Morgunblaðið - 18.03.1995, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 18. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
JRwgtiiifclafetí
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BRETLAND
Evrópuumræða
í skugga
TÍMAMÓT í
YIÐSKIPTALÍFI
glæstrar fortíðar
BANKARÁÐ íslandsbanka hefur ákveðið að leggja fram á aðal-
fundi bankans tillögu um breytingar á samþykktum íslands-
banka, sem fela í sér að eigandi þriðjungs hlutar í hlutafélaginu
er skyldur til að kaupa hlutbréf annarra hlutahafa, sem þess krefj-
ast. Orðrétt hljóðar tillagan á þennan veg:
„Ef hluthafi á meira en einn þriðja hlutafjár og ræður yfir sam-
svarandi atkvæðamagni, getur hver einstakur hluthafi krafist inn-
lausnar hjá hluthafanum. Þá kröfu verður hann að gera innan átta
vikna frá því að hann veit af þessum rétti sínum. Náist ekki sam-
komulag um verð vísast í 22. gr. og 24. gr. laga númer 2 frá 1995.“
í samtali við Morgunblaðið í gær sagði Kristján Ragnarsson,
formaður bankaráðs Islandsbanka, að fyrir næstu áramót yrðu ís-
lenzk stjórnvöld að fella úr lögum ákvæði, sem takmarka eign
erlendra aðila í íslenzkum bönkum við 25%. Bankaráðið mundi
samhliða ofangreindu leggja fram tillögu um að fella úr samþykkt-
um bankans sams konar ákvæði um takmörkun á erlendri eign í
bankanum.
Kristján Ragnarsson sagði ennfremur, að hluthafi væri ekki
skyldur til að gera kröfu um innlausn og bætti við: „Hver hlut-
hafi yrði að meta hvað hann vildi gera, eftir því hver þessi stóri
hluthafi væri, ef til þess kæmi og hvaða traust hann bæri til hans,
erlends sem innlends, sem vildi eignast ráðandi hlut í bankanum."
Þessi ákvörðun bankaráðs íslandsbanka markar ákveðin tíma-
mót í viðskiptalífinu og ánægjulegt að eini einkabankinn í landinu
skuli ríða á vaðið með þessum hætti. í öðrum löndum eru ákveðn-
ar reglur, ýmist skráðar eða óskráðar, sem miða að því að tryggja
hlut smærri hluthafa. I stórum almenningshlutafélögum með
dreifðri eignaraðild getu'r einn stór hluthafi náð stjórn á hlutafélag-
inu í krafti minnihluta hlutafjár vegna þess hve dreifingin á hlut
annarra er mikil. Dæmi um þetta er 34% eignaraðilql Eimskipafé-
lags íslands að Flugleiðum.
Þegar rætt var um sölu á hlut Akureyrarbæjar í Útgerðarfélagi
Akureyringa komu fram raddir um, að ef einn aðili eða fáir aðilar
keyptu sameiginlega hlut bæjarins í fyrirtækinu ætti að gera þeim
hinum sama skylt að bjóðast til þess að kaupa hlut annarra hlut-
hafa, sem ella gæti orðið lítils virði. Þeir sem því héldu fram höfðu
auðvitað rétt fyrir sér.
Hugmyndir af þessu tagi hafa verið til umræðu hér undanfarin
ár. Morgunblaðið hreyfði slíkum hugmyndum fyrst að ráði á árinu
1990 og hefur fjallað um þessa sjálfsögðu reglu við og við síðan.
Tveir af þingmönnum Sjálfstæðisflokksins, þeir Matthías Bjarnason
og Eyjólfur Konráð Jónsson, fluttu þingsályktunartillögu á AI-
þingi, sem að lokum var samþykkt, þess efnis, að lagasetning um
þetta efni yrði undirbúin. Fyrir nokkrum vikum gerði Eiríkur Guðna-
son, seðlabankastjóri, slíka reglu að umtalsefni í ræðu á ársfundi
Verðbréfaþings íslands og benti þá m.a. á, að í sumum löndum
hefði viðskiptalífið sjálft sett sér siðareglur um þessi efni.
