Morgunblaðið - 15.03.1995, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 15. MARZ 1995 25
AÐSEIMDAR GREINAR
Á vit
AÐ UNDANFÖRNU hefur um-
ræðan um stöðu okkar íslendinga
og framtíðarsýn aukist verulega og
tekið á sig nýja mynd. Aðstæður
og þróun eru með ýmsu móti allt
aðrar en fyrir nokkrum misserum
og vandamálin sem við þurfum að
glíma við af nýjum toga.
Góður árangur hefur
náðst á ýmsum sviðum
Sú staðreynd blasir við að á
ýmsum sviðum hefur náðst góður
árangur í því að bæta samkeppnis-
stöðu íslensks atvinnulífs í tíð nú-
verandi ríkisstjórnar. Á sviði skatta-
mála hefur orðið veruleg breyting
frá því sem áður var. Ýmis skattar
sem íþyngja atvinnurekstrinum og
eru óháðir afkomu, s.s. aðstöðu-
gjald, hafa verið felldir niður eða
lækkaðir, ásamt því að tekjuskattur
hefur verið lækkaður. Tekjuskatts-
hlutfall fyrirtækja hér á landi er
nú svipað því sem gerist í helstu
samkeppnislöndum okkar. Slík þró-
un hlýtur að vera ein meginforsend-
an fyrir því, að hér takist að byggja
upp öflugt atvinnulíf, sem getur
tekið þátt í þeirri alþjóðlegu sam-
keppni sem við verðum að standa
okkur í, ef við ætlum að bæta lífs-
kjörin.
Þá hefur þróun raungengis verið
mjög í rétta átt og er raungengið
nú lægra en það hefur verið um
langa tíð. Þetta styrkir til muna
samkeppnisstöðu atvinnulífsins.
Gengið í dag kemur öllu atvinnulíf-
inu til góða og vegna núverandi
stöðu í sjávarútvegi er líklegt að
raungengið haldist hagstætt enn
um sinn. Hvað gerist þegar upp-
gangur hefst að nýju í sjávarútvegi
er hins vegar óljóst. Það er eitt
veigamesta verkefnið sem huga
þarf að á næstunni. Reynslan hefur
kennt okkur að við þurfum á ein-
hvers konar sveiflujöfnun að halda
til að uppgangur í sjávarútvegi og
hækkun raungengis samfara því
verði ekki til að veikja samkeppnis-
stöðu annarra atvinnugreina sem
geta tekið virkan þátt í því að auka
hagvöxt og fjölga störfum.
nýrra tíma
Þriðja atriðið sem
verulega hefur breyst
til batnaðar í tíð núver-
andi ríkisstjórnar er
þróun vaxta. Vextir af
verðtryggðum lánum
hafa lækkað verulega
undanfarið en óverð-
tryggðir vextir eru
hinsvegar ennþá
nokkru hærri en geng-
ur og gerist í helstu
samkeppnislöndum
okkar.
Staðan er
samt slæm
Það þarf ekki að
hafa mörg orð um þau gífurlegu
gjaldþrot sem urðu í atvinnulífinu
í kringum árið 1990, einkum vegna
skelfilegra mistaka af hálfu þáver-
andi stjómvalda í mótun samkeppn-
ishæfrar efnahagsstefnu árin þar á
undan. Segja má að í öllum greinum
hafí fyrirtæki orðið gjaldþrota og í
sumum tilvikum hafa nánast heilu
greinarnar þurrkast út. Nægir þar
að nefna húsgagnaiðnað, fataiðnað,
ullariðnað auk málm- og skipa-
smíðaiðnaðar sem nú er barist við
að halda á lífí. Þá hafa stóriðjufyrir-
tækin einnig átt við mikla erfiðleika
að etja vegna aukinnar samkeppni
á alþjóðlegum mörkuðum og sam-
dráttar í eftirspurn, þó verðþróun
þar sé nú með hagstæðasta móti.
Fjölmörg fyrirtæki hafa orðið
gjaldþrota vegna gjaldþrota við-
skiptavina sinna og hár fjármagns-
kostnaður hefur einnig leitt mörg
fyrirtæki í gjaldþrot. í kjölfar þessa
hefur fjárfesting í atvinnulífinu
dregist gífurlega saman. Allt hefur
þetta haft í för með sér að á síð-
ustu árum hefur blossað hér upp
áður óþekkt vandamál; atvinnu-
leysi.
