Morgunblaðið - 01.03.1995, Síða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 1. MARZ 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Framtíðarsýn
eða fortíðar-
hyggja?
Stjómmálaflokkum
ber að móta framtíðar-
sýn. Á tímum hraðfara
breytinga þýðir óbreytt
ástand stöðnun eða
afturför. Alþýðuflokk-
urinn er ófeiminn við
að setja fram stefnu
sína og bendir á leiðir
til betri lífskjara í land-
inu. Framtíðarsýn Al-
þýðuflokksins er áræð-
in og óbundin af sér-
hagsmunum. Þess
vegna er hún líka um-
deild og uppspretta
frjórra umræðna í
samfélaginu. Nýjasta
dæmið um þetta er
Evrópustefna Alþýðuflokksins, sem
á sér mikinn hljómgrunn, en mætir
um leið heiftugri andstöðu sérhags-
munahópa og þeirra sem hefta vilja
eðlilega umræðu í landinu.
Evrópumálin
EES-samningurinn var próf-
steinn á viðhorf stjómmálaflokka
til samstarfs Evrópuþjóða og þor
þeirra til að takast á við nýja tíma.
Sjálfstæðisflokkurinn var í upphafi
tregur, en sölsaði um eftir að hann
komst í ríkisstjóm. Framsóknar-
flokkurinn hálf lamaðist af hræðslu
og lagði stein í götu samningsins.
Sömu sögu er að segja af Alþýðu-
bandalaginu, hinn gamli þjóðlegi
sósíalismi varð þar ofan á. Þrátt
fyrir miklar heitstrengingar um
útflutning er Alþýðubandalagið
ennþá einangmnarsinnaður flokkur
sem ekki þorir að skipta um utan-
ríkisstefnu.
Málflutningur andstæðinga
EES-samningsins var dæmalaust
safn öfugmæla sem flestir vilja nú
gleyma. Ástæðan fyrir þessu er ein-
föld. Andstaðan byggðist á ótta við
samstarf Evrópuríkja, en lamandi
ótti er sjaldnast heppilegur fylgi-
fiskur skynsamlegra ákvarðana.
Alþýðuflokkurinn var eini
stjórnmálaflokkurinn sem frá upp-
hafi til enda fylgdi samningnum
um EES. Alþýðuflokkurinn hefur
stigið skrefið til fulls og stefnir
nú að fullri aðild þjóðarinnar að
bandaiagi lýðræðisþjóða Evrópu.
Flokkurinn lætur hræðsluáróður
andstæðinganna sem vind um
eyru þjóta. Reynslan af EES kenn-
ir okkur að jákvæð skoðun á
möguleikum okkar í Evrópu fram-
tíðarinnar sé vænlegri framtíðar-
sýn en lamandi ótti við
nágranna okkar.
Fortíðarhyggja
Ár kalda stríðsins
voru um margt þægi-
leg; heimsmyndin var
einföld og föst í skorð-
um. Við lok kalda
stríðsins og vaxandi
mikilvægi Evrópusam-
bandsins standa ís-
lendingar á krossgöt-
um. Allt tal um óbreytt
ástand _er fortíðar-
hyggja. ísland verður
að taka sér nýja stöðu
í samfélagi þjóðanna.
Á þessum miklu breyt-
ingatímum er ekkert til sem heitir
óbreytt ástand. Það hefur óumdeil-
anlega mikil áhrif á íslenskt samfé-
lag og stöðu okkar í umheiminum
að sækja ekki um aðild að ESB.
Þeir sem vilja ekki sækja um aðild
að ESB verða því að rökstyðja þá
ákvörðun jafn sterkum - eða sterk-
ari - rökum og þeir sem vilja sækja
um aðild. Þetta grundvallaratriði
vill gjaman gleymast í umræðunni.
Alþýðuflokkurinn vill ekki festast
Full aðild að ESB
••
er, að mati Ossurar
Skarphéðinssonar,
lykillinn að bættum
lífskjörum í landinu.
í fortíðinni. Slíkt boðar afturför að
okkar mati. Með því að horfa fram
á við með jákvæðum huga komast
menn ekki hjá því að sjá hina miklu
möguleika sem Evrópusambandið
býður upp á. Full aðild að ESB er
að okkar mati lykillinn að bættum
lífskjörum í landinu og möguleikum
til áhrifa í mörgum mikilvægustu
hagsmunamálum okkar.
I okkar huga er þetta mál ein-
falt: Hafa stjórnmálaflokkar á ís-
landi þor til þess að láta á það reyna
í samningum við ESB hvort mikil-
vægustu þjóðarhagsmunir verði
tryggðir? Hafa þeir framtíðarsýn
eða eru þeir fastir í neti fortíðar-
hyggjunnar?
Höfundur er umhverfisráðherra.
Össur
Skarphéðinsson

- kjarni málsins!