Þegar hugmyndum um að setja slík ákvæði í löggjöf var fyrst
hreyft hér í Morgunblaðinu var þeim illa tekið af forystumönnum
í viðskiptalífinu. Síðan hefur mikið vatn til sjávar runnið, hluta-
bréfamarkaðurinn hefur tekið út ákveðinn þroska og menn gera
sér nú betri grein en áður fyrir nauðsyn þess að vernda stöðu hlut-
hafa í almenningshlutafélögum á margan hátt. Að sumu leyti með
því að tryggja, að ársreikningar fyrirtækja gefi sem gleggsta
mynd af stöðu fyrirtækjanna og ráðstöfun stjórnenda á fjármunum
hluthafa. Að öðru leyti með því að tryggja það jafnræði á milli
hluthafa, að minnihluti þeirra geti ekki ráðskast með fjármuni
meirihlutans að vild.
Ákvæði í lögum, reglugerðum og siðareglum viðskiptalífsins
sjálfs, þess efnis, að hluthafi, sem eignast hefur ákveðinn tiltölu-
lega stóran hlut í fyrirtæki, verði að bjóðast til þess að kaupa hluta-,
bréf annarra hluthafa á ákveðnu verði er til þess fallið að tryggja
stöðu margra smárra hluthafa. Þess vegna er sjálfsagt að taka
upp slíka reglu, eins og gert hefur verið í mörgum öðrum löndum.
Annað dæmi mætti nefna, sem líka er ástæða til að huga að,
Víða um lönd er þeim, sem kaupa hlutabréf í fyrirtækjum, skylt
að skýra frá því opinberlega hver kaup þeirra eru,' þegar þau eru
komin upp í ákveðinn hundraðshluta. Nýlegt dæmi má nefna um
viðskipti á hlutabréfamarkaðnum hér. Fyrir nokkrum mánuðum
hóf þáverandi minnihluti í Islenzka útvarpsfélaginu hf. kaup á hluta-
bréfum í fyrirtækinu án þess, að nokkur vissi hver kaupandinn
var. Hið eina, sem menn vissu var, að mikil viðskipti voru í gangi
með hlutabréf í fyrirtækinu. Þegar upp var staðið kom í ljós, að
þáverandi minnihluti var orðinn að meirihluta og stjórnarskipti
urðu í fyrirtækinu. Auðvitað er eðlilegt, að slík átök um fyrirtæki
fari fram fyrir opnum tjöldum, fyrir liggi opinberlega hveijir eru
að bjóða í hlutabréf og hvað þeir vilja greiða. Þannig er hluthöfum
tryggður sá sjálfsagði réttur að geta vegið og metið hvort þeir
vilja selja og hveijum þeir vilja selja.
Bankaráð íslandsbanka hefur tekið hér merkilegt frumkvæði.
Vonandi verður það til þess að fleiri stór fyrirtæki, sem skráð eru
á almennum markaði, fylgi í kjölfarið og taki upp sams konar
ákvæði í samþykktum sínum. Morgunblaðið hefur hingað til talið
nauðsynlegt að setja ákvæði sem þessi í lög. Framtak íslands-
banka vekur upp vonir um, að þrátt fyrir allt kunni viðskiptah'fið
sjálft að taka að sér að koma fram þessum sjálfsögðu réttarbótum
fyrir almenna hluthafa.
AF
ERLENDUM
VETTVANGI
Deilur um afstöðuna til Evrópusambandsins
hafa hrjáð brezka íhaldsflokkinn. Ólafur Þ.
Stephensen hitti fulltrúa andstæðra sjónar-
miða í þingflokki íhaldsmanna að máli og
komst meðal annars að raun um að söguleg
sérstaða og glæst fortíð Bretlands setur mark
sitt á allar umræður þar um Evrópumál.
svokölluð fantabrögð forystu íhalds-
flokksins við afgreiðslu Maastricht-
sáttmálans, hefur uppi sams konar
röksemdir. Hún segir að ólíkt mörgum
körlum í þingflokknum, sem séu upp-
teknir af útópískum hugtökum, myndi
hún sér skoðun út frá eigin reynslu
af fyrirtækjarekstri og útflutningi.
