Morgunblaðið - 04.02.1995, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Vaka, félag lýðræðissinnaðra stúdenta, 60 ára
Starf í þágu
stúdenta í 60 ár
í ÞAU sextíu ár sem
liðin eru frá stofnun
Vöku hefur félagið tek-
ið þátt í að móta stúd-
entabaráttu í Háskól-
anum og gengið á
ýmsu. Birgir Ar-
mannsson stiklar á
stóru í sögu félagsins.
VAKA, félag lýðræðissinnaðra
stúdenta, var stofnað 4. febrúar
1935. Þá voru krepputímar hér á
landi, eins og annars staðar á Vest-
urlöndum, og stjómmálaástandið
einkenndist af miklum öfgum.
í Háskóla íslands kvað mikið að
samtökum kommúnista og þjóðem-
issinna, en stuðningsmenn lýðræðis
og borgaralegs þjóðskipulags vom
í nokkurri vörn. Vaka var stofnuð
til að vera vettvangur þess fólks,
og um leið til að stemma stigu við
uppgangi hinna pólitísku öfgaafla.
Strax í upphafí átti Vaka miklu
fylgi að fagna í Háskólanum. Fé-
lagið náði fljótt stuðningi um helm-
ings stúdenta og var í áratugi oft-
ast nær í meirihluta í Stúdenta-
ráði, ýmist eitt eða í samstarfi við
aðra. Áttu Vökumenn á þeim tíma
mikinn þátt í að móta starfsemi
ráðsins og um leið allt háskólasam-
félagið.
í byijun áttunda áratugarins
breyttust aðstæður hins vegar til
mikilla muna og vom andstæðingar
Vöku úr röðum vinstri manna einir
við völd í Stúdentaráði samfellt í
níu ár, eða frá 1972 til 1981. Á
níunda áratugnum einkenndist
starf Stúdentaráðs hins vegar af
samsteypustjómum, þar sem til
sögunnar hafði komið miðjuafl,
Félag umbótasinnaðra stúdenta,
sem til skiptis starfaði með Vöku
og Félagi vinstri manna.
Vökumenn og umbótasinnar
áttu þó fremur samleið framan af,
en síðar tóku vinstrisinnar innan
Félags umbótasinna völdin og
leiddi það að lokum til sammna
félagsins við Félag vinstri manna.
FVá 1988 til 1991 vom Vökumenn
við völd í Stúdentaráði, en frá þeim
tíma hefur Röskva, samtök félags-
hyggjufólks, haldið um stjómar-
taumana.
Hagsmunir stúdenta í
öndvegi
Veigamikill hluti af starfi Vöku
hefur frá upphafi verið að vinna
að hagsmunamálum stúdenta.
Strax á fyrstu ámm sínum barðist
félagið fyrir því að stúdentum væm
veittir styrkir til náms og síðar
átti félagið dijúgan hlut að máli
þegar námslánakerfi var komið á
hér á landi.
Lánamálabaráttan hefur sett
svip sinn á starf félagsins á undan-
fömum ámm og hefur það lagt
áherslu á, að lánin væm miðuð við
raunvemlega framfærsluþörf stúd-
enta og að ekki væri dregið úr
sjálfsbjargarviðleitni manna með
því að draga of mikinn hluta náms-
láns frá vegna sjálfsaflatekna. Fé-
lagið hefur ekki talið óeðlilegt að
námsmenn greiddu lán sín til baka,
en hafa hins vegar staðið gegn því
að endurgreiðslur yrðu of þungar
og að fullir markaðsvextir væm
reiknaðir á lánin.
Félagið hefur einnig látið sig
önnur hagsmunamál stúdenta
varða. Þar má nefna, að stúdentar
fengu aðild að háskólaráði fyrir
eindregna baráttu félagsins, það
beitti sér fyrir yfirtöku stúdenta á
Bóksölu stúdenta, opnun kaffistofa
í Háskólanum, stofnun ferðaþjón-
ustu og sumarhótels, þar sem hús-
næði stúdentagarðanna var nýtt á
þeim tíma, sem stúdentar þurftu
þess ekki með.
Þá má nefna, að Vökumenn
höfðu forystu um stofnun Félags-
stofnunar stúdenta árið 1968, sem
tók yfir veigamikla þætti í háskóla-
lífinu, svo sem rekstur garða, kaffi-
stofa, Ferðaskrifstofu stúdenta,
Bóksölu og fleira. Hafa Vökumenn
jafnan lagt mikla áherslu á, að
stofnunin stæði undir rekstri sínum
og gæti jafnframt lagt fé í áfram-
haldandi uppbyggingu í þágu stúd-
enta.