Viðskiptafrelsi í heil-
brigðisþj ónustu
SÍÐARIHLUTI
í FYRRI HLUTA þessarar
greinar var rætt um hvernig tilvís-
anaskylda minnkar sjálfræði al-
mennings um val á heilbrigðisþjón-
ustu. Einnig það hvernig sjúkra-
tryggingar hafa verið notaðar til
að niðurgreiða heilsugæslu að
mestu leyti meðan sjúklingar hafa
greitt sífellt meir af þjónustu sér-
fræðinga uns þeir greiða hana að
mestu úr eigin vasa í dag. Sú staða
útilokar það að þvinguð tilfærsla
heilbrigðisþjónustu frá sérfræð-
ingum yfir til heilsugæslu geti
þýtt annað en kostnaðarauka fyrir
tryggingar og ríki.
Hlutur heilbrigðis-
ráðuneytis
Ekki er hægt að ræða þessi
mál svo að heilbrigðisráðuneytis-
ins sé ekki getið sérstaklega.
Þetta mikla ríkisrekstrarráðu-
neyti hefur sýnt ótrúlega elju við
að auka miðstýringu í þessu landi.
Án tillits til þess hvaða stjómmála-
flokki heilbrigðisráðherrar hafa
tilheyrt hefur ríkisrekstraráráttan
verið óbreytt. Þörfin fyrir einlitt
ríkisrekið kerfi. Eitt nýjasta dæm-
ið er heilsugæslustöðin í Álfta-
mýri. Hún var stofnsett á sínum
tíma fyrir sjálfstætt framtak dug-
legra lækna með nokkrum stuðn-
ingi Sjúkrasamlags Reykjavíkur
og Reykjavíkurborgar. Stöðin
flutti nýlega í fullkomnara hús-
næði. Læknarnir kostuðu þetta
sjálfir eins og áður, en ráðuneytis-
menn linntu ekki látum fyrr en
þeir höfðu fengið stöðina keypta
í þeim tilgangi einum að því er
virðist að geta bent á útþenslu
síns einlita kerfis. Þetta gat gerst
í miðri Reykjavík í miðri sparnað-
arherferð á sama tíma og önnur
heilsugæslustöð var og er enn í
húsnæðiskreppu. Sérfræðingar
með sjálfstæðan rekstur, sem og
sjálfstætt starfandi heimilislækn-
ar, njóta lítilla vinsælda í þessu
musteri miðstýringar-
sósíalismans á íslandi.
Virðist helst stefnt að
útrýmingu þeirra,
a.m.k. útrýmingu
hinna sjálfstæðu
heimilislækna. Sama
gildir um þær fáu
sjúkrastofnanir sem
enn dirfast að vinna
fyrir sér (með dag-
gjöldum) fremur en að
þola ríkisframfærslu
með fjárlögum. Er
endurhæfingarstöðin
á Reykjalundi gott
dæmi um það. Heil-
brigðisráðuneytið er
nátttröll í nútímanum. Ótrúlega
ráðríkir ráðsmenn þess eru fangar
úreltra stjórnunar- og rekstrar-
hugmynda. Ráðherrar hafa allir
fylgt sömu hugmyndum, en hafa
á starfstíma sínum sinnt eigin
pólitískum markmiðum og reist
heilsugæsluhallir í héruðunum
heima.
Aðrar hugmyndir
Fyrir tæpum 10 árum skrifaði
ég tvær greinar undir heitinu:
„Við þurfum verðskyn á heilbrigð-
ismál^ og „Tillögur til úrbóta“
(Mbl 7. og 8. mars 1985.) Gagn-
rýndi ég, að á þeim tíma var heil-
brigðisþjónusta svo ríflega niður-
greidd að hún var ýmist ókeypis
eða að afar lág föst gjöld giltu
óháð öllu verði. Hvorki veitendur
né neytendur í heilbrigðisþjón-
ustunni gátu vitað um raunveru-
legt verð á nokkrum hlut, hvorki
lyfjum né læknisþjónustu innan
eða utan spítala. ðhóf hins opin-
bera í byggingarmálum var regla
frekar en undantekning. Hin af-
leita verðstýring heilbrigðisráðu-
neytisins hafði margvísleg trufl-
andi áhrif. Kostnaður óx afar hratt
við þessar aðstæður. Sósíalismi
kom í stað einstaklingsábyrgðar
og vitund um fyrir-
komulag trygginga
þvarr. Þær tillögur
sem ég setti fram
1985 gilda allar enn
efnislega. Verða þær
ekki raktar hér, en
segja má að engin
hugmynda minna hafi
orðið að veruleika
nema að litlu leyti
hugmyndin um hlut-
fallsgreiðslur sjúkl-
inga fyrir lyf og sér-
fræðiþjónustu. Hins
vegar hafa nokkrar
þessara hugmynda
fundið farveg inn í
stefnu Sjálfstæðisflokksins síðari
árin. Sú stefna er afar sparlega
notuð og að því er virðist fáum
kunn.