„Reglugerðafargan Evrópusambands-
ins hefur gert líf fólks ömurlegt þessi
tuttugu ár, sem Bretar hafa verið þar
innan dyra,“ segir hún. „Ef menn reka
lítið fyrirtæki geta þeir allra sízt keypt
sér meiri tíma og það tekur mikið af
tíma fólks að uppfylla allar þessar
kröfur.“
Evrópa er lítill staður
Gorman segir að stjómvöld í Evrópu
tali sífellt um að skapa þurfí fyrirtækj-
um jöfn skilyrði. I stað þess að fjar-
lægja viðskiptahindranir, reisi þau
hins vegar yfirleitt nýjar. „Afstaða
Evrópusambandsins vinnur gegn Evr-
ópu. Þótt því takist að skapa jöfn
samkeppnisskilyrði innan Evrópu, get-
um við ekkert gert varðandi aðra
heimshluta, sem við eigum í sam-
keppni við. Evrópusambandið er tolla-
bandalag, ekki fríverziunarbandalag.
Við erum eins og rauðskinnár, sem
hreiðrum um okkur innan við skíðgarð
viðskiptahindrana. “
Gorman segir að Bretar eigi allra
sízt að takmarka sig við þennan vemd-
aða markað, heldur verzla við allan
heiminn eins og þeir gerðu áður fyrr.
„Evrópa er í rauninni lítill staður,“
segir hún og minnir á að í álfunni búi
aðeins tíundi hluti mannkyns. „Bret-
land er í einstakri stöðu, miðað við
afganginn af Evrópu. Við höfum alltaf
búið á þessari eyju undan ströndum
meginlandsins og við getum ekki
breytt sögunni. Utlendir herir hafa
ekki mðzt yfir okkur eins og megin-
landsríkin. Við höfum siglt um heims-
ins höf og tekið okkur bólfestu um
allan heim, komið upp verzlunar-
tengslum og njótum enn góðvilja víða
um heim, auk tungumálatengslanna
við stóra heimshluta. Við
ættum að einbeita okkur
að þessum möguleikum á
ný. Við höfum alltof lengi
beint sjónum til Evrópu."
Teddy Taylor tekur
__________ undir með Gorman: „Evr-
ópa nýtur hvorki ríki-
dæmis né hagvaxtar. Hún er svæði,
þar sem atvinnuleysi er miklu meira
en annars staðar í iðnvæddu ríkjunum.
Við óttumst að hin nánu tengsl okkar
við Evrópu geti haft alvarlegar efna-
hagslegar afleiðingar. Við ættum að
horfa til hagvaxtarsvæða heimsins,
en ekki heimsálfu, sem stendur sig
illa.“
Tengsl milli sjálfstæðis
og lýðræðis
Þótt efnahagslegar röksemdir séu
uppistaðan í málflutningi Gormans og
Taylors, eru þau bæði upptekin af
sögulegri sérstöðu og glæstri fortíð
DEILUR um Evró_pumál hafa
hijáð brezka Ihaldsflokk-
inn og ríkisstjóm hans
undanfarin misseri. Nú er
svo komið, eftir að þingmenn mótmæl-
enda á Norður-írlandi fyrtust við
íhaldsmenn, að ríkisstjórn Johns Major
hefur ekki lengur traustan meirihluta
á þingi. Níu þingmenn íhaldsflokksins
voru reknir úr þingflokknum eftir að
þeir greiddu atkvæði gegn stjórninni
við afgreiðslu frumvarps um virðis-
aukaskatt á eldsneyti, en sú afstaða
þeirra mótaðist af andstöðu við Evr-
ópusamræmingu.
Sumir spá því að deilurnar um Evr-
ópumálin eigi eftir að valda því að
ríkisstjóm íhaldsmanna hrökklist frá
völdum fyrr en ella. Ljóst er að ríkis-
stjómin er sjálf klofin í afstöðu sinni
til Evrópusambandsins.
En hvað veldur hinum harðvítugu
deilum um afstöðu til ESB í brezka
íhaldsflokknum — deilum, sem eiga
sér ekki samsvömn í öðrum hægri-
flokkum í ríkjum Evrópusambandsins?
Svörin, sem fást hjá „efasemdamönn-
unum“ í þingflokknum (upp á síðkast-
ið kjósa þeir fremur að kalla sig raun-
sæismenn) virðast við fyrstu sýn feng-
in úr smiðju Thatcherismans og bera
keim af fijálshyggju í efnahagsmál-
um.