Enn má geta þess, að Vaka hef-
ur unnið að þvi, að bæta starfsemi
Háskólans að ýmsu leyti, og nefna
má að á síðari árum hefur félagið
unnið að því að koma á gæðakönn-
unum í sambandi við kennslu,
færslu haustmisserisprófa frá jan-
úar og fram í desember og að því,
að lýmkaðar yrðu heimildir stúd-
enta til að sækja námskeið í öðrum
deildum en sínum eigin.
Þá má geta þess að lokum, að
félagið hefur nýlega lagt fram
heildstæða menntastefnu, þar sem
lögð er áhersla á að skipulag og
kennsluhættir háskólans séu í sam-
ræmi við þarfir atvinnulífsins og
fullnægi jafnframt þeim gæðakröf-
um, sem gerðar eru til háskóla í
vestrænum samfélögum.
Pólitík eða hagsmunabarátta
Vaka var stofnuð við þær að-
stæður, að höfuðandstæðingar fé-
lagsins stefndu að róttækum þjóð-
félagsbreytingum. Það sem sam-
einaði Vökumenn var hins vegar
vilji til þess að vinna að umbótum,
án þess að teknar væru kollsteyp-
ur. Þeir vildu viðhalda grundvallar-
atriðum lýðræðislegs og borgara-
legs þjóðskipulags hér á landi en
voru opnir fyrir umbótum á þeim
grundvelli. Félagið átti lengi í bar-
áttu við andstæðinga sína í þessum
efnum og ekki síður í afstöðunni
til utanríkismála, sem lengi skipuðu
mikinn sess í stúdentapólitíkinni.
Átakalínumar í utanríkismálun-
um voru lengi þær, að Vökumenn
studdu samstarf íslendinga við
aðrar vestrænar þjóðir og varnar-
samstarfið við Bandaríkjamenn.
Höfuðandstæðingar úr röðum
vinstri manna töldu hins vegar í
upphafi, að samstarfs bæri að leita
við sæluríki öreiganna í austri og
síðar, að íslendingum bæri að gæta
hlutleysis í deilum stórveldanna.
Á árunum upp úr síðari heims-
styrjöldinni og allt fram á áttunda
áratuginn voru þetta þau átök, sem
mestan svip settu á baráttu póli-
tísku fylkinganna í Háskólanum.
Þá fór hins vegar að draga úr
umræðu af þessu tagi, en lengi
eimdi þó eftir af deilum um utanrík-
ismál á vettvangi Stúdentaráðs.
Átök um utanríkismál og þjóð-
mál hafa löngum sett svip sinn á
stúdentapólitíkina. Þegar vinstri
menn fóru einir með völd í Stúd-
entaráði á áttunda áratugnum
keyrði þó um þverbak. Ráðið álykt-
aði út og suður um þessi málefni,
og jafnvel var gengið svo langt,
að Stúdentaráð gerðist aðili að
samtökum á borð við Víetnam-
nefndina, sem barðist gegn afskipt-
um Bandaríkjamanna af styijöld-
inni þar í landi, og studdi samtökin
með fjárframlögum.
Forystumenn vinstri manna á
þessum árum litu svo á, að þjóðfé-
lagsbylting væri nauðsynleg, og
eðlilegt væri að hún hæfist í há-
skólasamfélaginu. Þær miklu öfg-
ar, sem ríkjandi voru meðal forystu
stúdenta á þessum tíma, kölluðu á
andsvar, sem kom fram bæði af
hálfu Vökumanna og Félags um-
bótasinna á árunum upp úr 1980.
Félögin náðu málefnalegri sam-
stöðu um, að eðlilegt væri að Stúd-
entaráð einbeitti sér að hagsmuna-
og félagsmálum stúdenta, en léti
utanríkis- og þjóðmál afskiptalaus.
Stúdentar kæmu úr ýmsum áttum
og hefðu mismunandi lífsskoðanir
og því væri óeðlilegt að samtök
þeirra væru að taka afstöðu til
heitra deilumála, sem ekki snertu
hagsmuni þeirra beint.