Atvinnuleysið
Það sem við þurfum nú að leggja
áherslu á er að stemma stigu við
varanlegu atvinnuleysi. Við megum
ekki láta skammtímaaðgerðir
nægja, því tímabundnar fram-
kvæmdir leysa ekki
varanlega atvinnuleys-
ið. Leiðin til lausnar
felst í að byggja þá sem
eru atvinnulausir upp
til nýrra verkefna og
aðstoða þá við takast
á við þennan ógnvald
í lífi hvers manns, sem
fyrir því verður að upp-
lifa „þetta jarðneska
helvíti“ eins og Guð-
mundur J. Guðmunds-
son formaður Dags-
brúnar hefur komist að
orði um atvinnuleysið.
Innan fyrirtækjanna
þarf á sama tíma að
leita leiða til að nýta betur öll hugs-
anleg markaðstækifæri bæði hér
innanlands og erlendis.
Atvinnuleysi meðal ungs fólks
er einn alversti þáttur atvinnuleys-
isins. Það er varla hægt að ímynda
sér neitt ömurlegra, fyrir ungan
mann eða konu sem hefur hug á
að takast á við krefjandi starf, en
að byrja á því að vera atvinnulaus,
oft og tíðum eftir margra ára
menntun. Ein leið sem bent hefur
verið á og gæti hugsanlega hjálpað
nokkuð til að takast á við þetta
vandamál væri að auðvelda þeim
sem vilja, að fara á eftirlaun fyrr
en ella. Með slíkum aðgerðum,
mætti án efa skapa allmörg störf
fyrir ungt fólk.
Leiðir til lausnar
Það er ljóst að þau fyrirtæki sem
eru orðin gjaldþrota munu ekki
njóta hins bætta starfsumhverfis,
sem tekist hefur að skapa með efna-
hagsstefnu núverandi ríkisstjórnar
á undanförnum árum. Þau eru farin
og koma ekki aftur. Fólkið er hins
vegar enn til staðar og þekking
þess. Vandamálið sem við stöndum
frammi fyrir í dag felst því öðru
fremur í að nýta tækifæri þeirra
fyrirtækja sem eftir eru og þekk-
ingu og hæfileika fólksins sem
misst hefur störfin og þeirra sem
eru væntanlegir inn á vinnumarkað-
inn á næstu árum. Við þurfum því
Páll Kr. Pálsson
að finna leiðir til að skapa núver-
andi og nýjum fyrirtækjum svigrúm
til að nýta tækifærin.
Veigamikill þáttur í að styrkja
stöðu íslensks atvinnulífs felst í að
fá innlenda neytendur til að versla
í enn ríkara mæli innlendar vörur
og þjónustu og draga þannig úr
innflutningi. íslenskar vörur og
þjónusta eru samkeppnisfærar á
flestum sviðum við erlendar vörur
og gæðin eru yfirleitt þau sömu eða
jafnvel betri. Á þessu þarf stöðugt
að hamra gagnvart neytendum og
hefur sýnt sig að aðgerðir s.s. „ís-
lenskt - já takk“ á vegum ýmissa
samtaka og „íslenskir dagar“ ís-
lenska útvarpsfélagsins hafa haft
töluverð áhrif.
Hin varanlega leið til lausnar
atvinnuleysinu felst h'ns vegar í því
að efla útflutning á íslenskum vör-
um, þjónustu og þekkingu og gjald-
eyrisöflun í gegnum uppbyggingu
ferðamannaiðnaðar. Til þess að
okkur takist það þarf að koma til
mun virkari þátttaka þeirra sem
Varanleg leið til
lausnar atvinnuleysinu,
að mati Páls Kr.
Pálssonar, felst í því
að efla útflutning.
ráða yfir fjármagni hér innanlands
í eignarhaldi á fyrirtækjum. Hér
er einkum átt við aukna þátttöku
lífeyrissjóða á hlutabréfamarkaðin-
um sem æskilegt væri að ætti sér
stað í gegnum fjárfestingafyrirtæki
þannig að um bein tengsl og hags-
muni einstakra lífeyrissjóða innan
einstakra fyrirtækja yrði ekki að
ræða.
Auk innlends ijármagns er jafn-
framt ljóst að það þarf erlent fjár-
magn. Erlent áhættufé er nauðsyn-
legt ef við ætlum okkur að komast
upp úr öldudalnum fyrir aldamótin.
Ýmsar hugmyndir hafa komið fram
hér að lútandi og má þar t.d. nefna
ákvörðun núverandi ríkisstjórnar
um starfsemi til að laða að erlent
áhættufé.