Hræðileg vonbrigði
Þannig segir Sir Teddy Taylor, einn
níumenninganna, sem voru reknir úr
þingflokknum: „Reynsla okkar af Evr-
ópusambandsaðild hefur verið mjög
slæm og valdið okkur hræðilegum
vonbrigðum. Qkkur var _____________
sagt að aðild myndi bæta
viðskiptakjör okkar og að
við fengjum að taka þátt
í svæði með mikla hag-
vaxtarmöguleika. Sann-
leikurinn er sá að verzlun ________
okkar við Evrópu hefur
farið á versta veg og viðskiptahallinn
frá upphafi er 100 milljarðar punda.
Hlutur okkar í viðskiptum við Evrópu
hefur raunar lækkað undánfarin tvö
ár. Auk þess er kostnaðurinn við aðild-
ina að sliga okkur. Landbúnaðarstefn-
an kostar meðalfjölskylduna til dæmis
28 pund aukalega á viku í formi skatta
og hærra matarverðs, að því er utan-
ríkisráðherrann okkar segir. Nettó-
framlag okkar til Evrópusambandsins
er fimm pund á viku á hveria fjöl-
skyldu."
Teresa Gorman, annar brottrekinn
íhaldsþingmaður og höfundur bókar-
innar „The Bastards", sem fjallaði um
Við höfum alltaf
búlð á þessari
eyju og sagan
breytist ekki
Breta. Því hefur löngum verið haldið
fram að slík afstaða hafi byrgt Bretum
yfirleitt — ekki bara íhaldsmönnum á
hægri vængnum — sýn til meginlands-
ins og veðurlýsingin fræga „þoka á
Ermafsundi, meginlandið einangrað"
stundum verið notuð til að lýsa hugs-
anaganginum.
Dr. Christopher Hill, prófessor í
alþjóðastjórnmálum við London School
of Economics, bendir á að reynslan
af tveimur heimsstyijöldum hafi mót-
að hugsanagang Breta mjög sterkt:
„í huga fólks eru sterk tengsl á milli
varðveizlu lýðræðislegs þingræðis og
þess að hafa verið fijáls frá ytri áhrif-
um.“
Sir Teddy Taylor hafnar því reynd-
ar algerlega að hann taki afstöðu út
frá sögunni, og segir „raunsæismenn"
leggja áherzlu á kalt mat á hagsmun-
um eins og þeir blasi við í dag. Hann
viðurkennir þó að afstaðan til ESB
mótist af sögulegri reynslu: „Það hef-
ur alltaf verið meiri áhugi á Evrópu-
sambandinu í löndum á borð við
Þýzkaland og Ítalíu, sem eru ekki
mjög stolt af fortíðinni og líta á Evr-
ópu sem eitthvað spennandi og já-
kvætt, sem þau geta hlakkað til. Þess
vegna hefur Evrópusambandið verið
vinsælla í þessum ríkjurn."
Bretar eiga engan hlut
í sögu meginlandsins
Teresa Gorman skefur hins vegar
ekki utan af hlutunum: „Það er alger-
lega andstætt þjóðarsál Breta að Evr-
ópa stjórni Bretlandi. Ef ég væri meg-
inlandsmannéskja, sem hefði orðið
fyrir innrásum allra hinna á megin-
landinu aftur á bak og áfram í ald-
anna rás, fyndist mér kannski skyn-
samlegt að hafa náið ríkjasamband
til þess að hindra að slíkt gæti gerzt
aftur í framtíðinni. En Bretar eiga
engan hlut í þeirri sögu. Við þurfum
ekki að halda okkur í röndina á Evr-
ópu og halda að án hennar getum við
ekki spjarað okkur."
Sir Peter Hordern, formaður Evr-
ópumálanefndar þingflokks íhalds-
manna, gefur lítið fyrir röksemdir
„efasemdamannanna“. Hann segir að
ævinlega hafí verið tuttugu til þijátíu
vandræðagemsar í þingflokknum, sem
hafi haft allt á hornum sér í Evrópu-
málum. Það, sem nú standi íhalds-
flokknum fyrir þrifum, sé hins vegar
að hann hafi aðeins tólf atkvæða
meirihluta á þingi og þess vegna geti
þessi litli hópur, sem hafi átt það skil-
ið að vera rekinn úr þingflokknum,
komið stjórninni í vandræði og náð
athygli fjölmiðla.
