað um tilvísunarkefið, svo
að við skulum láta okkur nægja ein-
falda upprifjun: Til stendur að koll-
varpa heilbrigðisþjónustukerfi sem
byggist m.a. á beinni þjónustu sér-
fræðinga við sjúklinga sína, kerfi sem
hefur sannað gildi sitt
og kemur mátulega við
pyngju sjúklinga og
skattgreiðenda, og inn-
leiða annað kerfí sem
engan veginn verður séð
fyrir endann á. Það er
svo sem hugsanlegt að
eitthvað sparist með til-
komu þessa nýja kerfís,
en það gæti líka komið
okkur gróflega í koll.
Heildarkostnaður við
heilbrigðisþjónustu er nú
u.þ.b. 2.500 milljónir á
ári. Okkur er nú talin trú
um að nýja kerfið gæti
sparað u.þ.b. 100 millj-
ónir króna með því að
dregið yrði úr greiðslum
fyrir sérfræðiþjónustu sem munu nú
nema þetta 475 milljónum kr. á ári.
Hvemig þá?
í fyrsta lagi myndu heimilislæknar
annast umtalsverðan fjölda sjúklinga
sem annars fæm hugsanlega til sér-
fræðinga að óþörfu, og við það sparað-
ist talsvert fé. Bíðum nú hæg. Vissu-
lega borga sjúklingar minna fyrir
heimsóknir á heilsugæslustöðvar. En
gleymum ekki því að fjárfestingar,
afskriftir og rekstrarliðir em kostaðir
af ríkinu, þar sem hinsvegar sérfræð-
ingamir borga að fullu eigin kostnað,
svo sem leigu, tækjabúnað, manna-
hald og rekstrarkostnað, og það fyrir
peninga sem þeir fá hjá
sjúklingunum sjálfum,
stundum með óvemlegri
þátttöku ríkisins. Það
væri vissulega forvitni-
legt að sjá heiðarlegan
samanburð á heildar-
kostnaði fyrir hveija
heimsókn hjá sérfræð-
ingi annarsvegar og á
heilsugæslustöð hins-
vegar. Ríkisstofnanir era
ekki annálaðar fyrir
rekstrarhagkvæmni.
Aðra sögu er að segja
um stofur sérfræðinga.
Það þarf engan að undra
að samanburðinum er
ekki hampað af forsp-
rökkum kerfisins.
í öðm lagi er gert ráð fyrir spam-
aði „... því hér er ekki einungis um
að ræða kostnað við heimsóknir til
sérfærðinga, heldur líka allt sem fylg-
ir með, svo sem rannsóknir, lyf, rönt-
genmyndir, aðgerðir o.fl.“ (Sigfús
Jónsson, Morgunblaðinu, 26.1. ’95,
bls. 24). Er svo að skilja að heilsu-
gæslulæknar nái sambærilegum ár-
angri með því að skera niður greining-
ar- og meðferðarúrræði, eða að þeim
standi slíkt til boða ódýrara en sjálf-
stæðum sérfræðingum? Skyldi ekki
verið að þyrla hér ryki í augu sak-
lausra skattgreiðenda?
Á fundi í Læknafélagi íslands 25.
janúar 1995 var kynnt uppkast full-
trúa heilbrigðisráðuneytisins sem átti
að sýna spamað þann sem felast
myndi í tilvísunarkerfínu. En forsend-
umar að baki útreikninganna vom
einfeldningslegar vangaveltur og nið-
urstöður því nánast marklausar.
í þriðja lagi var ýjað að því að
spamaður næðist enn frekár fram við
það að sumir sjúklingar fæm eftir sem
áður beint til sérfræðinga, og þá væri
Tryggingastofnunin einfaldlega stikk
frí._
í fjórða lagi var gefið í skyn að
hægt væri að fylgjast betur með þeim
sérfræðingum sem reka eigin stofur
og misnota núverandi kerfi með því
að innheimta einingagreiðslur fyrir
óþarfa meðferð og gæta þannig enn
frekar hagsmuna skattgreiðenda.
Þrátt fyrir allt þetta hamra tals-
menn heimilislækna á því að þeir þoli
Ríkisstofnanir, segir
Heinz Joachim Fisch-
er, eru ekki annálaðar
fyrir rekstrarhag-
kvæmni.
ekki frekara álag sjúklinga og hafi
þegar meira en nóg að gera. Er
kannski til í dæminu að þeir bregðist
við þessum aukna þunga með því að
skrifa upp á tilvísanir án þess að skoða
sjúklinginn, jafnvel póstleggja þær
eftir upphringingu sjúklings, fyrir
bara (!) 200 krónur? Gæti vissulega
borgað sig fyrir heilsugæslustöðina.
En læknisfræðilega ábyrgðin?
Heilbrigðisráðherra ætti að sjá
sóma sinn í því að viðurkenna að til-
gangurinn með tilvísunarkerfinu sé
að auka tekjur heilsugæslustöðva rík-
isins, og það viljandi á kostnað sér-
fræðinganna, og að hagsmunir sjúkl-
inganna koma þar hvergi nærri. Þetta
er svo sem markmið út af fyrir sig,
en naumast til fyrirmyndar.
En hann ætti líka að benda á að
með því að beina sjúklihgum í vax-
andi mæli á heilsugæslustöðvamar
þurfa þessar stöðvar að vera í stakk
búnar til að taka við þessu aukna
álagi. Nýir læknar, nýjar byggingar
og/eða tækjabúnaður o.s.frv., o.s.fi-v.
— allt kostar þetta peninga. Þeim
sjúklingum sem enn þörfnuðust sér-
fræðiþjónustu yrði beint á göngudeild-
ir spítalanna, og ekki gerist það átaka-
eða kostnaðarlaust. Að lokum myndu
sérfræðingamir ekki geta staðið undir
stofurekstri. Örfáir yrðu eftir til að
sinna þörfum efnafólks. Heilbrigðis-
þjónustan yrði þannig þjóðnýtt. Það
er heldur hjákátlegt að halda því fram
að tilvísunarkefið skapi ekki þrýsting
á nokkum mann. Sjúklingum, og þá
fyrst og fremst þeim sem búa við lítil
efni, stæði ógn af því að fá ekki niður-
greidda þjónustu sérfræðinganna. Eft-
ir stæði undirmálskerfi, ekki ósvipað
því sem tíðkast í Þýskalandi, þar sem
venjulegt fólk fær tilvísun en efnafólk
fer til hvaða læknis sem því sýnist,
hvenær sem því sýnist.
Að síðustu ber að geta þess að
nýja kerfið myndi auka alla pappírs-
vinnu og ganga töluvert á tíma sjúkl-
inga, sérfræðinga, heimilislækna og
Tryggingastofnunar, svo ekki sé
minnst á öll viðbótarútgjöld. Stjómun
kostar nefnilega líka tíma og mann-
afla.
Höfundur er stjómmálafræðingur
og hagfræðingur.
Tilvísunarkerfið
- eina ferðina enn
Heinz Joachim
Fischer