Umbótasinnar reyndust, þegar
fram liðu stundir, ekki alltaf tilbún-
ir til að fylgja þessari stefnu eftir,
en hún hefur verið kjaminn í af-
stöðu Vökumanna til Stúdentaráðs
í meira en áratug. Þegar Vöku-
menn fóru með völd í ráðinu á árun-
um 1988 til 1991 var þessari stefnu
fylgt fast eftir, og má fullyrða, að
hún hefur sett sitt mark á starf
Stúdentaráðs frá þeim tíma, þótt
Vökumenn hafi ekki alltaf verið
við völd.
Hefur þannig umræða um al-
menn stjórnmál og utanríkismál
að mestu horfið af vettvangi Stúd-
entaráðs á síðari árum. Hins vegar
hafa andstæðingar félagsins úr
röðum Röskvu ávallt haldið því
fram, að ekki mætti „slíta hags-
munabaráttu stúdenta úr samhengi
við önnur mál“, hvað svo sem það
nú þýðir, og jafnvel sagt, að bar-
átta fyrir almennum félagshyggju-
sjónarmiðum væri í óijúfanlegum
tengslum við hagsmunabaráttu
stúdenta.
Vikulöng afmælishátíð
BIRGIR Tjörvi Pét-
ursson, varafor-
maður Vöku, er for-
maður afmælis-
nefndar félagsins,
sem staðið hefur
fyrir mörgum uppá-
komurn í þessari
viku í tilefni af af-
mælinu. Þegar
blaðamaður Morg-
unblaðsins tók hann
tali var hann önnum
kafinn við að und-
irbúa afmælisveislu
félagsins, sem hald-
in var í gærkvöldi.
„Afmæiishátíð Vöku stóð yfir
í heila viku og var haldið upp á
afmælið með ýmsum uppákom-
um og viðburðum," segir Birgir
Tjörvi. „Hátíðin var sett síðastlið-
inn mánudag með ávarpi Svein-
bjarnar Björnssonar rektors Há-
skólans. Þá var nemendum boðið
upp á veitingar og Háskólakór-
inn flutti nokkur lög.“
Næstu daga var meðal annars
haldinn fundur um félagshyggju
þar sem Hannes H. Gissurarson
og Ogmundur Jónasson tókust
á, en fulltrúi ungu kynslóðarinn-
ar var Illugi Gunnarsson. Einnig
var boðið upp á kaffispjall með
Jóni Baldvin Hannibalssyni í
Vökuheimilinu og kvöldvöku á
Kofa Tómasar frænda, þar sem
Árni Bergmann, Ómar Ragnars-
son, unglingahýómsveitin Kósí
og Súpergrúppan Vökubandið
komu fram.
Rúsínan í pylsu-
endanum á þessari
afmælishátíð var af-
mælisveisla sem
haldin var í Þjóðleik-
húskjallaranum fyrir
fullu húsi í gær-
kvöldi, þar sem Fjall-
konan og Súpergr-
úppan Vökubandið
léku fyrir dansi fram
á nótt.
Birgir Tjörvi er
spurður að því hvort
hann sé ánægður
með hvernig tókst til
með afmælishátíðina
og svarar því játandi: „Það sýndi
sig í afmælisvikunni að það er
góður hugur í garð Vöku í Há-
skólanum og mæting var fram
úr björtustu vonum. Það sjást
engin þreytumerki á Vöku og
mér sýnist allt benda til þess að
félagið lifi í að minnsta kosti
sextíu ár til viðbótar.
Annars er Birgi Tjörva efst í
huga þakklæti að afstöðnum
þessum hátíðarhöldum. „Ég vil
nota tækifærið og þakka öllum
þeim sem lögðu hönd á plóg við
að skapa þá stemmningu sem
náðist í afmælisvikunni. Þá ekki
síður þeim sem tóku þátt í hátíð-
arhöldunum og höfðu gaman af.
Að lokum vil ég svo þakka göml-
um Vökumönnum hlýhug í garð
félagsins á þessum tímamótum.
Það er skemmtilegt til þess að
vita hversu margir hafa taugar
til Vöku.
Þurfum að komast upp úr hjólförunum
GÍSLI Marteinn Baldursson er
formaður Vöku á 60 ára afmæli
félagsins. Hann var tekinn tali
af því tilefni og eins og eðlilegt
verður að teljast var fyrsta spurn-
ingin hvernig Vaka stæði að vígi
á þessum tímamótum.'