Víglínan dregin við
upptöku Evrópumyntar
Auðvitað er mikið til í þessu og
staðan á þingi er ein ástæða þess að
John Major hefur reynt að höfða til
efasemdamanna að undanförnu. Þó
er málið ekki svona einfalt. Almenn-
ingsálitið í Bretlandi hefur að undan-
förnu snúizt gegn Evrópusambandinu,
ekki sízt vegna áforma um upptöku
sameiginlegs gjaldmiðils. Bretar hafa
aðra afstöðu til gjaldmiðils síns en
margar aðrar þjóðir; sterlingspundið
er nokkurs konar þjóðar- og sjálfstæð-
istákn. Bretum rennur kalt vatn milli
skinns og hörunds þegar mælskari
ESB-andstæðingar spyija hvort þéir
vilji skipta á mynd af drottningunni
og Jacques Delors á peningaseðlunum.
Röksemdir Kenneths Clarke fjár-
málaráðherra um að sameiginlegur
gjaldmiðill myndi treysta viðskipti við
önnur Evrópuríki, auka samkeppnis-
hæfni fyrirtækja og lækka vexti, fell-
ur því ekki endilega í fijóan jarðveg.
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 18. MARZ 1995 33
„Skilaboð“
til íslend-
mga
ÞINGMENN brezka Ihaldsflokks-
ins eru — óumbeðnir — ósparir á
ráð til íslendinga í Evrópumálun-
um.
Þannig segir Sir Teddy Taylor:
„EFTA voru skynsamleg sam-
tök. Vandamálið nú til dags er
aðild EFTA að Evrópska efnahags-
svæðinu, sem mér lízt engan veg-
inn vel á. Með aðild að EES verða
menn að samþykkja 60% af löggjöf
Evrópusambandsins, þótt þeir eigi
engan þátt í að ákveða hana.“
Um fiskveiðimál segir Taylor:
„Við fengum alls konar tryggingar
í fiskveiðimálunum. En ákvarðanir
um fiskveiðar eru teknar með at-
kvæðagreiðslum, þar sem meiri-
hluti ræður. Þá eru tryggingarnar
einskis virði. Eg skora þess vegna
á íslenzku þjóðina, sem ég ber
mikla virðingu fyrir: Hlustið ekki
á „tryggingar", „yfirlýsingar“ eða
, jákvæða afstöðu". Allt slíkt er í
raun einskis virði. Ef tryggingar
fyrir loforðum Evrópusambands-
ins varðandi fiskimið Islendinga
eru ekki skrifuð inn í aðildarsamn-
inginn, eru þær verðlausar.“ Og
Taylor bætir við: „Látið ekki
blekkjast af loforðum, tryggingum
eða yfirlýsingum eins og Bretar
gerðu því miður.“
Erfið reynsla að
vera utan ESB
Sir Peter Hordern tekur allt
annan pól í hæðina og segir að
Evrópusambandið vonist til að geta
fjölgað aðildarríkjum, og út á það
muni ríkjaráðstefnan 1996 ganga.
„ Við vitum hvernig það er að vera
utan Evrópusambandsins. Það er
alls ekki ánægjuleg reynsla, vegna
þess að þar eru teknar ákvarðanir,
sem snerta efnahags- og viðskipta-
líf þeirra sem standa fyrir utan en
þeir hafa engin áhrif á. Það er
mikilvægt að lítil lönd hafi hlut-
verki að gegna innan Evrópusam-
bandsins, þannig að rödd þeira
megp heyrast þar.
Heimurinn nú á dögum er orðinn
svo samtvinnaður að það er litið
gaman að standa einangraður.
Þess vegna er mikilvægt að sér-
hvert land eigi sína fulltrúa innan
þeirrar fjölskyldu þjóða, sem Evr-
ópusambandið stendur fyrir,“ seg-
ir hann.