Landsfundarályktun
Sjálfstæðisflokksins 1993
Landsfundarályktun Sjálfstæð-
isflokksins frá 1993 um heilbrigð-
is- og tryggingamál leggur til
gagngera skipulagsbreytingu í átt
til einstaklings- og viðskiptafrelsis
í rekstri heilbrigðismála. Þar segir
m.a. í inngangi:
Dregið verði úr miðstýringu og
rekstri á vegum heilbrigðis-
ráðuneytisins.
Heilbrigðisútgjöld verði að-
greind frá öðrum útgjaldaliðum
ríkissjóðs.
Tryggingakerfi verði endur-
vakið.
Kostnaður við alla heilbrigðis-
þjónustu verði ljós.
Skipulagning og fjárhagsleg
ábyrgð á rekstri færist til
stofnana sjálfra.
Aukin fjölbreytni verði í rekstr-
arfyrirkomulagi.
Valfrelsi einstaklinga verði
tryggt.
Ingólfur S.
Sveinsson
Listaháskóli Islands;
Nýr áfangi
í listasögnnni
ALÞINGI samþykkti
í síðustu viku frumvarp
til laga um listmenntun
á háskólastigi. í því
felst heimild fyrir
menntamálaráðherra
til að ganga til samn-
inga við einkaaðila um
að koma á fót Listahá-
skóla íslands. Tillögur
um skipulag á slíkum
skóla og fjármögnun
hans er að finna í grein-
argerð með frumvarp-
inu. Menntamálanefnd
Alþingis hafði málið til
meðferðar og fékk já-
kvæðar umsagnir um
það.
Um margra ára skeið hefur verið
rætt, hvemig unnt væri að færa
listnám hér á háskólastig. Hafa
margir komið að málinu og frum-
vörp verið samin, sem annaðhvort
hafa dagað uppi á Alþingi eða að-
eins lagst í skjalasafn menntamála-
ráðuneytisins. Að frumkvæði Ólafs
G. Einarssonar menntamálaráð-
herra var enn skipuð nefnd til að
fyalla um málið og skil-
aði hún samhljóða áliti
eftir nokkurra mánaða
starf vorið 1993.
Við, sem sátum í
nefndinni, gerðum til-
lögu um, að Listahá-
skóli Islands yrði
sjálfseignarstofnun,
sem gerði samning við
ríki, Reykjavíkurborg
og fleiri aðila um fjár-
mögnun, en þróaðist
eftir eigin Iögmálum
undir gæðaeftirliti
menntamálaráðuneyt-
isins. Ríkið legði skól-
anum til fullbúið hús-
næði í Laugamesi, en
þangað hefur hluti Myndlista- og
handíðaskóla íslands þegar flutt.
Góðar viðtökur
Eftir að tillögur okkar lágu fyrir
voru þær rækilega kynntar fyrir
listamönnum og samtökum þeirra.
Tóku þær nokkmm breytingum í
viðræðum menntamálaráðuneytis-
ins við forráðamenn listamanna.
Björn
Bjarnason
Bandalag íslenskra listamanna und-
ir forystu Hjálmars H. Ragnarsson-
ar tónskálds lýsti við svo búið ein-
dregnum stuðningi sínum við fram-
gang málsins. Þótti einsdæmi í sögu
þess, hve einhuga öll aðildarfélögin
vom. Þessi stuðningur listamanna
var ákaflega mikilvægur og gefur
góðar vonir um, að tafarlaust verði
ráðist í að nýta þær heimildir, sem
felast í nýsamþykktu framvarpi.
Nýju lögin gera ekki ráð fyrir,
að ríkisvaldið hafi allt fmmkvæði í
málinu, eftir að Alþingi hefur veitt
menntamálaráðherra hinar nauð-
synlegu lagaheimildir og mælt fyrir
um háskólakennslu í listmenntun.
Nú er komið að öðrum að stofna
félag um Listaháskóla íslands og
semja við ríkið, Reykjavíkurborg
og aðra aðila um fjármögnun hans.
Er við því að búast, að Bandalag
íslenskra listamanna hafi þar for-
ystu. Ákveða þarf endanlega innra
skipulag skólans, ráða skólameist-
ara og setja skólanum þau mark-
mið, sem hæfa listaháskóla. Tillög-
ur um þetta allt liggja fyrir, en það
var ekki Alþingis að taka afstöðu
til þeirra.
Áðild Bandalags íslenskra lista-
manna að undirbúningi málsins,
eindregin samstaða meðal allra
samtaka listamanna og mikill áhugi
innan þeirra skóla, sem nú starfa
og koma helst við sögu, Myndlista-
og handíðaskóla íslands, Leiklistar-
skóla íslands og Tónlistarskólans í
Reykjavík em til marks um eindreg-
inn vilja til að hrinda lögunum sem
fyrst í framkvæmd.
Alþingi samþykkti fmmvarpið