Með markvissu starfi til að laða
að erlenda fjárfesta hefur ríkis-
Áskorun til forsætisráðherra
vegna kjaradeilu kennara
KJARADEILA kennara snýst
ekki eingöngu um kjarabætur,
heldur nauðsynlegar breytingar á
skólakerfinu og þá kostnað þeim
samfara, ef hugur fylgir máli hjá
ráðamönnum. Hvorki fjármála- né
menntamálaráðherra virðast færir
um að leysa deiluna. Því hlýtur
forsætisráðherra að hafa þá skyldu
að beita sér með þeim hætti að
ásættanleg niðurstaða fáist í þetta
mál.
Um hvað er verið
að semja?
Um nauðsyn endurbóta á
menntakerfinu hafa verið skifaðar
skýrslur og unnin lagafrumvörp
sem sum hafa orðið að lögum sbr.
nýju grunnskólalögin. Sama er
hvort um er að ræða skýrslur um
skólastarf eða löggjöf, allstaðar er
gengið út frá viðamiklum breyting-
um á skólanum; lengri kennslu-
tíma, bæði fleiri skóladögum og
lengri viðveru; meiri samvinnu for-
eldra og kennara í grunnskóla, en
skóla og atvinnulífs vegna fram-
haldsskólans og þess þunga sem
þar er á starfs- og verknámi; reglu-
legu samræmdu námsmati; blönd-
un fatlaðra og ófatlaðra nemenda,
einsetnum skóla og samfelldri við-
veru og stóraukinni þjónustu við
fjölskylduna. í skýrslu
nefndar um mótun
menntastefnu kemur
einnig fram að nauð-
synlegt er talið „að
bæta starfsaðstæður
kennara" og að „kjara-
samningar þeirra verði
endurskoðaðir frá
grunni".
Einstakt tækifæri
Á grundvelli alls
þessa ákváðu kennara-
félögin KÍ og HÍK, að
ganga saman til við-
ræðna við ríkisvaldið
um gerð nýrra kjaras-
aminga sem tækju mið
af skýrslum og löggjöf, engu síður
en veruleikanum og kröfum for-
eldra. M.a. var einn liður í kröfum
kennara að vinnutími kennara og
skólastjórnenda yrði skilgreindur
upp á nýtt. Þar með gafst ríkisvald-
inu einstætt tækifæri til að stíga
fyrstu skrefin til breytinga á skóla-
kerfínu, því það er ekki á hveiju
ári að kennarafélögin ganga sam-
einuð til samninga. Þannig er unnt
að semja við alla kennara grunn-
og framhaldsskólans í senn, sem
og að gefinn er kostur á nýrri skil-
greiningu vinnutíma, sem er for-
senda þeirra breytinga
sem fara þarf í.
Greiðslur fyrir
lengri vinnu-
tíma og breytt
skólakerfi
Ríkið hefur boðið
kennurum sömu
grunnkaupshækkanir
og aðrir hafa fengið.
Síðan hafa verið settar
740 milljónir kr. vegna
breytinga á skólakerf-
inu, bæði fyrir grunn-
og framhaldsskólann.
Hér er um að ræða
greiðslu fyrir lengri
vinnutíma og breyting-
ar á skólakerfinu samkvæmt nýjum
og eldri lögum. Ljóst er einnig að
þessar fjárhæðir duga hvergi til að
mæta þessum breytingum. Þannig
er ekki hægt að líta á að hér sé
um að ræða launabætur umfram
þegar gerða kjarasamninga, nema
því sem leiðir af breytingum á
skólastarfínu, lengri vinnutíma
o.þ.h.
Á bekk með Grikk-
landi og Tyrklandi
Við stöndum í raun á þeim tíma-
mótum varðandi menntun, að við
Tillögur Þjóðvaka, segir
Jóhanna Sigurðar-
dóttir, eru að á tveim
kjörtímabilum náum við
því markmiði að verja
sambærilegu og okkar
nágrannaþjóðir til
menntamála.
verðum að gera breytingar á okkar
menntakerfí til að verða samkeppn-
isfær við aðrar þjóðir og fylgja því
eftir með meira fjármagni. Við vilj-
um breytingar á skólakerfínu ekki
síst á grundvelli fjölskyldustefnu
og atvinnuuppbyggingar, sem er
forsenda frekari velmegunar. Þar
erum við langt á eftir öðrum þjóð-
um sem við berum okkur saman
við, en við erum á bekk með Grikk-
landi og Tyrklandi varðandi fjár-
magn til menntamála. Við Islend-
ingar látum nú nálægt 4% af okkar
landsframleiðslu til menntamála,
meðan hin Norðurlöndin veija til
þess 6-7%. Tillögur Þjóðvaka eru
Jóhanna
Sigurðardóttir
stjórnin hrint af stað mjög svo
áhugaverðu máli. Vonandi tekst að
ná saman þeim aðilum sem fást við
þessi mál beint og óbeint í dag, s.s.