Aðspurður hverjar hann telji lík-
urnar á að íslendingar fái undan-
þágur frá sjávarútvegsstefnu Evr-
ópusambandsins segir Sir Peter:
„Svar við því fæst aðeins í aðildar-
viðræðum."
SirTeddy
Taylor
Teresa
Gorman
Bill
Cash
Sir Peter
Hordern
Andstæð sjónarmið
■ Horfum til vaxt- ■ Reglugerðafarg-
arsvæða, ekki álfu an ESB hefur gert
sem stendur sig illa. líf fólks ömurlegt.
■ Maastricht bjó
til pólitískan
Frankenstein.
■ Þetta fullveldis-
tal er kjaftæði og
byggt á fáfræði.
Fullyrðingar hans um að myntbanda-
lag þurfi ekki að þýða pólitískan sam-
runa, eru Iíka, eins og Christopher
Hill segir, „aðeins orð. Auðvitað yrði
sameiginlegur gjaldmiðill í raun gífur-
lega stórt skref fram á við í samruna-
þróuninni og hefði gríðarlega tákn-
ræna þýðingu. Þetta vita allir og þess
vegna hefur víglínan verið dregin við
upptöku sameiginlegrar Evrópumynt-
ar.“
Bill Cash, helzti foringi efasemda-
manna í þingflokki íhaldsflokksins
(hann er enn í þingflokknum, enda
sat hann hjá við áðumefnda atkvæða-
greiðslu, en greiddi ekki atkvæði gegn
stjórninni) leggst eindregið gegn þátt-
töku Breta í evrópsku myntbandalagi.
Fyrir tveimur árum var honum reynd-
ar bolað úr formennsku Evrópumála-
nefndarinnar, sem Sir Peter Hordem
gegnir nú, vegna þessarar afstöðu
sinnar. „Ef við höfum bandalag án
landamæra og sameiginlegan gjald-
miðil, jafngildir það einu og óskiptu
ríki. Enginn getur andmælt því,“ segir
Cash.
Sameiginleg mynt yrði ekki
ónæm fyrir spákaupmennsku
Hann metur það svo að sameiginleg
mynt Evrópusambandsríkja verði æ
fjarlægari draumsýn. Erfiðleikar pes-
etans, escudosins og frankans sýni
fram á það. „Sameiginleg mynt verður
heldur ekki frekar ónæm fyrir spá-
kaupmennsku en gjaldmiðlar aðildar-
ríkjanna eru núna. Ef sameiginlegri
mynt yrði komið á, yrðu afleiðingarn-
ar af atlögu að henni skelfilegar. Efna-
hagslíf Evrópu, sem allt yrði sam-
tengt, myndi hrynja saman. Við getum
forðazt þetta með því að reka þá skyn-
samlegu stefnu að vernda okkar eigin
gjaldmiðil með mikilli skilvirkni í efna-
hagslífinu og stöðugleika í verðlagi."
Cash er þeirrar skoðunar að Bretar
ættu nú þegar að skipta um stefnu
og hafna sameiginlegri mynt. Hann
segir að þannig mætti hafa áhrif á
almenningsálitið í Frakklandi fyrir
forsetakosningarnar. „Ef Frökkum
yrði ljóst að þeir stæðu einir með Þjóð-
veijum, myndu þeir ekki greiða þeim
frambjóðanda atkvæði sitt, sem vildi
leiða þá inn í myntbandalag með
Þýzkalandi."
ESB verði gírað niður
Cash segir að áður en undirbúning-
ur fyrir ríkjaráðstefnu Evrópusam-
bandsins á næsta ári kemst á skrið,
eigi almenningur og pólitískir leiðtog-
ar í Evrópu, sem ekki samþykki æ
nánari samruna ESB-ríkjanna, að láta
í sér heyra. „Það þarf að semja um
allt skipulag Evrópusambandsins upp
á nýtt. Við eigum að hafna sameigin-
legri mynt þegar í stað ti! að ná for-
ystu í umræðunni. Við eigum síðan
að leggja til að valdsvið stofnana
Evrópusambandsins verði skert méð
róttækum hætti til þess að ná þessu
öllu saman niður á jörðina aftur. Síðan
eigum við að spyija önnur Evrópuríki
hvort þau ætli í raun og veru að halda
áfram á þessari geggjuðu _________
braut, sem mun valda stór-
kostlegum óstöðugleika,
eða hvort þau vilji gíra
Evrópusambandið niður að
því marki, að við höfum
sameiginlegan markað og
reynum að tryggja að
hann virki eins og hann á að gera,
endurbætum sameiginlegu landbúnað-
arstefnuna og drögum úr áhrifum
Evrópudómstólsins með því að þrengja
valdsvið ESB.“
Cash segir ekki nóg með að Evrópu-
samruninn ógni þjóðarvitund Breta.