„Eg held að félagið standi mjög
vel,“ segir Gísli Marteinn. „Félag-
ið sem slíkt er búið að koma vel
undir sig fótunum. Við eigum
gott félagsheimili og byggjum á
ýmsum hefðum og venjum sem
auðvelda okkur hið eiginlega
starf, sem er að vernda og veija
hagsmuni stúdenta í stóru og
smáu.
Málefnalega stendur Vaka líka
vel að vígi um þessar mundir.
Undanfarin fjögur ár höfum við
verið í minnihluta í Stúdentaráði
og nýtt þann tíma mjög vel til
þess að fara yfir stefnu okkar,
endurskoða hana og betrumbæta.
Flokkum og fylkingum sem
eiga í hagsmunabaráttu er að
mörgu leyti hollt að lenda annað
slagið í minnihluta. Við höfum
haft gott af mótlætinu og mætum
tvíefld til leiks, sátt við okkar
stefnu."
- Er þörf á tveimur andstæð-
um fylkingvm í Háskólanum?
Verður það ekki aðeins til að
sundra stúdentum Háskólans í
stað þess að sameina þá á bakvið
málstað stúdenta?
„Ég held að hvorug fylkingin
standi í þessari baráttu barátt-
unnar vegna. Þótt einhveijum
kunni að finnast það ótrúlegt þá
eru það þrátt fyrir allt málefnin
sem ráða því að fylk-
ingarnar renna ekki
saman í eina sæng.
Minnihiutinn veitir
þar að auki meiri-
hlutanum nauðsyn-
legt aðhald."
- / hveiju felst
málefnaágreiningur-
inn?
„Málefnastaða
fylkinganna er að
mörgu leyti n\jög ólík
og í mörgum málum
er hyldýpisgjá á
millL Ég get nefnt
sem dæmi afnám
skylduaðildar að Stúdentaráði,
sem við höfum barist fyrir. Einn-
ig viljum við stórauka tengsl
Háskólans við atvinnulífið og loks
má nefna grunnhugmyndina á
bak við Stúdentaráð. Við vi^jum
að það einbeiti sér að hagsmuna-
baráttu, því þar er svo sannarlega
af nógu að taka og hætti að burð-
ast við að halda uppi félagslífi
með misgóðum árangri, enda eru
í háskólanum um fimmtíu deilda-
félög sem eru betur til þess fallin."
- Þannig að Vaka hefur nóg
til málanna að leggja...
„Já, á því er enginn vafi. Það
þarf að eiga sér stað hugarfars-
breyting. Vaka hefur bent á að
til þess að Háskólinn komist í
fremstu röð, þurfum við að kom-
ast upp úr þeim þjólförum sem
við erum föst í. Við þurfum til
dæmis að hætta að einblína á rík-
ið sem einu mögulega tekjulind
skólans. Vaka hefur lagt fram vel
igrundaðar hug-
myndir um að Há-
skólinn geri við ríkið
langtímasamning um
fjárveitingar, sem
við teljum forsendu
fyrir því að atvinnu-
lífið og Háskólinn
geti eflt tengsl sín á
milli.
Okkur dugai- ekki
eitt og sér að grepja
utan í sljórnvöldum
um auknar fjárveit-
ingar til Háskólans.
Við þurfum líka að
sýna frumkvæði og
huga að öðrum möguleikum til
tekjuöflunar. Á því sviði hefur
Vaka haft algjöra forystu og lagt
fram þaulhugsaðar hugmyndir
þar að lútandi. Meöal annars að
komið verði á fót hollvinakerfi,
eins og tíðkast í háskólum erlend-
is, þar sem útskrifaðir háskóla-
nemar geta gerst hollvinir skólans
með því að borga ákveðna upphæð
á hveiju ári til síns gamla háskóla.
Ég efast ekki um það í eina
sekúndu að þessar tillögur Vöku
verða ofan á að lokum. Það sjáum
við meðal annars af þrómiinni í
erlendum háskólum. Fleiri tillög-
ur eru í hraðri sókn, til dæmis
um afnám skylduaðildar, þannig
að þótt umgjörð félagsins sé göm-
ul er andinn í félaginu ferskur
eins og ungur haukur í gömlu
hreiðri, sem er þess albúinn að
hefja sig til flugs, svo vitnað sé
til fleygra orða Sigurðar Nordals
fyrrverandi háskólarektors."