Útflutningsráði, markaðsskrifstofu
iðnaðarráðuneytisins og Lands-
virkjunar, einstökum ráðuneytum,
rannsóknarstofnunum, Ferðamála-
ráði og fjölda annarra samtaka og
stofnanna.
Þá má heldur ekki gleyma fyrir-
tækjunum sjálfum sem mörg hver
hafa þekkingu, hæfni og getu til
að sækja út á erlendan fjármagns-
markað og fá til liðs við sig erlenda
áhættufjárfesta. Fjöldi íslenskra
fyrirtækja í öllum greinum atvinnu-
lífsins hefur í dag afurðir, bæði
vörur og þjónustu, ásamt orðspori
sem gerir þeim kleift að leita sér
áhættufjármagns erlendis.
Það hefur sýnt sig í tíð núver-
andi ríkisstjórnar að besta leiðin
út úr vandanum felst í að styðja
hjól atvinnulífsins við að snúast í
þá átt sem þau vila fara. Núver-
andi ríkisstjórn hætti strax opinber-
um stuðningi við einstök fyrirtæki
og lét af sjóðasukki fyrri ára. Þá
ákvað hún einnig að liðka fyrir
samningum aðila á vinnumarkaðn-
um eftir því sem hægt væri, þegar
þess gerðist þörf. Einnig hafa á
síðustu árum verið stigin veigamik-
il skref í átt til einkavæðingar ríkis-
rekinna fyrirtækja og stofnana sem
eiga mun betur heima í höndum
almenningshlutafélaga en ríkisins,
eins og tíðkast í dag í flestum ná-
grannalöndum okkar.
Þessar aðgerðir eu nú farnar að
skila umrtalsverðum árangri. Auð-
vitað vildum við öll sjá hlutina ger-
ast hraðar. Við skulum þó hafa
hugfast að efnahagsstefna núver-
andi ríkisstjórnar á hvað mestan
þátt í að við erum nú á leið upp
úr öldudalnum. Hefur einhver hug
á að sigla niður á við á nýjan leik?
Eins og máltækið segir kennir
neyðin naktri konu að spinna og
sitjandi kráka sveltur á meðan
fljúgandi fær. Með því að virkja það
sem við eigum heima við og leita
markaðsmöguleika erlendis mun
okkur án efa takast að vinna okkur
út úr atvinnuleysinu. Til þess að
það takist verðum við hins vegar
að bera gæfu til að standa saman
og treysta stoðirnar sem við stönd-
um á.
Höfundur er verkfræðingur.
að á tveim kjörtímabilum náum við
því markmiði að veija sambærilegu
og okkar nágrannaþjóðir til
menntamála, sem er forsenda
framfara og bættra lífskjara á ís-
landi.
Áskorun til
forsætisráðherra
Kjaradeila kennara hefur nú
staðið í þijár vikur með ómældum
erfíðleikum fyrir fjölskyldur og
áhyggjum þeirra sem eiga að út-
skrifast úr skólum sínum í vor eða
Ijúka mikilvægum áföngum.
Til að ljúka þessari kjaradeilu
þurfa orð og efndir að fara saman
hjá ríkisvaldinu um nauðsynlegar
breytingar á skólakerfinu, en tii
þess þarf meira fjármagn en ríkis-
valdið hefur boðið. Verði það gert
er fyrst hægt að segja að marktæk
skref hafí verið tekin í átt til þess
skólakerfís sem allir virðast sam-
mála um, foreldrar og kennarar,
sem og höfundar skýrslna og laga-
frumvarpa. Þannig væri einnig
hægt að leggja drög að þeirri fjár-
festingu í verkmenntun, sein leggja
mun grunn að frekari velferð fólks-
ins f landinu.
Kjaradeilan er orðin svo alvarleg,
að forsætisráðherra hefur þær
skyldur að höggva á þann hnút sem
deilan er í, svo samningar náist.
Þeirri áskorun er hér með komið á
framfæri. Þannig yrði aflétt þeirri
óvissu sem ríkir um frekara skóla-
hald á þessari önn, samhliða því
að lagður yrði grunnur að þeirri
fjárfestingu í menntun sem er for-
senda framfara og atvinnuupp-
byggingar á komandi árum.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Þjóðvaka.