„Samrunaþróunin er komin á það stig
að hún ógnar Evrópu," segir hann og
vísar til gotneskra hryllingssagna
Mary Shelley og Edgars Allans Poe:
„Maastricht bjó til pólitískan Franken-
stein, sem gengur berserksgang í
House of Ushers.“
Sir Peter Hordern deilir ekki þess-
ari framtíðarsýn efasemdamannanna
og hann hefur engar áhyggjur af því
þótt sterlingspundið hverfi af sjónar-
sviðinu. Hann segir að þótt Bretar
eigi þess kost að standa utan mynt-
bandalagsins, verði þeir að horfast í
augu við það. „Ég tel að Evrópumynt-
in muni einn daginn verða fyrir valinu
sem gjaldmiðill Bretlands. Málin munu
einfaldlega þróast þannig. Það er
óskynsamlegt að lýsa því yfir fyrir-
fram að við munum ekki samþykkja
sameiginlega mynt til þess að vernda
fullveldið, ef athafnamenn komast að
þeirri niðurstöðu að sameiginleg mynt
sé nákvæmlega það sem Bretland
þarf á að halda."
Enginn sakaði Churchill
um að skerða fullveldið
Sir Peter segir að það sé tóm vit-
leysa að fjalla um sameiginlega mynt
á tilfinningalegum þjóðernisnótum, og
hann kann að vitna í söguna, rétt eins
og efasemdamenn. „Lengst af
seinustu þijúhundruð ár hefur sterl-
ingspundið verið á gullfæti. Það var
undirstaða iðnaðar- og
viðskiptastyrks heims-
veldisins. Vegna gull-
forðans gátum við boðið
upp á lága vexti. Eftir
seinna stríð gengum við
__________ í Bretton Woods-sam
komulagið, sem batt
sterlingspundið við dollarann, sem var
sjálfur á gullfæti. Enginn sakaði
Winston Churchill um að ganga á
fullveldi Breta með þessum
samningum. Þetta fullveldistal er þess
vegna kjaftæði og byggt á fáfræði."
Höldum forræði í utanríkis-
og varnarmálum
En hvar dregur Sir Peter þá mörk-
in varðandi fullveldi Bretlands? Hann
segir að til þess að hægt sé að líta á
Evrópusambandið sem eitt og sama
ríkið, verði núverandi aðildarríki að
hafa misst vald á fjárlögum sínum,
utanríkismálum og varnarmálum.
Útreiðin við
Súez sýnir að
við gátum ekki
staðið einir
Hann bendir á að fjárlög Evrópusam-
bandsins séu mjög lág upphæð miðað
við fjárlög aðildarríkjanna og þau
verði ekki aukin án samþykkis allra
aðildarríkjanna. Ekki sé heldur líklegt
að mikið breytist í utanríkis- eða varn-
armálum á ríkjaráðstefnu Evrópusam-
bandsins á næsta ári.
Sir Peter segir meginverkefni þeirr-
ar ráðstefnu að tryggja að hægt verði
að fjölga aðildarríkjunum. Út frá ör-
yggishagsmunum segir hann bráð-
nauðsynlegt að taka Austur-Evrópu-
ríkin inn í sambandið; byija á Ung-
veijalandi og Póllandi og stefna svo
alla leið austur til Rússlands. Niður-
staðan að hans mati ætti að verða
stórt fríverzlunarsvæði, sem engu að
síður hefði lága tolla gagnvart um-
heiminum. Hann segist sömuleiðis
telja að taka þurfi á landbúnaðarkerfi
Evrópusambandsins og fjársvikum í
sambandi við sjóðakerfí þess. Leiðin
til þess arpa sé að veita Evrópuþing-
inu aukin völd.
Sir Peter segir að með fjölgun aðild-
arríkja hljóti niðurstaðan að verða
fremur lausriðið samband. Það sé
sjálfsagt mál að dreifa framkvæmda-
stjómarmönnum á ríkin og hann sjái
ekki að Bretar þurfi fleiri en einn
mann í framkvæmdastjórninni. Hins
vegar komi ekki til greina að afnema
neitunarvald í ráðherraráðinu. Stingi
önnur aðildarríki upp á því — þá
- muni Bretar einfaldlega beita neitun-
arvaldi sínu í ráðherraráðinu.
Aðild vartn gegn
dvínandi áhrifum Breta
„Evrópusambandsaðildin hefur ekki
skaðað þjóðarvitund Breta á nokkurn
hátt,“ segir Peter Hordem. „Það hafa
verið nokkur atriði, sem hafa farið í
taugamar á okkur hvað varðar nýjar
reglugerðir, en það hefur ekki verið
neitt meira en það.“
Hann segir að þvert á móti sé
reynslan af aðildinni góð. Hún hafi
bætt viðskiptakjör Breta, dregið úr
margvíslegum viðskiptahindrunum,
sem meginlandsríkin hafi reynt að
reisa, hvatt til fjárfestingar í Bret-
landi og unnið gegn dvínandi áhrifum
þeirra á alþjóðavettvangi.
Undir þetta síðasta tekur Neil
Carmichael, framkvæmdastjóri hóps
þingmanna og áhrifamanna í íhalds-
flokknum sem kallar sig The Conser-
vative Group for Europe: „Við komum
okkar betur fram þegar við stöndum
með öðmm Evrópuríkjum. Við þurfum
ekki annað en að rifja upp útreiðina,
sem við fengum við Súez 1956 til að
átta okkur á því að við gátum ekki
lengur staðið einir.“
Þegar rætt er við þá, sem kalla sig
Evrópusinna í hópi brezkra íhalds-
manna er þrátt fyrir allt ljóst að þeir
era hvergi nærri tilbúnir að ganga
jafnlangt í átt til frekari samruna á
ríkjaráðstefnunni og ýmis stjórnmála-
öfl á meginlandi Evrópu. Christopher
Hill, sem er meðal annars sérfræðing-
ur í mótun brezkrar utanríkisstefnu
og utanríkis- og varnarsamstarfi Evr-
ópusambandsríkjanna, segir líklegt að
viðhorf stjómar íhaldsmanna — verði
hún áfram við völd þegar ríkja-
ráðstefnan hefst — muni mæta and-
stöðu bæði hjá Frökkum og Þjóðveij-
um. Hins vegar sé á það að líta að
brezka stjórnin hafi ekki setið með
hendur í skauti, heldur sé hún nú
önnum kafín við að móta eigin stefnu
fyrir ríkjaráðstefnuna. Svo geti farið
að Bretar geti safnað liði gegn sam-
bandsríkishugmyndum Frakka og
Þjóðveija, sem risti hvort sem er ekki
sérlega djúpt.
Tillögur Breta ganga meðal annars
út á eflingu Vestur-Evrópusambands-
ins, þó þannig að aðildarríkin hafi
áfram vald á eigin herafla. „Bandarík-
in era nú hlynnt Vestur-Evrópusam-
bandinu og Frakkar og Þjóðveijar
átta sig ef til vill á að það getur ekki
þróazt út í evrópskt vamarbandalag
þegar í stað. Þess. vegna er ekki lík-
legt að mjög hart verði deilt um hlut-
verk VES og tillögur Breta gætu hlot-
ið brautargengi," segir Hill.
Hvað varðar samstarf Evrópusam-
bandsríkjanna í utanríkismálum, segir
Hill ólíklegt að nokkuð breytist. „Eng-
inn býst í rauninni við því að meiri-
hlutaatkvæðagreiðslur verði teknar
upp í einhverri alvöru við mótun sam-
eiginlegu utanríkis- og öryggisstefn-
unnar eða að ESB gefi ríkjum utan
sambandsins öryggistryggingar. Ég á
þess vegna von á að Bretar verði
mátulega fastir fyrir á þessum víg-
stöðvum og að þeir muni komast upp
með það,“ segir Hill.